19_02.pdf

Projekty AVT

Equalizer wiiellopunktowy korektor

charakterystykii częstotlliiwościiowejj

Ankieta z grudniowego numeru

EdW wykazała, że większość na−

szych Czytelników zainteresowana

jest praktycznymi układami audio.

Trzeba też przyznać, że ostatnio pre−

zentowaliśmy niewiele takich ukła−

dów. Właśnie nadrabiamy zaległości.

Opisywany dalej equalizer jest jed−

nym z urządzeń, o które upominaliś−

cie się najczęściej.

W poniższym artykule przedstawiono

zasadę działania korektora graficzne−

go – equalizera oraz praktyczną reali−

zację takiego urządzenia. Zaprojekto−

wana płytka umożliwia zmontowanie

wersji 18−pasmowej (jeden kanał), al−

bo wersji 9−pasmowej (dwa kanały −

stereo). Podane proste wzory umoż−

liwią wykonanie urządzenia o jeszcze

innej liczbie kanałów. Artykuł zawiera

także zwięzłe wskazówki dotyczące

praktycznego wykorzystywania equa−

lizerów w systemach audio.

Pomimo znacznej liczby elementów,

i pozornej złożoności urządzenie nie

nastręcza żadnych kłopotów przy bu−

dowie, uruchamianiu i użytkowaniu.

Uzyskane parametry są bardzo dob−

re, wręcz rewelacyjne.

Wersjja 2 x 9−punktowa::

21xx

Wersjja 18−punktowa::

21xx

Nie trzeba nikogo przekonywać, że

equalizer, czyli korektor graficzny, jest

bardzo cennym uzupełnieniem każdego

domowego zestawu elektroakustyczne−

go. Taki pasmowy korektor charakterys−

tyki częstotliwościowej jest też elemen−

tem wręcz niezbędnym we wszelkich

systemach nagłośnienia.

Systemy elektroakustyczne wyższej

klasy często wyposażone są w taki korek−

tor, czasem połączony z pasmowym

wskaźnikiem wysterowania – analizato−

rem widma sygnału. Nie każdy może jed−

nak sobie pozwolić na taki zestaw kosz−

tujący kilka tysięcy złotych.

Samodzielna budowa korektora napo−

tyka istotne trudności. Chętnych odstra−

szają problemy z wykonaniem estetycz−

nej obudowy, zwłaszcza płyty czołowej

zawierającej potencjometry suwakowe.

Ponadto niektórzy próbując zbudować

układ na podstawie schematu z literatury

natknęli się na kłopoty. Po wykonaniu

układu okazało się, iż ustawienia poten−

cjometrów sąsiednich pasm wpływają na

siebie wzajemnie i wypadkowa charakte−

rystyka wcale nie jest podobna do obrazu

wynikłego z ustawienia suwaków poten−

cjometrów.

Wiele osób rezygnuje z próby wykona−

nia układu, w którym trzeba stosować

kondensatory o nietypowych, dobiera−

nych wartościach pojemności.

Opisany dalej układ i podane wska−

zówki udowadniają, że wykonanie prak−

tycznego wielopunktowego korektora nie

jest wcale trudne, a wspomniane prze−

szkody można bez trudu pokonać lub

ominąć.

Do czego służy equalizer?

Przedstawione poniżej zagadnienie

jest bardzo ważne, ale niestety wielu

użytkowników sprzętu audio, w tym wie−

lu elektroników nie rozumie istoty spra−

wy.

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97

Projekty AVT

Polska nazwa – korektor pasmowy nie

do końca pokazuje cel stosowania tego

urządzenia. Na ten cel jasno wskazuje na−

zwa angielska – equalizer. Equalize zna−

czy wyrównywać.

Co wyrównywać?

Equalizery powstały do systemów od−

słuchu. Okazało się bowiem, że pomiesz−

czenia odsłuchowe: pokoje mieszkalne,

sale wykładowe, hale i stadiony mają

pewne specyficzne właściwości akus−

tyczne. Na wypadkową charakterystykę

częstotliwościową całego systemu elek−

troakustycznego i uzyskany obraz dźwię−

kowy wielki wpływ ma akustyka po−

mieszczenia odsłuchowego. W zależnoś−

ci od wymiarów, kształtu i użytych mate−

riałów wykończeniowych (decydujących

o stopniu wytłumienia pod względem

akustycznym) w obiektach takich po−

wstają odbicia, fale stojące i rezonanse.

Pomimo znakomitych parametrów

wzmacniacza i kolumn, w rzeczywistych

warunkach wskutek odbić, nierówno−

miernego tłumienia i rezonansów po−

mieszczenia słuchacz nie słyszy dokład−

nie tego, co było nagrywane – tego co

„usłyszał” mikrofon i co zostało zarejest−

rowane podczas produkcji. Sprawa ta na−

brała znaczenia po rozpowszechnieniu

się odtwarzaczy płyt kompaktowych. Ide−

alna wręcz jakość nagrania może być

w dużym stopniu zepsuta przez złą akus−

tykę pomieszczenia. Jest to najbardziej

istotne przy odtwarzaniu muzyki klasycz−

nej – upragnionym ideałem byłoby słu−

chanie dokładnie tego, co słychać na wi−

downi podczas koncertu.

Ma to jeszcze większe znaczenie

w systemach nagłośnienia pomieszczeń,

gdy na sali używany jest mikrofon. W po−

mieszczeniu zawsze powstają rezonan−

se. Wypadkowa charakterystyka częstot−

liwościowa zawsze jest pofałdowana, i to

tym bardziej im większe jest wzmocnie−

nie, a system jest bliższy „sprzężenia

akustycznego” (objawiającego się dud−

nieniem lub piskiem w głośnikach). W ta−

kich wypadkach zastosowanie dobrego

korektora charakterystyki częstotliwoś−

ciowej jest wręcz nieodzowne. W profes−

jonalnych systemach nagłośnienia używa

się do tego celu bądź korektorów graficz−

nych o ilości regulowanych pasm rzędu

20...30, albo też jeszcze lepszych, prze−

znaczonych specjalnie do tego celu ko−

rektorów parametrycznych.

Zagadnienie zapewnienia dobrych wa−

runków odsłuchu jest bardzo szerokie

i skomplikowane – wykracza poza ramy

niniejszego artykułu.

Ale nawet bez wdawania się w szcze−

góły każdy powinien wiedzieć, że wiele

mankamentów pomieszczenia odsłucho−

wego można wyeliminować stosując

dobry korektor charakterystyki częstotli−

wościowej. Bez wątpienia największą po−

pularnością cieszą się korektory graficz−

ne, wyposażone w potencjometry suwa−

kowe – ustawienie suwaków pokazuje

jednocześnie przebieg charakterystyki

częstotliwościowej korektora.

Warto przy tym zauważyć, że wiele

wzmacniaczy i przedwzmacniaczy najlep−

szej klasy (High End) nie posiada żadnych

(!) regulatorów barwy dźwięku. Bierze się

to między innymi stąd, iż celem ma być

odtworzenie dokładnie tego, co było na−

grywane. Zamiast stosować korektor,

wspomniane defekty likwiduje się przez

optymalne wytłumienie pomieszczenia

odsłuchowego. Jednak nie zawsze możli−

we jest skorygowanie parametrów akus−

tycznych pomieszczenia – wtedy jedy−

nym wyjściem jest zastosowanie equali−

zera.

Equalizer, zgodnie ze swą nazwą, ma

wyrównać wypadkową charakterystykę

systemu elektroakustycznego składają−

cego się z zestawu elektroakustycznego

i pomieszczenia odsłuchowego.

Nietrudno się domyślić, że regulacja

equalizera, mająca na celu uzyskanie

„neutralnych” warunków odsłuchu, po−

winna być przeprowadzona jednorazowo.

W praktyce korektor służy wielu użyt−

kownikom nie tyle do wyrównywania, ale

do krzywienia wypadkowej charakterys−

tyki częstotliwościowej systemu. Duża

część użytkowników znajduje niekłama−

ną przyjemność w ustawicznym kręceniu

wszystkiego, co da się pokręcić i podre−

gulować. Niech im będzie – zapłacili za to

ciężki kawałek grosza.

Ale tak naprawdę to equalizer nie po−

wstał dla takiego celu.

Z przedstawionych wcześniej rozwa−

żań wynikają ważne wnioski praktyczne:

w wielu wypadkach celowe jest umiesz−

czenie equalizera wraz z jego pokrętłami

wewnątrz obudowy. Korekcję charakte−

rystyki przeprowadzimy „raz na zawsze”

i po zamknięciu obudowy nie będzie niko−

go kusić myśl, żeby coś pokręcić. Ten naj−

prostszy sposób ma swoje ogromne za−

lety, bo nie trzeba martwić się o obudo−

wę i płytę czołową. Zdecydowanie

zmniejsza się też podatność układu na za−

kłócenia, zwłaszcza tak zwany brum sie−

ciowy. Taki właśnie „ukryty” equalizer

jest zdecydowanie najlepszy do stałych

systemów nagłośnienia, gdy aparatura

obsługiwana jest przez niefachowców

czy wręcz przypadkowe osoby.

To najprostsze rozwiązanie niewątpli−

wie zainteresuje wielu Czytelników, któ−

rzy za naprawdę niską cenę zakupią je−

den lub dwa moduły, które zamontują

wewnątrz posiadanego sprzętu. Do zasi−

lania potrzebne jest jedno napięcie

10...30V, które na pewno znajdzie się

w urządzeniu. Nie trzeba ponosić żad−

nych nakładów na obudowę.

Inną możliwością jest wykonanie equ−

alizera jako niezależnego urządzenia. Dla

obniżenia kosztów można użyć niedrogiej

plastikowej, lub lepiej metalowej obudo−

wy, zastosować prosty zasilacz, a za−

miast PR−ków na płytce drukowanej użyć

zwykłych obrotowych potencjometrów

umocowanych wprost na płycie czoło−

wej.

Elektronik chcący zbudować prezento−

wany układ nie musi znać wszystkich

szczegółów – w dalszej części artykułu

podane są potrzebne wartości elemen−

tów dla wersji monofonicznej 18−pasmo−

wej i stereofonicznej 9−pasmowej.

Niektórzy chcieliby jednak znać, cho−

ciaż z grubsza zasadę działania equalizera

i dla nich przeznaczony jest materiał za−

warty w następnym śródtytule.

Koncepcja układowa

(Tylko dla zaawansowanych

i dociekliwych)

Istnieje co najmniej kilka różnych kon−

cepcji układowych wykorzystywanych do

budowy equalizerów. Z doświadczeń au−

tora wynika, iż układ opisany w tym arty−

kule jest najprostszy do wykonania, ma

ogromną elastyczność, i umożliwia łatwe

przeprowadzenie zmian i eksperymen−

tów.

Podstawą jest układ z rysunku 1a.

Jego działanie jest bardzo proste. Za−

łóżmy, że pokazany szeregowy obwód re−

zonansowy jest idealny, czyli dla częstot−

liwości rezonansowej ma rezystancję

równą zero. W lewym skrajnym położe−

niu suwaka potencjometru P wzmocnie−

nie układu dla częstotliwości rezonanso−

wej jest równe zeru, bo punkt A i wejście

nieodwracające jest zwarte do masy –

pokazuje to rysunek 1b. W drugim skraj−

Rys. 1. Zasada działania korektora

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97

Projekty AVT

nym położeniu suwaka (patrz rysunek 1c)

wzmocnienie jest bardzo duże, rzędu ty−

sięcy.

Przy ustawieniu suwaków potencjo−

metrów w położeniu środkowym

wzmocnienie układu dla częstotliwości

rezonansowej będzie wynosić 1, czyli

w mierze logarytmicznej 0dB.

W praktycznych układach obwód LC

nie jest idealny i dla częstotliwości rezo−

nansowej przedstawia sobą pewną re−

zystancję szeregową Rs. Czym większa

ta rezystancja, tym mniejsze zmiany

wzmocnienia przebiegów o częstotliwoś−

ci rezonansowej podczas regulacji poten−

cjometru P. Z wartością rezystancji szere−

gowej nierozerwalnie wiąże się dobroć

obwodu LC. Ona z kolei decyduje o stro−

mości zboczy powstałego w ten sposób

filtru. Rezystancja szeregowa obwodu re−

zonansowego decyduje więc nie tylko

o stromości charakterystyki filtru, ale

również o „głębokości” podbicia lub osła−

bienia charakterystyki przy częstotliwości

rezonansowej. W większości equalize−

rów jest to zakres ±12dB, rzadko ±15dB.

Jeśli teraz równolegle do potencjo−

metru P dołączymy kilka takich samych

potencjometrów z obwodami LC o in−

nych częstotliwościach rezonansowych,

to otrzymamy nic innego jak nasz uprag−

niony equalizer.

Dla prawidłowego działania należy roz−

mieścić częstotliwości rezonansowe filt−

rów równomiernie w całym paśmie akus−

tycznym. Oczywiście w zależności od

ilości filtrów należy wybrać odpowiednią

wartość ich dobroci (czyli w istocie ich re−

zystancji szeregowej Rs). Rzecz w tym,

żeby poszczególne pasma nie były za

szerokie i zbytnio na siebie nie zachodzi−

ły, a z drugiej strony, oraz by przy usta−

wieniu wszystkich potencjometrów na

maksimum lub minimum wypadkowa

charakterystyka była w miarę płaska.

Przy podziale pasma akustycznego

(20Hz...20kHz) na dziesięć zakresów ko−

będą w stosunku do siebie mniej więcej

jak 1 : 2 (czyli co oktawę) – otrzymamy

korektor oktawowy. Dwukrotne zwięk−

szenie liczby filtrów daje korektor półok−

tawowy, a profesjonaliści używają korek−

torów tercjowych (1/3 oktawy).

W opisywanym rozwiązaniu zamiast

klasycznych cewek zastosowano układ

symulowanej indukcyjności, zbudowany

z wzmacniacza operacyjnego, kondensa−

tora i dwóch rezystorów. Umożliwia to

miniaturyzację i zmniejsza wrażliwość na

szkodliwy wpływ zakłócających pól mag−

netycznych (szczególnie sieci 50Hz).

Dodatkowo przyjęto pewne istotne za−

łożenie, radykalnie upraszczające kon−

strukcję. Zastosowano mianowicie typo−

we kondensatory z szeregu 10−procento−

wego (korektor 18−pasmowy) i 20−pro−

centowego (korektor 9−pasmowy). Prak−

tyka pokazuje bowiem, iż największe kło−

poty występują przy doborze kondensa−

torów o nietypowych wartościach. Wielu

elektroników nie chce nawet zaczynać

budowy urządzenia, w którym trzeba do−

bierać kondensatory.

Układ aktywnej indukcyjności pokaza−

ny jest na rysunku 2.

Nie wchodząc w szczegóły trzeba

przyjąć do wiadomości, że taki układ za−

chowuje się jak cewka indukcyjna o pew−

nej indukcyjności L i rezystancji szerego−

wej Rs.

W praktycznych układach wartość R2

(z rysunku 2) jest zawsze dużo większa

od R1 – nawet sto razy – wtedy rezystan−

cja szeregowa jest niewielka i równa

w przybliżeniu wartości R1, a indukcyj−

ność wynosi w przybliżeniu:

W zależności od ilości pasm projekto−

wanego korektora należy dobrać stosow−

ną wartość dobroci Q. Dla korektora dzie−

więciopunktowego potrzebna wartość

dobroci wynosi 2...3.

Dla korektora o większej ilości pasm

dobroć musi być większa, bo poszczegól−

ne zakresy zbyt silnie zachodziłyby na sie−

bie. Przykładowo dla opisanego dalej ko−

rektora 18−pasmowego przyjęta wartość

dobroci wynosi 6.

W praktyce przy obliczaniu wartości

elementów equalizera najpierw zakłada

się ilość pasm. Z ilości pasm wynika

wstępna wartość dobroci Q. Następnie

przyjmuje się jakieś wartości rezystancji

R1 << R2 oraz częstotliwości rezonanso−

we i oblicza pojemności C1 i C2.

W praktyce okazuje się zwykle, iż war−

tości dobroci Q przyjęte na podstawie

prostych rozważań teoretycznych,

w praktyce są za małe. Jest to związane

z zachodzeniem na siebie charakterystyk

nie tylko jednego, ale kilku sąsiednich

pasm. Można próbować to obliczać, moż−

na też zmierzyć charakterystyki przy róż−

nych ustawieniach potencjometrów.

Największą praktyczną pojemnością

kondensatora stałego wydaje się być

wartość 2,2µF (nie będziemy stosować

„elektrolitów ze względu na ich dużą to−

lerancję i kiepskie parametry). Przyjmuje−

my też dla wygody stosunek pojemności

kondensatorów równy 10.

I teraz uwaga! Jeśli rezystory R1 i R2

we wszystkich filtrach będą jednakowe

to dla pojemności C2 kolejnych filtrów

równych 2,2µF; 1µF; 470nF; 220nF;

100nF; 47nF; 22nF; 10nF; 4,7nF i odpo−

wiednio dziesięć razy mniejszych pojem−

nościach C1, uzyskamy częstotliwości re−

zonansowe w proporcji 1 : 2,2 : 4,68 : 10

: ... : 468.

Pokryje to cały zakres pasma akus−

tycznego. Nie warto stosować filtru na

pasmo 20Hz, bo takich częstotliwości nie

przenoszą nawet dobre kolumny. Z kolei

częstotliwości 20kHz praktycznie nikt nie

słyszy. Dlatego najbardziej sensowne wy−

dają się następujące wartości częstotli−

wości rezonansowej poszczególnych filt−

rów: 34Hz; 75Hz; 160Hz; 340Hz; 750Hz;

1,6kHz; 7,5kHz; 16kHz.

Mając te częstotliwości wystarczy dla

jednej z nich obliczyć R1 i R2 z prostych

wzorów:

LRRC

Jeśli teraz do takiej symulowanej in−

dukcyjności dołączymy kondensator C2

jak na rysunku 3, to otrzymamy szerego−

wy obwód rezonansowy między punk−

tem Y a masą. Częstotliwość rezonanso−

wa takiego obwodu wyniesie:

21212

(

RR CC

)

Ważna jest też wartość dobroci całe−

go obwodu rezonansowego. Wynosi

ona:

Rys. 2. Aktywna indukcyjność

= 1

Zauważmy, że dla wartości 1; 2,2; 4,7;

10 itd. wziętych z dwudziestoprocento−

wego szeregu E6, stosunek każdej na−

stępnej wartości do poprzedniej jest blis−

ki 2,2. Jest to prawie dokładnie taki sto−

sunek, jaki potrzebny jest w korektorze

oktawowym – drobna różnica nie ma żad−

nego znaczenia.

pfC Q

Rys. 3. Szeregowy obwód rezonansowy

We wszystkich filtrach wartości R1

i R2 będą takie same, inne będą tylko po−

jemności.

Analogicznie dla korektora wykorzys−

tującego kondensatory z szeregu 10−pro−

lejne częstotliwości rezonansowe filtrów

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97

121

Projekty AVT

centowego należy przyjąć potrzebną war−

tość dobroci (teoretycznie Q=4, ale

w praktyce trzeba przyjąć wartość dobro−

ci nieco większą), założyć stały stosunek

C1 do C2 we wszystkich filtrach, zaplano−

wać i obliczyć potrzebne częstotliwości

rezonansowe a potem z podanych wzo−

rów obliczyć wartości rezystorów R1 i R2

(które także będą jednakowe we wszyst−

kich filtrach).

Z pewnych względów zalecane jest

stosowanie potencjometrów o rezystan−

cji 10...47k

Bez najmniejszego problemu można

zmieniać wartość dobroci filtrów. Wystar−

czy zauważyć, że częstotliwość pozosta−

nie stała, a zmieni się dobroć, jeśli war−

tość R1*R2 pozostanie stała. Przykłado−

wo przy zwiększeniu R1 dwukrotnie

i zmniejszeniu R2 też dwukrotnie (R1*R2

= const) wartość dobroci zostanie zwięk−

szona dwukrotnie (przede wszystkim dla−

tego, że dwukrotnie zmniejszyła się re−

zystancja szeregowa sztucznej indukcyj−

ności, równa w przybliżeniu R1). Po

wprowadzeniu samodzielnych zmian

wartości jakichkolwiek elementów ukła−

du należy koniecznie sprawdzić przyrzą−

dami otrzymane wyniki.

Należy tu jeszcze wspomnieć, że

zmiany zakresu regulacji wywołują też

zmiany charakterystyki regulacji.

Pożądane jest, aby regulacja każdego

potencjometru miała charakter, chociaż

w przybliżeniu – logarytmiczny. Niestety,

charakterystyka regulacji, z uwagi na zło−

żoną zależność wzmocnienia od położe−

nia suwaka, nie będzie ani dokładnie linio−

wa, ani logarytmiczna. W przypadkach

gdy rezystancja potencjometrów będzie

dużo większa od rezystancji szeregowej

obwodu LC oraz rezystorów sprzężenia

głównego wzmacniacza, to tylko w pobli−

żu skrajnych położeń suwaków wystąpi

regulacja – w środkowych położeniach

suwaków zmiany wzmocnienia będą mi−

nimalne. Ponieważ wzajemny stosunek

wymienionych rezystancji jest sprawą is−

totną, osobom nie posiadającym odpo−

wiedniego sprzętu pomiarowego (przy−

najmniej generatora i oscyloskopu) nie

zaleca się stosowania innych wartości

elementów, niż podane w wykazie.

. Optymalna wydaje się war−

Opis układu

Schemat ideowy equalizera pokazano

na rysunku 4. Użyto tu podwójnych

wzmacniaczy operacyjnych TL072

(TL082). Układ może pełnić rolę korekto−

ra stereofonicznego, dlatego zastosowa−

no dwa oddzielne układy wejściowe ze

wzmacniaczami U1A i U11B pełniącymi

rolę buforów. Schemat ideowy pokazuje

zarówno wersję stereofoniczną

2 x 9 pasm (rysunek 4a), jak i wersję mo−

nofoniczną 18−pasmową (rysunek 4b).

W wersji podstawowej jest to korek−

tor stereofoniczny, ale wykonując odpo−

wiednie zwory można bez trudu zbudo−

wać pojedynczy korektor 18−pasmowy.

W tym celu wprowadzono punkty ozna−

czone X, Y, Z i W.

Na schematach podano wartości ele−

mentów filtrów, które są inne w wersji 9−

oraz 18−pasmowej. Wartości elementów

dla obu wersji podane są też w wykazie

na końcu artykułu.

Dzięki zastosowaniu buforów rezys−

tancja wejściowa equalizera jest duża,

równa 100k

W zależności od obliczonej rezystancji

R1 (która decyduje o rezystancji szerego−

wej obwodu rezonansowego) trzeba też

eksperymentalnie dobrać wartości R4

i R5. Zakresy regulacji tłumienia i podbi−

cia poszczególnych pasm zależą bowiem

od stosunku pewnych rezystancji (poten−

cjometrów P, rezystancji szeregowej ob−

wodu LC oraz R4 i R5). Zmieniając war−

tości oporników R4 i R5 można uzyskać

potrzebne zakresy regulacji – typowo

±12...±15dB.

Nie jest to sprawa taka łatwa, dlatego

początkujący powinni opierać się na war−

tościach podanych w spisie elementów,

natomiast bardziej zaawansowani mogą

śmiało przeprowadzić praktyczne próby.

Co można zmieniać?

Na pewno można zmieniać wartość

R1 = R2 (rysunek 3) w zakresie

2,2...47k

(R3, R7). Z kolei na wyjściu

zastosowano obwody separujące C6R6

i C9R10. Wszystko to powoduje, że nie

będzie żadnych kłopotów z włączeniem

equalizera w tor dowolnego wzmacnia−

cza.

– zwiększanie rezystancji nie−

co zwiększa zakres regulacji.

Rys. 4. Schemat ideowy

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97

tość 22k

Projekty AVT

Głównymi elementami każdego kana−

łu equalizera są wzmacniacze operacyjne

U2A i U2B. Między ich wejścia włączone

są potencjometry regulacyjne poszcze−

gólnych pasm. Przewidziano miejsce na

kondensatory C5 i C8, które mogą być

niekiedy potrzebne do obcięcia częstotli−

wości powyżej pasma akustycznego.

Pozostałe wzmacniacze operacyjne

pracują w opisanych wcześniej układach

symulowanej indukcyjności.

Obwód zasilania umożliwia wykorzys−

tanie zarówno pojedynczego napięcia, jak

i napięć symetrycznych. Należy pamię−

tać, że przy zasilaniu napięciem pojedyn−

czym U+, rzeczywistą masą dla przetwa−

rzanych sygnałów jest ujemna szyna zasi−

lania – czyli punkt N. W punkcie O wystę−

puje wtedy napięcie sztucznej masy rów−

ne 0,5U+, ale wyjścia B i D są na pozio−

mie rzeczywistej masy – rezystory R6

i R10 są przecież dołączone do punktu N!

Natomiast przy zasilaniu napięciem sy−

metrycznym rzeczywistą masą będzie

punkt O – nie należy wtedy stosować

elementów C6R6 i C9R10, bo na wyjściu

wzmacniaczy operacyjnych U2A i U2B

napięcie będzie praktycznie równe poten−

cjałowi masy (z dokładnością ±10mV).

Moduł w wersji podstawowej przewi−

dziany jest do zasilania pojedynczym na−

pięciem dołączonym między punkty

P i N. Rezystory R1 i R2 tworzą wtedy

dzielnik wytwarzający napięcie sztucznej

masy. W każdym przypadku potrzebne są

tylko dwa spośród trzech kondensatorów

C1, C2, C3.

Przy zasilaniu napięciem pojedynczym

potrzebne będą elementy R1, R2, C2 i C3

– nie należy natomiast montować C1.

W przypadku zasilania napięciem sy−

metrycznym nie trzeba montować R1,

R2, R6, R10, C3, C6 i C9 – potrzebne bę−

dą tylko C1 i C2, a zamiast C6 i C9 trzeba

wlutować zwory.

Na płytce może być zmontowany zaró−

wno korektor stereofoniczny (2x9 kana−

łów), jak i monofoniczny (1x18 kanałów).

W zależności od wersji trzeba zmonto−

wać odpowiednie zwory i przeciąć ścież−

ki.

po−

jemność 1nF ogranicza pasmo do około

16kHz.

Prawidłowo zmontowany układ nie

wymaga żadnego uruchamiania i powi−

nien od razu pracować poprawnie.

Pobór prądu modułu z układami TL074

wynosił przy napięciu zasilania 12V około

42mA.

Ewentualne kłopoty będą spowodo−

wane zwarciami, zimnymi lutami, jakie

mogą się zdarzyć podczas lutowania albo

pomyłkami w wykonaniu zwór.

Osoby posiadające oscyloskop i płyn−

nie przestrajany generator sinusoidalny

(na przykład opisany ostatnio w EdW ge−

nerator funkcji) mogą sprawdzić rzeczy−

wiste zakresy regulacji w poszczegól−

nych pasmach w układzie według rysun−

ku 6. Na rysunku 6a pokazano układ ste−

reo z zasilaniem niesymetrycznym, rysu−

nek 6b pokazuje układ testowy equalize−

ra mono o zasilaniu symetrycznym. Po−

miary polegają przede wszystkim na zna−

lezieniu częstotliwości środkowych pasm

i sprawdzeniu zakresu regulacji w po−

szczególnych pasmach.

Przypomnijmy młodszym Czytelni−

kom, że zmiana sygnału o 6dB oznacza

zwiększenie lub zmniejszenie go dwa ra−

zy, 12dB – cztery razy, 24dB – 8 razy

i 30dB – 32 razy.

Najlepszą odporność na zewnętrzne

zakłócenia uzyskuje się w wersji z poten−

cjometrami montażowymi wlutowanymi

w płytkę. W przypadku zastosowania po−

tencjometrów zewnętrznych należy sto−

sować możliwie krótkie przewody połą−

czeniowe. Nie muszą być ekranowane,

ale zaleca się, by wykonane były z trzyży−

łowej skrętki lub w ostateczności z popu−

larnej tasiemki.

Niewłaściwe prowadzenie przewo−

dów może radykalnie zwiększyć poziom

brumu sieciowego. W takim przypadku

należy koniecznie zastosować po trzy

przewody, oddzielnie dla każdego poten−

cjometru (nie stosować przewodów

wspólnych dla zaoszczędzenia czasu

i ilości przewodów), zwiększyć odległość

od źródła zakłóceń, czyli transformatora

Przy potencjometrach podano częstot−

liwości środkowe pasm zarówno dla wer−

sji stereofonicznej, jak i monofonicznej.

Wersja stereofoniczna 9−kanałowa:

Nie trzeba montować żadnych zwór,

tylko wykonać układ według rysunku 4a

z odpowiednimi wartościami elementów.

Wersja monofoniczna 18−kanałowa:

W tej wersji wzmacniacze U11B i U2B

nie będą wykorzystywane. Należy prze−

ciąć ścieżki prowadzące do wejść

wzmacniacza U2B w punktach oznaczo−

nych X. Aby nie pozostawić niepodłączo−

nych wejść wzmacniaczy U11B i U2B

trzeba zamiast rezystorów R7, R8 i R9

wlutować zwory. Nie montować R10, C7,

C9, C10.

Aby połączyć ze sobą oba tory korek−

tora należy jeszcze wykonać zwory Y−Y1

oraz W−W1.

Potrzebne wartości elementów filtrów

podane są w wykazie elementów.

Ze względów praktycznych zamiast

kondensatora 2,2µF można śmiało użyć

dwóch połączonych równolegle konden−

satorów o pojemności 1µF, łatwiej do−

stępnych – w tym celu przewidziano

miejsce na dodatkowe kondensatory.

Dziesięcioprocentowa zmiana pojemnoś−

ci nie ma tu żadnego znaczenia praktycz−

nego.

W większości zastosowań kondensa−

tory C5 i C8 nie będą montowane. Jed−

Montaż i uruchomienie

Montaż układu można wykonać na

jednostronnej płytce drukowanej pokaza−

nej na rysunku 5.

Układ może być zasilany pojedynczym

napięciem w zakresie 10...30V albo na−

pięciem symetrycznym ±5...±15V (w

praktyce układ pracuje jeszcze przy na−

pięciu 7V).

Rys. 5. Schemat montażowy

Rys. 6. Układ pomiarowy

E LEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97

nak w rzadkich przypadkach pożądane

jest ograniczenie pasma do zakresu

rzeczywiście wykorzystanego i wtedy na−

leży wlutować te kondensatory (Przy

wartościach R5 i R9 równych 10k

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: