prawo miedzynarodowe a broń jądrowa.pdf

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Tomasz Widłak: Prawo miêdzynarodowe a broñ nuklearna

Autor: Tomasz Widłak

17.06.2007.

Przedmiotem pierwszej w historii Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ był problem

wykorzystania energii j±drowej oraz kwestia eliminacji istniej±cych bomb atomowych. [1]

Mimo tego, 50 lat pó¼niej na pocz±tku XXI wieku szacowana ilo¶æ istniej±cych głowic

j±drowych przekracza 30 000 sztuk. Według ró¿nych szacunków u¿ycie nawet 2% tych

zapasów mogłoby ju¿ poło¿yæ kres obecnej cywilizacji, [2] a jednak nie brakuje takich pañstw

jak Iran, [3] chêtnych aby doło¿yæ siê do tego niszczycielskiego arsenału. Poza szeroko

dyskutowanymi w mediach kwestiami politycznymi dotycz±cymi kryzysu irañskiego, warto

przyjrzeæ siê prawnym podstawom sporu, a wiêc prawno-miêdzynarodowym ramom

dotycz±cym broni j±drowej. Zwłaszcza, ¿e w lipcu mija 50 rocznica utworzenia

miêdzynarodowego ,,cerbera'' powołanego do czuwania nad bezpieczeñstwem nuklearnym -

Miêdzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

Legalno¶æ u¿ycia lub gro¼by u¿ycia broni j±drowej

Na pocz±tek nale¿ałoby zacz±æ od zadania pytania o legalno¶æ broni nuklearnej jako takiej.

Pytanie o to, czy sam fakt mo¿liwo¶ci u¿ycia tego typu broni jest prawnie dopuszczalny w

¶wietle obowi±zuj±cego prawa miêdzynarodowego jest od pocz±tku jej istnienia przedmiotem

sporu w doktrynie. [4] Po wieloletnich wysiłkach pozarz±dowych organizacji pacyfistycznych i

na przekór mocarstwom atomowym, Zgromadzenie Ogólne w 1996 r. skierowało pytanie w tej

sprawie do Miêdzynarodowego Trybunału Sprawiedliwo¶ci. [5] Skład orzekaj±cy MTS okazał

siê jednak byæ nie mniej podzielony w swoich opiniach na ten temat ni¿ nauka prawa

miêdzynarodowego (do¶æ powiedzieæ, ¿e ka¿dy z 14 sêdziów orzekaj±cych w sprawie

przedstawił opiniê odrêbn± [6] zawieraj±c± indywidualne zastrze¿enia).

Ostatecznie Trybunał wypracował konsensus potwierdzaj±cy zasadniczo stanowisko

zwolenników całkowitej nielegalno¶ci jakiegokolwiek u¿ycia broni j±drowej. Mimo to,

orzeczenie nie jest wolne od sporej dozy ambiwalencji [7] i nie satysfakcjonuje w pełni ¿adnej

ze stron dyskusji. Najwa¿niejsz± konstatacj± Trybunału jest stwierdzenie, ¿e co do zasady

u¿ycie lub gro¼ba u¿ycia broni j±drowej jest niezgodna z prawem miêdzynarodowym, jednak

w obecnym stanie prawnym i faktycznym Trybunał nie mógł definitywnie rozstrzygn±æ czy jest

to legalne b±d¼ te¿ nielegalne w przypadku nadzwyczajnych okoliczno¶ci u¿ycia broni

atomowej dla samoobrony w warunkach zagro¿enia przetrwania pañstwa (survival of a state).

Decyzja w tym punkcie została podjêta ostatecznie przewa¿aj±cym głosem Prezesa MTS przy

stosunku głosów w¶ród składu orzekaj±cego siedem do siedmiu, [8] co pokazuje skalê

kontrowersji jak± budzi ta kwestia w ¶wietle prawa miêdzynarodowego.

Nie rozwi±zawszy wiêc definitywnie problemu, Trybunał równocze¶nie jednogło¶nie stwierdził

(czy te¿ raczej potwierdził), ¿e ka¿de u¿ycie lub gro¼ba u¿ycia broni j±drowej musi byæ zgodne

z prawem miêdzynarodowym konfliktów zbrojnych (ius in bello), a zwłaszcza z

miêdzynarodowym prawem humanitarnym in genere. Skład orzekaj±cy doszedł tak¿e

jednomy¶lnie do bardzo wa¿nej konkluzji, i¿ istnieje w prawie miêdzynarodowym obowi±zek

d±¿enia w dobrej wierze do zakoñczenia negocjacji prowadzonych w zakresie rozbrojenia

nuklearnego. [9]

Badaj±c przedstawion± mu kwestiê, Trybunał rozpatrzył po pierwsze, czy zakaz gro¼by u¿ycia

lub u¿ycia broni atomowej jest uregulowany w prawie traktatowym. Sêdziowie doszli do

konkluzji, ¿e nie istnieje umowa miêdzynarodowa, która wyra¼nie zabraniałaby u¿ycia broni

j±drowej w konkretnych okoliczno¶ciach, brak te¿ generalnych zakazów jak w przypadku broni

chemicznej lub bakteriologicznej. Wprawdzie, według MTS rozpatrywane traktaty dotycz±ce

broni atomowej mog± wskazywaæ na rosn±c± ¶wiadomo¶æ społeczno¶ci miêdzynarodowej w

zakresie konieczno¶ci delegalizacji broni j±drowej w przyszło¶ci, ale nie ustanawiaj± zakazu jej

content/view/4964/

Utworzono 12 October, 2010, 20:16

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

u¿ycia jako takiego. [10] Nastêpnie Trybunał wzi±ł pod uwagê prawo zwyczajowe, poszukuj±c

w nim podstaw dla zakazu u¿ycia broni j±drowej. Z opinii przedło¿onych Trybunałowi w

sprawie przez poszczególne pañstwa [11] wynikało, ¿e społeczno¶æ miêdzynarodowa jest

głêboko podzielona co do opinio iuris w zakresie przedmiotowego zakazu, a w konsekwencji

skład orzekaj±cy uznał, ¿e nie mo¿e stwierdziæ jego istnienia. Wiele pañstw opowiadaj±cych

siê za legalno¶ci± broni nuklearnej podniosło choæby argument w postaci doktryny i praktyki

atomowego odstraszania (nuclear deterrence), tak silnie wpływaj±cej po dzi¶ dzieñ na

stosunki miêdzynarodowe. W koñcu Trybunał zwrócił siê ku ogólnym zasadom

miêdzynarodowego prawa humanitarnego w celu sprawdzenia ich wpływu na rozpatrywany

spór prawny. Sêdziowie hascy uznali, ¿e dwie najbardziej fundamentalne zasady ius in bello to:

1) po pierwsze, konieczno¶æ ochrony ludno¶ci i obiektów cywilnych i zakaz u¿ywania broni

niezdolnej do rozró¿niania miêdzy kombatantami i nie-kombatantami

2) po drugie, zakaz zadawania zbêdnego cierpienia kombatantom poprzez u¿ywanie pewnych

rodzajów broni.

Te zasady musz± byæ przestrzegane przez wszystkie pañstwa, bez wzglêdu na to czy

ratyfikowały odpowiednie normy traktatowe w tym zakresie, gdy¿ zasady te s± czê¶ci±

zwyczajowych norm prawa miêdzynarodowego. S±d, w ¶lad za opini± wiêkszo¶ci pañstw i

doktryny uznał, ¿e zasady te maj± naturalnie zastosowanie tak¿e do broni j±drowej, mimo ¿e

utrwaliły siê w prawie miêdzynarodowym jeszcze przed jej wynalezieniem. [12]

Jednak mimo tych oczywistych obserwacji, Trybunał stwierdził, ¿e wnioski płyn±ce z tych

rozwa¿añ nie s± wcale jednoznaczne. Według niektórych opinii bowiem, sam fakt ¿e

ewentualne u¿ycie bomb nuklearnych podlega rygorom ius in bello, wcale nie oznacza, i¿

samo uciekanie siê do tych ¶rodków militarnych jest zakazane. Według drugiej grupy

pogl±dów, z powy¿szych ustaleñ płynie wniosek, i¿ u¿ycie broni j±drowej jako niedopuszczalne

przez zasady miêdzynarodowego prawa humanitarnego, nigdy nie mo¿e byæ legalne ani

usprawiedliwione, nawet mimo braku wyra¼nego zakazu traktatowego. O¶ sporu w¶ród

społeczno¶ci miêdzynarodowej osadza siê wiêc na pytaniu, czy broñ j±drowa jest nielegalna

tylko w przypadku u¿ycia jej niezgodnie z wymogami prawa, czy te¿ mo¿e owa nielegalno¶æ

płynie z samej jej natury. [13] Trybunał stwierdził jednak, ¿e zasadnicza niezgodno¶æ efektów

u¿ycia broni nuklearnej z wymienionymi wy¿ej zasadami nie stanowi wystarczaj±cej podstawy,

aby definitywnie stwierdziæ (cannot conclude definitively), i¿ nie ma takich okoliczno¶ci, w

których byłoby to dopuszczalne. [14]

Opinia MTS tak naprawdê nie tylko nie wyja¶nia sprawy, ani nie daje jednoznacznej

odpowiedzi, ale tak¿e wprowadza kolejne w±tpliwo¶ci interpretacyjne, odnosz±ce siê choæby

do pojêcia ,,zagro¿enia przetrwania pañstwa''. Nale¿y przy tym pamiêtaæ, ¿e orzeczenie

Trybunału, wydane w trybie opinii doradczej nie jest wi±¿±ce prawnie, choæ zwa¿ywszy na

autorytet tego organu mo¿e byæ uznane za odzwierciedlaj±ce w du¿ej mierze obecny stan

prawa miêdzynarodowego i opinie praktyki oraz doktryny na kwestiê legalno¶ci broni

j±drowej. Nie trudno oczywi¶cie zgadn±æ, ¿e orzeczenie zostało poddane szerokiej krytyce, a

pierwsza popłynêła ze strony samych członków składu orzekaj±cego w zdaniach odrêbnych.

Dla przykładu, przekonywuj±cy argument wysun±ł Sêdzia Shahabuddeen, stwierdzaj±c ¿e

je¶li, zgodnie z konstatacja Trybunału, prawo miêdzynarodowe milczy na temat legalno¶ci

broni j±drowej, to oznacza ¿e albo nie zawiera ono zasady zabraniaj±cej u¿ycia takiej broni i

pañstwa w konsekwencji maj± do tego prawo, albo te¿ alternatywnie, i¿ nie zawiera zasady

zezwalaj±cej na u¿ywanie takiej broni, a zatem pañstwa nie maj± do tego prawa. [15]

Stwierdzona przez MTS definitywna nierozwi±zywalno¶æ kwestii legalno¶ci broni j±drowej w

prawie miêdzynarodowym i samo sformułowanie głównej sentencji jest owocem dylematów i

patów jakie w toku sprawy napotkał Trybunał. Ich ¼ródło w du¿ej mierze mo¿na upatrywaæ w

fakcie, ¿e kwestia legalno¶ci u¿ycia broni j±drowej nie jest pytaniem czysto jurydycznym, a

przykładem jednej z wielu prawno-miêdzynarodowych hard cases, w których prawo bardzo

content/view/4964/

Utworzono 12 October, 2010, 20:16

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

silnie przeplata siê z polityk± i etyk±. Podjêta przez MTS próba rozwi±zania problemu na

podstawie pozytywistycznie wypreparowanego materiału normatywnego jak widaæ nie

przyniosła satysfakcjonuj±cych rezultatów.

Nierozprzestrzenianie broni j±drowej

Nie przes±dzaj±c kwestii legalno¶ci broni j±drowej, nale¿y spojrzeæ na bardziej pragmatyczne

miêdzynarodowe instrumentarium prawne zmierzaj±ce do ograniczenia lub kontroli skutków

jej istnienia. Fundamentem tego ,,miêdzynarodowego prawa broni atomowej'' jest przede

wszystkim Układ o nierozprzestrzenianiu broni j±drowej (Non-Proliferation Treaty, NPT)

podpisany 1 lipca 1968 r. Instytucjonaln± kontrolê nad wykonywaniem postanowieñ tego

traktatu sprawuje Miêdzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy

Agency, IAEA) z siedzib± w Wiedniu.

Układ o nierozprzestrzenianiu broni j±drowej wszedł w ¿ycie 5 marca 1970 r. na 25 lat, a w

1995 r. jego obowi±zywanie zostało przedłu¿one na czas nieokre¶lony. Został ratyfikowany do

tej pory przez 190 pañstw, [16] co czyni go jednym z najbardziej uniwersalnych instrumentów

prawa miêdzynarodowego. System tego traktatu opiera siê na triadzie:

1) poddany miêdzynarodowej kontroli zakaz rozprzestrzeniania broni j±drowej,

2) nuklearne rozbrojenie

3) współpraca w pokojowym wykorzystywaniu energii atomowej. [17]

Układ dzieli strony traktatu na dwie kategorie: pañstwa dysponuj±ce broni± j±drow± (declared

nuclear weapon states), czyli te które posiadały i testowały broñ j±drow± przed 1967 r., a

zatem USA, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny oraz pañstwa, które nie dysponuj± tak±

broni± (non-nuclear weapon states). Na podstawie art. I Układu, mocarstwa nuklearne

zobowi±zuj± siê do nie przekazywania komukolwiek broni j±drowej, do kontroli nad t± broni±

oraz do nieokazywania pomocy, nie zachêcania i nie nakłaniania innych pañstw do wej¶cia w

jej posiadanie. Z kolei po stronie pañstw nie dysponuj±cych broni± j±drow±, art. II Układu

kreuje zobowi±zanie do nie przyjmowania broni j±drowej ani kontroli nad ni± oraz do nie

produkowania i nie uzyskiwania inn± drog± tej broni, ani do przyjmowania pomocy w tym

zakresie. St±d te¿ podnoszony czasem w medialnej dyskusji argument o uzasadnieniu d±¿enia

do uzyskania broni atomowej przez pañstwa jej nie posiadaj±ce faktem, ¿e mocarstwa

atomowe wchodz±ce w skład Rady Bezpieczeñstwa ONZ broñ tê posiadaj±, co miałoby jakoby

łamaæ zasadê suwerennej równo¶ci pañstw, nie ma ¿adnych podstaw w obowi±zuj±cym prawie

miêdzynarodowym.

Oczywi¶cie nale¿y dodaæ, ¿e art. VI Układu [18] nakłada obowi±zek, zwłaszcza na tzw.

pañstwa atomowe, do zmierzania w dobrej wierze do całkowitego rozbrojenia nuklearnego i

jego osi±gniêcia (choæ nie przewiduje w tym zakresie ¿adnych ram czasowych). [19]

Jednocze¶nie, ustanawiaj±c ograniczenia dla rozwoju atomowych technik militarnych, Układ w

pełni rozpoznaje potrzebê pañstw nie posiadaj±cych broni j±drowej w zakresie

wykorzystywania jej dla celów cywilnych (produkcji energii), przyznaj±c ka¿demu pañstwu

prawo do ,,rozwoju badañ, produkcji i wykorzystania energii j±drowej dla celów pokojowych''.

Art. IV Układu zawiera w tym zakresie szczególne zobowi±zania mocarstw atomowych do

współpracy z innymi pañstwami przy pokojowym wykorzystaniu energii j±drowej.

Traktat Data zawarcia Ratyfikacja przez RP Układ o zakazie prób broni nuklearnej w

atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wod± 05.04.1963 tak Układ o zakazie

umieszczania broni j±drowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów

oraz w jego podło¿u 11.02.1971 tak Traktat o całkowitym zakazie prób j±drowych

10.09.1996 (czeka na wej¶cie w ¿ycie) tak Strategic Offensive Reduction Treaty

(układ miêdzy Rosj± i USA o redukcji ilo¶ci głowic j±drowych do 1700-2200 sztuk na ka¿d± ze

stron do 31 grudnia 2012) 24.05.2002 n/d Traktat o zakazie broni j±drowej w Ameryce

Łaciñskiej (Traktat z Tlatelolco)

14.02.1967 n/d Traktat o nieobecno¶ci broni j±drowej na południowym Pacyfiku (South

Pacific Nuclear Free-Zone Treaty) - Traktat z Rarotonga 08.08.1986 n/d Traktat o

content/view/4964/

Utworzono 12 October, 2010, 20:16

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

nieobecno¶ci broni j±drowej w południowo-wschodniej Azji (Treaty on the South-East Asia

Nuclear-Free Zone) - Traktat z Bangkoku 15.12.1995 n/d

Traktat o nieobecno¶ci broni j±drowej w Afryce (African Nuclear-Weapon Free Zone Treaty) -

Traktat z Pelindaba 11.04.1996 n/dNiektóre inne instrumenty traktatowe zmierzaj±ce do

nieproliferacji i rozbrojenia nuklearnego

Niemniej istotny jak wszystkie te wyra¼ne zobowi±zania jest mechanizm ich kontroli

ustanowiony w art. III Układu i przekazany w rêce Miêdzynarodowej Agencji Energii Atomowej

(MAEA), co czyni j± jedn± z najwa¿niejszych organizacji w całym miêdzynarodowym systemie

kontroli zbrojeñ. MAEA nadzoruje wykonywanie przez pañstwa obowi±zków w zakresie

nieproliferacji broni atomowej na podstawie przewidzianych przez Układ indywidualnych

porozumieñ zawieranych przez rz±d ka¿dego pañstwa z Agencj± [20] (obowi±zek zawarcia

takiego porozumienia przewiduje Układ w art. III ust. 4).

Pocz±wszy od 1997 r. Agencja rozpoczêła proces wzmacniania instrumentów kontroli Układu

poprzez wprowadzenie protokołów dodatkowych do podpisanych wcze¶niej porozumieñ. [21]

System zabezpieczeñ Agencji oparty jest przede wszystkim na weryfikacji poprawno¶ci oraz

kompletno¶ci raportów składanych przez pañstwa do MAEA, dotycz±cych cało¶ci

zadeklarowanego materiału nuklearnego znajduj±cego siê pod kontrola pañstwa i innych

działañ zwi±zanych z wykorzystaniem energii atomowej na wszystkich polach eksploatacji

(technologie j±drowe i radiologiczne wykorzystywane s± tak¿e w wielu działach gospodarki

takich jak np. medycyna czy rolnictwo). Agencja dokonuje weryfikacji tych raportów poprzez

inspekcje, wizytacje, monitoring i ocenê. Pierwsza grupa takich działañ prowadzonych przez

Agencjê, maj±ca swoj± podstawê w porozumieniach miêdzy pañstwem a MAEA, opiera siê na

działaniach zwi±zanych z weryfikacj± wszelkiej aktywno¶ci nuklearnej oficjalnie

zadeklarowanej i zgłoszonej przez pañstwo. Druga grupa uprawnieñ kontrolnych agencji,

opieraj±ca siê na protokołach dodatkowych ma na celu weryfikacjê istnienia nie

zdeklarowanych wcze¶niej czy ukrywanych przez dane pañstwo materiałów, instalacji, czy

wrêcz całych programów badawczych lub militarnych. Inspekcje i wizytacje przeprowadzane

przez MAEA mog± mieæ zarówno charakter inspekcji rutynowych, przeprowadzanych zgodnie z

ustalonym z góry harmonogramem, jak i inspekcji specjalnych, b±d¼ inspekcji ad hoc

maj±cych na celu uzupełnienie lub weryfikacjê konkretnych informacji, dokonywanych bez

uprzedzenia b±d¼ te¿ notyfikowanych na krótko przed wizyt± inspektorów. [22]

W obliczu wydarzeñ ostatnich lat społeczno¶æ miêdzynarodowa zadaje sobie coraz czê¶ciej

pytanie o skuteczno¶æ działañ MAEA oraz samego systemu traktatowego Układu o

nierozprzestrzenianiu broni j±drowej. Efektywno¶æ systemu kontrolnego Agencji została

wystawiona na ciê¿k± próbê po wykryciu takich procederów, jak działalno¶æ miêdzynarodowej

siatki nielegalnego handlu materiałami i technologiami nuklearnymi, na której czele przez

około 15 lat stał pakistañski naukowiec Dr Abdul Quadeer Khan. ,,Ojciec'' pakistañskiej bomby

wodorowej, na co dzieñ powa¿any naukowiec, który w wolnym czasie sprzedawał tajemnice

atomowe takim krajom jak Iran, Korea Północna, Irak, Libia, Syria czy Arabia Saudyjska. [23]

Z drugiej strony mo¿na powiedzieæ, ¿e Agencja nie została wyposa¿ona w odpowiednie

instrumenty do przeciwdziałania takim praktykom, a system kontroli w postaci przewidzianej

przez jego twórców sprawdza siê lepiej ni¿ wywiad najpotê¿niejszego ¶wiatowego mocarstwa.

To MAEA odkryła przed ¶wiatem iracki program atomowy na pocz±tku lat 90-tych, czy te¿ w

ostatnich latach ujawniła nieznane wcze¶niej szczegóły irañskiego programu, o których CIA

nie miała pojêcia. [24] Dowodem najwy¿szego uznania jakim cieszy siê w społeczno¶ci

miêdzynarodowej działalno¶æ MAEA było przyznanie w 2005 r. Agencji wraz z jej szefem dr

Mohamedem ElBaradeim Pokojowej Nagrody Nobla.

Przyszło¶æ prawnej kontroli broni j±drowej

content/view/4964/

Utworzono 12 October, 2010, 20:16

psz.pl - Portal Spraw Zagranicznych

Bez wzglêdu na fundamentalne znaczenie Układu o nierozprzestrzenianiu broni j±drowej jako

¼ródła prawnych zobowi±zañ wzmacniaj±cych bezpieczeñstwo miêdzynarodowe, a tak¿e mimo

profesjonalizmu funkcjonariuszy i inspektorów Miêdzynarodowej Agencji Energii Atomowej,

jasnym jest ¿e system kontroli nuklearnej wymaga reformy. Choæby obecna sytuacja w Iranie

jest najlepszym tego dowodem. Technologie j±drowe z czasem staj± siê coraz bardziej

dostêpne nie tylko rz±dom wielu pañstw, ale mog± ju¿ wkrótce trafiæ w rêce organizacji

terrorystycznych, na co Układ o nierozprzestrzenianiu broni j±drowej nie ma ju¿ ¿adnej

odpowiedzi. Konieczny jest tak¿e dalszy postêp w rozbrojeniu nuklearnym, gdy¿ samo

istnienie arsenałów broni j±drowej po stronie mocarstw atomowych i posługiwanie siê przez

nie aktywnie statusem członków klubu atomowego w toku prowadzenia bie¿±cej polityki,

stanowi zły przykład i raczej stymuluje, ni¿ hamuje proliferacjê broni atomowej. Niezbêdne

jest dalsze wzmocnienie systemu kontroli miêdzynarodowej zwłaszcza nad obrotem

handlowym materiałami, technologiami i paliwem j±drowym. Powa¿nym problemem tzw.

,,podwójnego przeznaczenia'' obserwowanym na przykładzie Iranu jest fakt, ¿e te same

urz±dzenia i materiały mog± niejednokrotnie słu¿yæ zarówno do celów pokojowych jak i do

konstrukcji broni atomowej. Potrzebne s± zatem regulacje prawne pomagaj±ce nało¿yæ

ograniczenia choæby co do rodzaju paliwa j±drowego u¿ywanego w reaktorach atomowych,

aby de facto i de iure oddzieliæ od siebie technologie cywilne i wojskowe. [25]

Osobn± za¶ kwesti± jest omówiony problem legalno¶ci broni j±drowej. Prawna ambiwalencja

nie wnosi niczego nowego do politycznej rzeczywisto¶ci w jakiej trwa społeczno¶æ

miêdzynarodowa od Hiroszimy i Nagasaki. Je¶li potencjalna mo¿liwo¶æ u¿ycia lub gro¼by

u¿ycia broni j±drowej jest kwesti± w najwy¿szym stopniu moralnie nagann±, to prawna

w±tpliwo¶æ co do kwestii legalno¶ci nie tylko nie pomaga zmieniæ politycznej rzeczywisto¶ci,

ale wrêcz działa na rzecz utrzymania status quo.

Przypisy:

[1] Res 1(1), zob.: http://www.un.org/documents/ga/res/1/ares1.htm

[2] zob. np. J. Granoff, Nuclear Weapons, Morals, Ethics and Law, w: Brigham Young

University Law Journal, (Dec. 2000), s. 1414, przyp. 7.

[3] 24 marca 2007 r. trzecia ju¿ z kolei Rezolucja Rady Bezpieczeñstwa ONZ w sprawie Iranu,

wprowadziła kolejne sankcje przeciwko temu pañstwu i członkom jego kierownictwa, zob.

S/RES/1747 (2007); http://www.un.org/Docs/sc/unsc_resolutions07.htm; Poprzednie

rezolucje w sprawie Iranu to 1696 (2006) z 31 lipca 2006 i 1737 (2006) z 23 grudnia 2006.

[4] zob. np. L. Boisson de Chazournes, P. Sands (red.), International Law, The International

Court of Justice and Nuclear Weapons; Cambridge University Press 1999.

[5] Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, Opinia Doradcza z dnia 8 lipca 1996,

ILM 19 (1980), s. 1524 i nast.

[6] zob. art. 57 Statutu Miêdzynarodowego Trybunału Sprawiedliwo¶ci.

[7] R. A. Falk, Nuclear Weapons, International Law and the World Court: A Historic Encounter,

w: The American Journal of International Law, Vol. 91, nr 1 (Jan 1997), s. 64.

[8] zob. art. 55 Statutu Miêdzynarodowego Trybunału Sprawiedliwo¶ci.

[9] J. Hippler Bello, P. H. F. Bekker, Legitimacy of the Threat or Use of Nuclear Weapons, w:

The American Journal of International Law, Vol. 91, nr 1 (Jan 1997), s. 127.

[10] ibidem, s. 129.

[11] opiniê przedstawiło 41 pañstw, w tym wszystkie posiadaj±ce broñ j±drow± (oprócz Chin),

zob. M. J. Matheson, The Opinions of the International Court of Justice on the Threat or Use of

Nuclear Weapons, w: The American Journal of International Law, Vol. 91, nr 3 (Jul 1997), s.

417.

[12] J. Hippler Bello, P.H.F. Bekker, op. cit., s. 129.

[13] R. A. Falk, op. cit., s. 67.

[14] ibidem, s. 130

[15] ibidem, s. 132

[16] stan na 3 czerwca 2006 (zło¿enie u depozytariuszy ratyfikacji dokonanej przez

Czarnogórê), zob. http://disarmament2.un.org/TreatyStatus.nsf; stronami Układu nie s±:

content/view/4964/

Utworzono 12 October, 2010, 20:16

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: