parafunkcje narządu zucia.pdf

PRACE ORYGINALNE

Dent. Med. Probl. 2005, 42 , 1, 95–101

ISSN 1644−387X

M AŁGORZATA M ANKIEWICZ , H ALINA P ANEK

Występowanie parafunkcji narządu żucia

u młodocianych*

Prevalence of Parafunctions of the Masticatory System in Adolescents

Katedra Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu

Streszczenie

Wprowadzenie . Parafunkcje definiuje się jako stereotypowe nieuświadomione aktywności motoryczne w układzie

stomatognatycznym, niemające żadnego związku z prawidłowymi funkcjami tego układu. W piśmiennictwie spo−

tyka się wiele klasyfikacji parafunkcji. Mogą być one podzielone w zależności od zaangażowanych tkanek na D−D,

D−C, D−M i M. Do najbardziej destrukcyjnych parafunkcji należy bruksizm, który może pojawić się w ciągu dnia

( B diurnal ), a także w nocy ( B noctural ). Ostatnio podzielono go na pierwotny (idiopatyczny) i wtórny (jatrogen−

ny), przy czym obie te formy mogą występować w ciągu dnia jak i w nocy, jednak bruksizm wtórny jest powiąza−

ny ze schorzeniami ogólnymi i może zwiększać nasilenie bruksizmu pierwotnego, a nawet stać się jego przyczy−

ną. Dane z piśmiennictwa wskazują, że pacjenci na ogół nie wiedzą o jego istnieniu.

Cel pracy. Określenie częstości występowania poszczególnych rodzajów parafunkcji oraz ocena świadomości mło−

docianych dotycząca obecności parafunkcji.

Materiał i metody. Badania przeprowadzono w grupie 303 uczniów z Zespołu Szkół nr 2 we Wrocławiu. Średni

wiek badanych wynosił 18,8 lat. U uczniów tych przeprowadzono rutynowe badanie stomatologiczne uzupełnione

kliniczną analizą funkcjonalną układu stomatognatycznego. Podczas badania zwracano szczególną uwagę na obja−

wy uszkodzeń urazowych policzków, warg i języka, a także szczegółowo analizowano rodzaj starcia zębów. Pod−

czas wywiadu wszystkich badanych pytano o poszczególne rodzaje parafunkcji i częstość ich nasilenia.

Wyniki. Parafunkcje, takie jak: bruksizm, żucie gumy, obgryzanie ołówków lub długopisów, czy nagryzanie bło−

ny śluzowej warg i policzków, są bardzo częste i obejmują nieomal całą badaną populację. Parafunkcje te wystę−

powały zarówno w postaci izolowanej, jak i w układach podwójnych, potrójnych, a także stwierdzono współwy−

stępowanie czterech parafunkcji u jednej osoby. Spośród różnych postaci parafunkcji dominowało żucie gumy

i bruksizm. Większość badanych nie była świadoma istnienia bruksizmu. Analiza nasilenia tej parafunkcji według

Panek wykazała obecność bruksizmu przypuszczalnego, bruksizmu czynnego bez większych uszkodzeń twardych

tkanek zęba oraz bruksizmu utrwalonego z patologicznym starciem zębów.

Wnioski. 1. W badanej populacji występowały różne formy parafunkcji. 2. Większość badanych nie wiedziała, że

występuje u nich bruksizm. 3. Istnieje potrzeba wprowadzenia w szkołach programów edukacyjnych informują−

cych o szkodliwym oddziaływaniu parafunkcji na układ stomatognatyczny, jest również wskazane propagowanie

zasad profilaktyki parafunkcji oraz możliwości ich wczesnego leczenia ( Dent. Med. Probl. 2005, 42, 1, 95–101 ).

Słowa kluczowe : parafunkcje, układ stomatognatyczny, młodzież.

Abstract

Background. Parafunctions may be defined as the sterotopic involuntary motor activities of the stomatognathic

system that are not involved in normal functions of the system. There are various classifications of the parafunc−

tions. They may be divided according to involved tissues as: Dens−Dens, Dens−Corpus alienum, Dens−Mucosa or

Mucosa. The most destructive parafunction is bruxism, which may be classified into primary (idiopathic) and sec−

ondary (iatrogenic) form. Both forms may occur during sleep or wakefulness, however, the secondary bruxism is

associated with some medical conditions. Other parafunctions, such as sucking the tomb are also considered as

a very destructive habit, especially in a period of growing of the masticatory system. Moreover, chewing a refresh−

ing gum is claimed to generate an increased muscle tension. The data in the literature indicated that awareness of

subjects about performing some parafunctions is rather low.

* Praca prezentowana na 48. Kongresie GIRSO, Wrocław, 23–25 kwietnia 2004 r.

M. M ANKIEWICZ , H. P ANEK

Objectives. Determination of the prevalence and self−awareness of particular forms of parafunctions in young

healthy population.

Material and Methods. The study were performed in 303 schoolboys attending the Secondary School in Wrocław.

Mean age of subject was 18.8 years. All schoolboys undergone a routine stomatological examination and functional

analysis of the stomatognatic system. Special attention was given to the signs of biting lip, cheek and nails. An

abrasion of teeth and an increased tension or pain in the masticatory muscles were also recorded. During history

taking all subjects were asked about their self−awareness of various forms of parafunctions. Intensity of bruxism

was measured according to Panek index.

Results. Almost all studied subjects revealed the various form of parafunctions such as: tooth grinding and clench−

ing (bruxism), nail and pen biting, chewing the chewing gum, biting the mucosa of lip or cheek, and tongue push−

ing. The habits were present as isolated forms or as double, triple or even fourfold coincidences in a single person.

The most frequent parafunction was the habit of chewing gum and bruxism. The latter parafunction was very sel−

dom aware by subjects. The study on intensity of bruxism according to Panek index revealed the following degrees

of bruxism: B supposed, B active with wear facets of enamel, and B active persistent with greater abrasion of teeth.

Conclusions. 1. In the studied population various forms of parafunctions were found. 2. Majority of studied subjects

was not aware of clenching and bruxing the teeth. 3. There is a need to introduce an educational program to schools

in order to present the destructive consequences of some parafunctions on the stomatognathic system health, and the

possibility of prophylaxis or treatment of the parafunctions ( Dent. Med. Probl. 2005, 42, 1, 95–101 ).

Key words: parafunctions, stomatognathic system, adolescent population.

Pierwsze doniesienie o parafunkcjach pojawi−

ło się w rozprawie Karolyego, który w 1901 r. opi−

sał mimowolne zaciskanie i zgrzytanie zębami,

czyli bruksizm, uważany obecnie za jedną z naj−

częstszych postaci parafunkcji [1]. Pojęcie para−

funkcji do piśmiennictwa stomatologicznego

wprowadził w 1950 r. Drum [2], który określił je

jako nieprawidłowe, utrwalone czynności narządu

żucia, odbiegające jakościowo i ilościowo od pra−

widłowych funkcji. W literaturze spotyka się róż−

ne podziały parafunkcji. Jeden z nich dzieli para−

funkcje w zależności od rodzaju kontaktujących

się ze sobą tkanek lub też tkanek i ciała obcego na

następujące grupy: DD (Dens−Dens) , DM (Dens−

Mucosa) , DC (Dens−Corpus alienum) , MM (Mu−

cosa–Mucosa) [1, 3, 4]. Z kolei inna klasyfikacja

uwzględnia podział parafunkcji narządu żucia na

niezwarciowe i zwarciowe [1, 5]. Pierwsze z nich

polegają na tym, że odbywają się bez kontaktu zę−

bów przeciwstawnych. Należy do nich: nagryza−

nie błony śluzowej warg i policzków, mimowolne

błądzenie językiem, obgryzanie ołówków, długo−

pisów, paznokci, a także żucie gumy, które ostat−

nio jest bardzo rozpowszechnione, zwłaszcza

u osób młodocianych. Do parafunkcji niezwarcio−

wych należą również nawyki związane z wykony−

wanym zawodem, np. przytrzymywanie nici i igieł

zębami przez krawców. Natomiast parafunkcje

zwarciowe odbywają się z kontaktem zębów prze−

ciwstawnych i mogą występować jako nawykowe

zaciskanie i/lub zgrzytanie zębami.

Najbardziej rozpowszechnioną i szkodliwą dla

narządu żucia parafunkcją zwarciową jest bruksizm.

Wyróżnia się bruksizm centryczny (dzienny) oraz

ekscentryczny (nocny). Obecnie coraz częściej poja−

wiają się w literaturze dane świadczące o istotnych

różnicach między bruksizmem dziennym i nocnym.

Bruksizm dzienny (centryczny) jest to zaciskanie zę−

bów ze znaczną siłą w zwarciu centrycznym, a bru−

ksizm ekscentryczny (nocny) wyraża się głównie

mimowolnym zgrzytaniem zębami, a także czasami

zaciskaniem zębów zarówno w zwarciu centrycz−

nym, jak i ekscentrycznym. Ostatnio przyjmuje się,

że bruksizm może być pierwotny (idiopatyczny)

i wtórny (jatrogenny) [6, 7]. Obie postacie bruksi−

zmu mogą występować podczas snu lub w czasie

dnia, przy czym bruksizm wtórny może towarzy−

szyć schorzeniom neurologicznym, psychicznym,

zaburzeniom snu lub też pojawiać się w trakcie sto−

sowanej farmakoterapii [8, 9]. Bruksizm często wy−

stępuje wraz z innymi parafunkcjami, zwiększając

ich szkodliwy wpływ na rozwój i funkcjonowanie

układu stomatognatycznego, zwłaszcza u osób mło−

docianych. Dane z piśmiennictwa i obserwacje kli−

niczne wskazują, że parafunkcje mogą zaburzać

czynność mięśni narządu żucia, a także prowadzić

do zmian morfologicznych w układzie stomatogna−

tycznym, w tym w stawach skroniowo−żuchwowych

[10–12]. Kleinrok [13] zwróciła uwagę, że długo−

trwałe żucie gumy przez młodzież może prowadzić

do nasilonych objawów dysfunkcji w obrębie sta−

wów skroniowo−żuchwowych.

Celem podjętych badań było określenie częs−

tości występowania poszczególnych rodzajów pa−

rafunkcji oraz ocena świadomości młodocianych

dotycząca obecności parafunkcji.

Materiał i metody

Materiał badań stanowiła losowo wybrana gru−

pa 303 uczniów z Zespołu Szkół nr 2 we Wrocławiu.

Wiek badanych wynosił 18–22 lat. Średnia wieku

wynosiła 18,8 lat. Młodzież została poinformowana

o celach i zasadach prowadzonych badań oraz wyra−

ziła pisemną zgodę na ich przeprowadzenie. Uzys−

Występowanie parafunkcji narządu żucia u młodocianych

Tabela 1. Ogólna częstość występowania parafunkcji

w badanej populacji

Table 1. Prevalence of parafunctions in studied population

kano również zgodę Komisji Bioetyki Badań Nau−

kowych przy AM we Wrocławiu (Nr KB−36/2004).

Metody badań polegały na przeprowadzeniu

u wszystkich uczniów wywiadu oraz rutynowego

badania stomatologicznego uzupełnionego kli−

niczną analizą czynnościową układu stomatogna−

tycznego. W wywiadzie uzyskano informacje do−

tyczące rodzaju parafunkcji i świadomości ich wy−

stępowania u młodzieży. Oceniano także napięcie

oraz ból mięśni żucia. W trakcie badania szczegól−

ną uwagę zwracano na występowanie objawów

związanych z nagryzaniem warg i policzków, ob−

gryzaniem paznokci, żuciem gumy, a także na ob−

jawy wskazujące na obecność bruksizmu, takie

jak: wyraźnie odgraniczone starcie szkliwa na

brzegach siecznych i guzkach zębów zwane tarcz−

kami wytarcia, występujące poza zakresem ru−

chów funkcjonalnych żuchwy; patologiczne star−

cie zębów naturalnych; krwawe wybroczyny lub

bliznowate zgrubienie błony śluzowej policzka na

wysokości powierzchni żujących zębów bocz−

nych; impresje zębów na wargach i/lub języku;

wzmożone napięcie mięśni żucia; przerost mięśni

żwaczy, a także charakterystyczny odgłos wystę−

pujący w czasie kontaktowych ruchów żuchwy

w zakresie startych powierzchni zębów.

Do oceny stopnia nasilenia bruksizmu wyko−

rzystano wskaźnik opracowany przez Panek [14].

Wskaźnik ten ujmuje liczbowo najważniejsze obja−

wy tej parafunkcji, które można stwierdzić w bada−

niu czynnościowym narządu żucia. Poszczególnym

objawom bruksizmu zostały przypisane wartości

liczbowe, przy czym przyjęto zasadę niskiego

punktowania objawów subiektywnych oraz takich,

które mogą towarzyszyć innym schorzeniom. Wyż−

sze wartości liczbowe przypisano objawom obiek−

tywnym, wiążącym się z uszkodzeniami morfolo−

gicznymi w narządzie żucia. Wartości liczbowe zo−

stały tak dobrane, aby w sumie uzyskanych punk−

tów liczba jednostek wskazywała na liczbę obja−

wów, a liczba dziesiątek na stopień patologicznego

starcia zębów. W ten sposób wartość wskaźnika in−

formuje o liczbie i znaczeniu klinicznym objawów.

Wskaźnik ten pozwala na wyróżnienie czterech

stopni nasilenia bruksizmu, takich jak: bruksizm

przypuszczalny, bruksizm czynny, bruksizm czyn−

ny utrwalony oraz bruksizm przebyty.

Parafunkcje

(Parafunctions)

269

88,8

135

44,6

125

41,3

29,0

Ż – żucie gumy, B – bruksizm, C – obgryzanie paznokci,

ołówków, M – nagryzanie błony śluzowej warg lub

policzków.

Ż – chewing gum, B – bruxism, C – biting nails or pen−

cil, M – biting the cheeks or lips.

88,8

44,6

41,3

29,0

5,3

brak

without

Ryc 1. Występowanie parafunkcji u młodocianych

Fig. 1. Prevalence of parafunctions in adolescents

częste i obejmują nieomal całą badaną populację;

jedynie u 16 osób (5,3%) nie stwierdzono żadnej

parafunkcji (ryc. 1). Spośród różnych postaci do−

minowała parafunkcja Ż, która obejmowała

269 osób – około 90% badanej populacji. Dwu−

krotnie rzadziej występowała natomiast parafunk−

cja B oraz C. Parafunkcje te występowały odpo−

wiednio u 135 i 125 osób. Parafunkcję M stwier−

dzono u 1/3 populacji (88 osób).

W tabeli 2 zebrano dane na temat współwystę−

powania od jednej do czterech parafunkcji u jednej

osoby. Okazało się, że częstość występowania izo−

lowanych parafunkcji, takich jak B, C lub M,

w badanej populacji jest bardzo mała i wynosi

około 1%, z wyjątkiem parafunkcji Ż, którą

stwierdzono aż u 1/5 badanych osób. Podwójny

układ parafunkcji występował u około 40% osób,

układ potrójny nieomal u 20% osób, a układ czte−

rech parafunkcji obejmował około 10% badanych.

W większości tych konfiguracji dominowała para−

funkcja Ż, przy czym najczęściej współistniała

w układzie podwójnym z parafunkcją B, co

stwierdzono u 56 osób (18,5%), natomiast najrza−

dziej występowała z parafunkcją M, bo u 16 osób

Wyniki

W tabeli 1 przedstawiono ogólną częstość wys−

tępowania różnych postaci parafunkcji rozpozna−

nych podczas badania, takich jak: B – bruksizm;

C – obgryzanie ołówków, długopisów; M – nagry−

zanie błony śluzowej warg i policzków; Ż – żucie

gumy. Okazało się, że parafunkcje te są bardzo

M. M ANKIEWICZ , H. P ANEK

Tabela. 2. Współwystępowanie różnych postaci para−

funkcji w badanej populacji

Table. 2. Prevalence of particular coincidences of para−

functions in studied population

za wyżej wymienionymi układami przeanalizowa−

nymi w odniesieniu do parafunkcji Ż, współistnia−

ła również w układzie podwójnym z parafunkcją

C oraz M, jednakże obejmowały one tylko około

1% osób badanych. Parafunkcja B jako postać izo−

lowana występowała również rzadko, zaledwie

u 0,7% badanych (ryc. 2).

W tabeli 3 przedstawiono częstość występo−

wania stopni nasilenia bruksizmu według wskaź−

nika Panek. Analiza materiału wykazała, że w gru−

pie 135 osób z tą parafunkcją, aż u 94 (31%) wys−

tępował bruksizm przypuszczalny B1, bruksizm

czynny B2 stwierdzono rzadziej, bo u 25 osób

(8,3%), a najcięższą postać bruksizmu B3, związa−

ną z uszkodzeniem twardych tkanek zębów,

wykazano jedynie u 16 osób (5,3%). W badanej

populacji nie stwierdzono występowania bruksi−

zmu przebytego B4 (ryc. 3). Dalsze badania doty−

czyły oceny uświadomienia sobie obecności para−

funkcji u badanej młodzieży (tab. 4). Okazało się,

że 24 osoby podawały w wywiadzie obecność bru−

ksizmu i u tych młodocianych potwierdzono jego

występowanie w trakcie badania stomatologiczne−

go, natomiast aż 111 osób nie potwierdzało obec−

ności bruksizmu w wywiadzie, w badaniu klinicz−

nym wykazano u nich obecność objawów świad−

czących o istnieniu tej parafunkcji (ryc. 4).

Parafunkcje

(Parafunctions)

21,1

ŻB

18,5

ŻC

14,5

ŻM

5,3

ŻCM

5,6

ŻBC

9,2

ŻBM

4,9

ŻBCM

9,6

0,7

1,3

0,3

1,3

0,7

1,7

Brak

5,3

(Without)

Razem

303

100

(Total)

Ż – żucie gumy, B – bruksizm, C – obgryzanie paznokci,

ołówków, M – nagryzanie błony śluzowej warg lub po−

liczków.

Ż – chewing gum, B – bruxism, C – biting nails or pen−

cil, M – biting the cheeks or lips.

Omówienie

(5,3%). Wykazano, że parafunkcja Ż również

współistniała w potrójnych układach z innymi pa−

rafunkcjami – układ BCŻ stwierdzono u 28 osób

(9,2%), a BMŻ u 15 osób (4,9%). Układ czterech

parafunkcji, takich jak: BCMŻ, występował nato−

miast u 29 osób (9,6%). Podobną analizę współ−

występowania można przeprowadzić w odniesie−

niu do drugiej pod względem częstości występo−

wania parafunkcji, jaką jest B. Parafunkcja ta, po−

Przeprowadzone badania własne w grupie

młodzieży szkolnej wykazały współwystępowanie

różnych parafunkcji u 287 osób spośród 303 bada−

nych, a jedynie u 16 osób nie stwierdzono obecno−

ści żadnej parafunkcji. Podobnie wysoką częstość

parafunkcji w populacjach młodocianych stwier−

dzono w badaniach innych autorów [4, 9, 15–19].

21,1

18,5

14,5

9,6

9,2

5,6

5,3

4,9

1,7

1,3

0,7

0,3

¯B

¯C

¯M

¯CM

¯BC

¯BM ¯BCM

bez

without

Ryc. 2. Częstość występowania poszczególnych układów parafunkcji w badanej populacji

Fig. 2. Frequency of particular coincidences of parafunctions in studied population

Występowanie parafunkcji narządu żucia u młodocianych

Tabela. 3. Występowanie poszczególnych stopni nasilenia bruksizmu według wskaźnika

Panek w badanej populacji

Table. 3. Frequency of particular intensity degree of bruxism according to Panek index

Stopnie nasilenia bruksizmu

Bez B

B 1

B 2

B 3

B 4

Razem

według wskaźnika Panek

(Without

(Total)

(Intensity degree of bruxism

according to Panek index)

168

303

55,4

31,0

8,3

5,3

100

B1 – bruksizm przypuszczalny, B2 – bruksizm czynny, B3 – bruksizm czynny utrwalony,

B4 – bruksizm przebyty.

B1 – bruxism supposed, B2 – bruxism active, B3 – bruxism active persistent, B4 – bruxism

passive.

Tabela. 4. Świadomość istnienia bruksizmu w badanej

populacji

Table. 4. Subjective awareness of bruxism in studied po−

pulation

Świadomość bruksizmu

Tak

Nie

(Subjective awareness of bruxism)

(Yes)

(No)

(n = 135)

55,4

111

31,0

8,3

Schiffman [20] wykazał, że wśród studentek stu−

dium pielęgniarskiego najczęstszą parafunkcją by−

ło żucie gumy (87%), obgryzanie ciał obcych

(72%), zaciskanie zębów w ciągu dnia (59%), ob−

gryzanie paznokci (48%) oraz zgrzytanie zębami

w ciągu dnia (22%). Wyniki te są zbieżne z uzy−

skanymi przez Rusiniak et al. [21], którzy w gru−

pie 300 studentów stomatologii stwierdzili obec−

ność różnych postaci parafunkcji u 230 osób. Pro−

blem rozpowszechnienia parafunkcji był także

analizowany przez Wierzbicką−Ferszt i Splita [22].

Autorzy ci przebadali losowo 200 licealistów

i wykazali, że parafunkcje niezwarciowe, związa−

ne z obgryzaniem paznokci i ciał obcych oraz żu−

ciem gumy występowały u 72% badanych, a para−

funkcje zwarciowe u 28%. Podobne rozpowszech−

nienie parafunkcji wykazali również Kleinrok

i Krakowiak et al. [13, 23] w badaniach młodzieży

szkolnej w wieku 15–19 lat. Ci ostatni autorzy

zwrócili uwagę na największe rozpowszechnienie

nawyku żucia gumy, które dotyczyło 93,2% bada−

nych, a więc było porównywalne do wyników ba−

dań własnych (88,8%). Ta zależność była szcze−

gólnie silna przy współwystępowaniu innych para−

funkcji narządu żucia. Autorzy ci stwierdzili, że

żucie gumy jest szczególnie szkodliwym nawy−

kiem dla układu stomatognatycznego. Dowodziła

tego istotnie częstsza obecność objawów dysfunk−

cji stawów skroniowo−żuchwowych u uczniów żu−

jących gumę w porównaniu z uczniami, którzy nie

żują gumy [8]. Również Chłapowska i Lempe [24]

badając 426 uczniów w wieku 18 lat wykazały, że

0,0

5,3

brak

without

Ryc. 3. Występowanie poszczególnych stopni nasile−

nia parafunkcji według wskaźnika Panek

Fig. 3. Prevalence of particular intensity degree of

bruxism according to Panek index

120

100

111

tak

yes

nie

Ryc. 4. Świadomość bruksizmu u badanych

Fig. 4. Subjective awarness of bruxism in studied

subjects

nawyk żucia gumy, dotyczący 95,5% uczniów, był

powiązany z uczuciem zmęczenia mięśni żucia

u około 1/2 badanych. Winocur et al. (25), ba−

dając populację 323 dziewcząt w wieku 15–16 lat,

stwierdzili natomiast występowanie nawyku żucia

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: