Dostosowanie produktów bankowych do praktyki banków Unii Europejskiej.
Rodzime banki nie wytrzymują konkurencji z bankami zachodnimi min z powodów:
- większej zasobności banków zachodnich w kapitał,
- lepszego wyposażenia technicznego,
- zbyt niskich funduszy własnych banków prywatnych i państwowych,
- opóźnionej prywatyzacji banków państwowych (czyli takie, w których państwo posiada mniej niż 30% jego akcji),
- zbyt duże zatrudnienie banków rodzimych,
- wadliwe zarządzanie ryzykiem,
- rosnący udział banków zagranicznych w udzielonych kredytach i udzielonych depozytach – oznacza to, że są one bardziej konkurencyjne i bardziej wiarygodne,
- korzystniejsza oferta banków zagranicznych,
- większa sprawność w obsłudze krajowych klientów.
Żeby zniwelować różnice między bankami zagranicznymi i rodzimymi konieczne jest sprecyzowanie polityki krajowej w inicjowaniu innowacji (innowacje te polegać będą na wprowadzeniu do oferty banków polskich nowych produktów bankowych i lepszego wyposażenia technicznego banków).
1. Innowacje w zakresie produktów bankowych.
Innowacje bankowe są to działania organizacyjne i techniczne, w szerszym zakresie innowacje bankowe nazywa się innowacjami finansowymi. Działania te polegają na wprowadzeniu nowych produktów bankowych (certyfikat depozytowy), zmian struktur organizacyjnych oraz nowoczesnej techniki (informatyzacja operacji bankowych).
Do produktów bankowych należą urządzenia techniczne (informatyka i bankomaty), nowe rodzaje operacji bankowych (faktoring, leasing, terminowe lokaty typu „futures”, karty kredytowe). Ważnym elementem będzie też nadawanie operacjom bankowym charakteru międzynarodowego. Obecnie już obserwujemy wzrost zainteresowania nowymi instrumentami kredytowymi i rozliczeniowymi. Niebagatelne jest też zastosowanie prawa bankowego do równego potraktowania banków zagranicznych i polskich przez wprowadzenie bankowego planu kont (pozwala publikować bilanse wg dyrektywy Rady EWG) oraz przez zarządzenie prezesa NBP o przeciwdziałaniu przez banki procederowi tzw. prania brudnych pieniędzy.
Za stosowne uważamy też omówienie znaczenia układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między wspólnotami europejskimi i ich członkami, a Rzeczpospolitą Polską z 16.XII.1991 roku. Otóż czynności wymienione w tym zestawieniu nie występują jeszcze w polskich bankach (jak np. Leasing w bankach) lub dopiero co się kształtują (faktoring). Pojawiły się także instrumenty finansowe takie jak certyfikaty depozytowe, noty dłużne (nieoprocentowane zobowiązanie skarbu państwa, płatne na każde jego żądanie), różne formy obligacji i euro obligacji.
Ważny jest także szybki rozwój instrumentów wykorzystujących postęp techniczny. Należą do nich: karty płatnicze oraz komputeryzacja banków (czynnik ważny dla szybszego przepływu pieniądza). Nie mniej istotne są innowacje w rodzajach instrumentów i operacji bankowych. Są to nowe rozwiązania na terminowych rynkach finansowych (transakcje typu „futures” – zawieranie na wyspecjalizowanych giełdach, odmianą są transakcje opcyjne) oraz transakcje walutowe – przedmiotem jest faktyczny i przewidywany kurs określonej waluty.
Nie wszystkie struktury muszą być przyjęte w systemie bankowym w Polsce, nie wszystkie też są potrzebne. Konieczne jest dlatego zestawienie wszystkich zysków i strat z planowanych zmian. Wprowadzono już u nas niektóre informacji o charakterze powielającym (wprowadzenie rozliczeń bezgotówkowych, karty kredytowe). Wszelkie jednak zmiany powinny co najmniej nie pozostawać w sprzeczności z rozwiązaniami przyjętymi we wspólnocie europejskiej (nie tylko to co reguluje prawo krajów wspólnoty, lecz chodzi tu też o zwyczajem bankowości europejskiej).
2. Pełniejsze wykorzystanie czeków
Czek – rodzaj przekazu pieniężnego, udzielone bankowi pisemne zlecenie wypłacenia okazicielowi lub określonej osobie podanej w tym zleceniu sumy pieniężnej. Stwierdza zobowiązanie wystawcy i innych osób na nim podpisanych. Czek jest środkiem płatniczym służy do wielokrotnych rozliczeń bezgotówkowych zastępując pieniądz znajdujący się w obiegu. W Polsce przepis dotyczący zobowiązań wynikających z wystawienia czeków reguluje prawo czekowe – ustawa z 1936 roku, oparta na konwencji genewskiej z 1931 roku.
Popularyzacja wykorzystania czeku może być osiągnięta przez szersze wykorzystanie indosu (zmiany posiadacza czeku) i realizowanie czeku rozrachunkowego we wszystkich oddziałach banków. Problemem w Polsce jest fakt, że czeki gotówkowe jak i rozrachunkowe oraz czeki potwierdzone są używane do jednorazowego rozliczenia. W Krajach UE natomiast bardzo popularna jest zmiana posiadacza czeku przed faktem ostatecznego zrealizowania go przez trasata (bank).
Ważne jest tez rozróżnienie między czekiem gotówkowym, a czekiem rozrachunkowym. Pierwszy jest przedstawiany przez remitenta do zapłaty nie tylko u trasata, ale w każdym innym banku. Przy czeku rozrachunkowym (rozróżniamy ich dwa rodzaje: zwykły i potwierdzony) posiadacz może przedstawić czek w banku będącym trasatem czeku lub w banku w którym ma on rachunek.
Uważa się, że czek mimo iż może być realizowany ze środków zabezpieczających jego pokrycie to czeki rozrachunkowe i potwierdzone winny być realizowane wzajemnie przez wszystkie banki. Usprawnienie tych operacji może nastąpić po wprowadzeniu teletransmisji co pozwoli na realizowanie czeku w każdej placówce bankowej (włączonej do systemu).
Niemożliwe wydaje się wprowadzenie w miejsce czeku kart płatniczych. Powodem jest brak technicznej infrastruktury w Polsce oraz uprzedzenia społeczne do obrotu bezgotówkowego.
3. Wszechstronne zastosowanie weksla
Weksel – sformalizowany dokument występujący w dwóch rodzajach: własny i trasowany. Weksel własny zawiera zobowiązanie wystawcy do zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej drugiej osobie (remitentowi). Weksel trasowany jest to polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz osoby trzeciej (remitenta) skierowane przez wystawce do drugiej osoby (trasata). Weksel może być przenoszony przez wierzyciela na inna osobę (indos). (Prawo wekslowe z 1936 roku)
Weksel w bankach wykorzystywany jest najczęściej jako weksel gwarancyjny. Do innych operacji wekslowych należy:
a. awalizowanie weksli przez banki (operacja polegająca na przejęciu przez bank ryzyka, podobna jest do gwarancji bankowych, wzmacnia funkcje gwarancyjna weksla. Awal bankowy różni się tym od gwarancji bankowych ze wynika z prawa bankowego),
b. udzielanie kredytu akceptacyjnego. Instytucja akceptu polega na zawarciu umowy w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a zawierający umowę oddział banku przyjmuje zlecenie akceptowania weksli ciągnionych (czyli takich, w których wystawca weksla (trasant) wskazuje dłużnika (trasata) mającego zapłacić sumę wekslową na rzecz wierzyciela) na niego przez klienta. Bank zobowiązuje się ze w razie niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla udzieli mu w tym celu kredytu akceptacyjnego (kredyt ten może przybrać formę doraźnych transakcji akceptowania weksli lub linii kredytu akceptacyjnego – kredyt odnawialny lub nie odnawialny).
c. „forfaiting” czyli operacja zastępująca często stosowany barter (wymiana towar za towar) i polegająca na skupie weksli z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel (wierzytelność). Ważnym elementem forfaitingu jest instytucja forfaitingowa. Dyskontuje ona otrzymany weksel. Robi to na własne ryzyko bez prawa regresu (ryzyko jest znikome gdyż weksel jest poręczony). Operacje forfaitingowe sa kosztowniejsze od dyskonta weksla. Związane jest to z naliczaniem odsetek wg wyższej niż normalna stopa dyskontowa przez instytucje forfaitingowe. Przedmiotem forfaitingu bywają często należności długookresowe. Również dla banków forfaiting jest korzystny ze względu na wyższe prowizje. Forfaiting to odmiana faktoringu.
4. Faktoring czy inkaso dokumentowe
Polskie banki oferują bardzo ubogą listę usług. Wśród nich największe znaczenie mają: polecenie przelewu (ok. 89% obrotów), czeki rozrachunkowe (10 %) oraz akredytywy i karty kredytowe (1%).
Do tradycyjnych form rozliczeń w Krajach UE należą:
a. inkaso dokumentów handlowych - operacja ta znajduje zastosowanie tylko w rozliczeniach zagranicznych (może być jednak wykorzystywana także w obrocie krajowym). Inkaso dokumentów handlowych polega na pobraniu przez bank należności klienta lub na zapewnieniu jej przyszłego uregulowania w zamian za wydanie dokumentów powierzonych bankowi przez klienta. Inkasowane mogą być dokumenty handlowe albo dokumenty finansowe (weksle). Rozróżniamy inkaso dokumentowe oraz inkaso finansowe. W inkasie dokumentowym dokumenty mogą być wydawane jeżeli przewiduje to zlecenie inkasowe, w zamian za akceptowanie weksla trasowanego lub wystawienie weksla własnego lub dostarczenie gwarancji. Aby być pewnym, że dokumenty inkasowe będą w terminie wykupione wierzyciel może żądać od banku dłużnika odpowiedniego oświadczenia (zobowiązanie, że w przypadku nie wykupienia dokumentów inkasowych przez dłużnika zrobi to bank),
b. faktoring – złożona operacja bankowa polegająca równocześnie na inkasowaniu należności klienta, nabyciu lub kredytowaniu tych należności i gwarantowaniu ich realizacji. Bank w tej operacji to faktor, wykonujący na rzecz klienta (faktoranta) trzy czynności:
- usługę inkasowania
- operację finansowania
- operację gwarantowania
Wyróżniamy następujące warianty faktoringu:
- gdy faktor nabywa należność faktoranta bez prawa regresu – przyjmuje na siebie ryzyko niewypłacalności dłużnika, faktorant natomiast odpowiada jedynie za faktyczne istnienie wierzytelności
- faktor zachowuje prawo regresu wobec faktoranta (zbliżone do kredytowania).
W Polsce stosowany jest faktoring z zachowaniem prawa regresu. Usługi te zawierają umowy o faktorowanie obejmujące należności, których płatnikami są odbiorcy krajowi zaakceptowani przez bank (faktorant zgłasza bankowi listę stałych odbiorców – wyrobów, towarów, usług, a bank ocenia ich zdolność płatniczą. Umowa dochodzi do skutku gdy bank zaakceptuje paru odbiorców z listy klienta). Za nabywanie należności faktoranta bank wypłaca mu od 70 do 100% kwoty faktur, a z każdej wypłaty bank potrąca odsetki za cykl rozliczeniowy i umowną prowizję.
W Polsce faktoring jest forma kredytowania należności faktoranta i to zaledwie od kilku odbiorców mających sprawdzoną zdolność kredytową. Najbardziej korzystny jest jednak wariant faktoringu bez regresu. W Polsce banki przesuwają cały ciężar ryzyka na faktoranta.
5. Informatyka w rozrachunkach międzybankowych
Bardzo ważnym elementem jest rozwój informatyczny banków. Chodzi tu zarówno o zastosowanie komputerów i upowszechnienie teletransmisji. Opiszemy parę związanych z tym systemów. Oprócz szybkości w opracowaniu prostych i wysoce skomplikowanych zadań oraz oszczędności czasu i pracy za wprowadzeniem elektronicznego przetwarzania danych przemawiają także inne czynniki. Pierwszym jest system EPD, w którym pamięci komputerów pozwalają przechowywać ogromne ilości danych i informacji oraz umożliwiają błyskawiczny dostęp do nich. Ważne jest też wprowadzenie systemu na bieżąco (on-line), gdzie wszystkie operacje czy też informacje wprowadzane na jednym stanowisku są natychmiast dostępne na każdym innym stanowisku pracy.
W krajach UE wiele przedsiębiorstw i innych jednostek wykorzystuje komputery do kontaktów z bankami. W Polsce natomiast nowoczesne metody rozliczeń nie są jeszcze stosowane tak powszechnie. Mimo częściowego zautomatyzowania rozrachunków międzybankowych nadal przeważają w nich dokumenty papierowe. Tylko kilka banków stworzyło własną sieć umożliwiającą rozliczenia pomiędzy oddziałami (np. Pekao S.A., Polski Bank Inwestycyjny).
W Polsce funkcjonują dwa systemy rozliczeń międzybankowych i między oddziałowych. Pierwszy z nich to tzw. SYBIR, czyli system bankowych izb rozliczeniowych, który do swojego działania w dalszym ciągu wymaga dokumentów papierowych. Drugi z systemów nosi natomiast nazwę ELIKSIR (elektroniczna izba rozliczeniowa) i swoim działaniem znacznie przybliża pełną informatyzację. Tutaj papierowe zlecenia przenosi się na nośniki magnetyczne i dalej przetwarza elektronicznie. Następnym krokiem w rozwoju powinno być całkowite wyeliminowanie dokumentów papierowych w stosunkach z większymi klientami.
Od kilkudziesięciu lat banki krajów rozwiniętych wykorzystują system SWIFT (Society for World Interbank Financial Telecommunication) czyli Stowarzyszenie Międzynarodowej Międzybankowej Teletransmisji Danych Finansowych. Polega on na przekazywaniu pomiędzy bankami całego świata znormalizowanych informacji - dyspozycji płatniczymi. Wielkim krokiem jest też planowane połączenie wszystkich klientów (ich komputerów) z bankowym zbiorem informacji.
6. Nowe produkty bankowe
Nowe produkty bankowe to:
a. home banking
- obejmuje przelewy i inne polecenia płatnicze oraz stałe zlecenia (lokat oraz zakupu i sprzedaży papierów wartościowych)
- klient ma pełen dostęp do informacji m.in. o: bieżącym saldzie rachunku (różnicy między ogólnymi sumami debetu i kredytu obrotów dwóch stron konta księgowego), historii obrotów, kursach walutowych, stopach procentowych, prowizjach, opłatach bankowych, kursach obligacji i akcji
- obsługa trwa tu całą dobę
- rozróżniamy tryb obsługi on-line (internet - klient łączy się przez komputer z serwerem banku) i off-line (telefon - klient każdorazowo nawiązuje kontakt z bankiem i przekazuje przygotowane polecenie)
- odmianą są banki telefoniczne (niektóre banki umożliwiają klientowi dostęp, w pewnym zakresie, do jego konta poprzez np. telefon komórkowy, a konkretnie tzw. „internet w komórce” czyli WAP (Wireless Application Protocol))
- w polsce home banking jest w fazie prób, gdzie banki przyjmują dyspozycje klienta z jego prywatnego telefonu, korzystający może wydawać polecenia wewnątrz i międzybankowe, banki umożliwiają tu klientom przegląd obrotów na rachunkach bankowych oraz informacje o saldach rachunków, przeszkodą we wprowadzaniu systemu jest brak odpowiedniego wyposażenia technicznego
b. bankomaty (ATM – Automated Teller Machines)
- proste i szybkie urządzenie, swoisty niezbędnik nowoczesnego banku
- automat do szybkiej wypłaty gotówki
- wypłaty z bankomatów są automatycznie rejestrowane, wypłacana kwota obciąża rachunek oszczędnościowo - rozliczeniowy
- w Polsce bankomaty instalują największe banki, a podstawową ich zaletą jest dogodna lokalizacja i całodobowa obsługa
- Ważnym elementem jest tu karta (magnetyczna lub procesorowa) stanowiąca klucz do bankomatu
c. elektroniczna obsługa punktów kasowych przedsiębiorstw handlowych przy wykorzystaniu kas rejestrujących (fiskalnych)
- niezbędne tu jest rozbudowanie sieci teletransmisji (łączącej dany punkt z bankowym rachunkiem przedsiębiorstwa)
- na podstawie rozporządzenia ministra finansów z 24.V.1994 roku niektóre przedsiębiorstwa mają obowiązek zainstalowania kas rejestrujących
d. niezbędne w banku są też automaty liczące banknoty i monety oraz testery do wychwytywania falsyfikatów
Wyprowadzenie wyżej wymienionych urządzeń noże spowodować obniżenie kosztów banków przez zmniejszenie koniecznego zatrudnienia.
e. private banking: w Polsce nie jest jeszcze rozpowszechniony
- adresowany najczęściej do zamożnych klientów indywidualnych
- każdy klient ma przydzielonego pracownika obsługującego jego zlecenie
- obsługuje operacje depozytowe i kredytowe
f. doradztwo finansowe
- dotyczy różnych operacji, a przede wszystkim porad z dziedziny korzystnego lokowania kapitału
- przy zakupach nieruchomości, dzieł sztuki
- w Polsce biuro maklerskie banku handlowego w Warszawie doradza przy inwestowaniu w papiery wartościowe
g. certyfikaty depozytowe
- instrument depozytowo kredytowy
- zbywalny i krótkoterminowy papier wartościowy, wygodny i bezpieczny (lokata nie może być wycofana z banku przed oznaczonym terminem)
- mogą być łatwo udostępnione na rynku pieniężnym, a domy dyskontowe prowadzą nimi obrót jak wekslami
- w Polsce certyfikaty depozytowe występowały tylko z samej nazwy (nie spełniały swoich pierwotnych funkcji na rynku)
h. Komercyjne Weksle Inwestycyjno – Terminowe (KWIT)
- odmiana commercial papers (krótkoterminowe papiery dłużnicze)
- (krótkoterminowe papiery wartościowe sprzedawane z dyskontem – nie trzeba o tym mówić)
- wystawcą jest tu przedsiębiorstwo chcące zdobyć środki bez kredytu bankowego, bank może tu zagwarantować wystawcy wykupienie jego KWIT, jeżeli szybko nie znajdą one nabywców
- w przyszłości mogą one stanowić środki niżej oprocentowane od kredyyów bankowych
i. operacje terminowe
- instrument zabezpieczający przed niekorzystnymi w przyszłości zmianami cen, a w przypadku banków zabezpieczający przed ryzykiem kursu waluty i stopy procentowej
- stosowane już przez polskie banki rodzajem ope...
PrawoUS2009