Fiedler Arkady - Kanada pachnąca żywicą.pdf - Arkady Fiedler - andreas6162

Arkady fiedler

Kanada pachnąca żywicą

1 a 10.2001

3 0 08. 2C05

Kanada pachnąca żywicą

Wydawnictwo Poznańskie/Poznań 1986

Okładkę i stronę tytułową projektował Tadeusz Pletrzyk

Wklejkę 1 strony rozdziałowe Zbigniew Kaja

Fotografie ze zbiorów autora Wydanie XIV

ZACZYNA PACHNIEĆ

Gdy wypływałem z Gdyni do Kanady, w Polsce świeciło gorące, lipcowe

słońce i rozśpiewani ludzie zaczynali na polach żniwa. Bałtyk był

stosunkowo łagodny, Morze Północne zamroczone, ale prawdziwe piekło

rozpętało się poza Szkocją, po wyjściu na pełny Atlantyk. Silny wicher

zachodni, do burzy podobny, brał nas porządnie w obroty i dął z taką

zajadłością, że ścinał nam skórę. Trudno było ustać na pokładzie. Statek

tańczył na olbrzymich falach jak narwana baletnica. Chłód przejmował do

szipiku, ludzie chorowali i nie opuszczali koi.

Trzeciego dnia bezustannej męki na wzburzonym morzu spytałem

któregoś z oficerów statku, czy tu, na północnym Atlantyku, zawsze

panują takie wichry.

— Jesienią, zimą i wiosną — zawsze, latem — prawie zawsze.

— I zawsze takie silne jak teraz? —• Przeważnie silniejsze.

Wicher, dmący od Labradoru i Grenlandii, był przenikliwy, mroźny i

przykry.

Żeglarze norwescy, rzucani przez burzę, odkryli w rolcu 863 Islandię i

zaludnili jej wybrzeża. W następnym wieku jeden z ich potomków

odwiedził macierzystą Norwegię, lecz w drodze powrotnej do Islandii

chybił swego portu, popłynął zbyt daleko na zachód i odkrył brzegi

Ameryki Północnej.

0 odkryciu przyjacielowi "swemu, Laitowi urmisonowi....... '

Erikson był zuchwałym Wikingiem i ma wiadomość o ponętnym wybrzeżu

powstała w jego ambitnej duszy myśl założenia tam nowego państwa.

Wybudował okręty, znalazł ludzi, wypłynął i na nowej ziemi założył

kolonię. Jeżeli już wtedy, tysiąc lat temu, nie zrodziła się Ameryka, to

winę przypisać należy >nie norweskiemu śmiałkowi i nie jego następcom:

1 oni, i Norwegia podjęli myśl kolonizacyjną Eriksona i przez kilka

wieków starali się ją urzeczywistniać. ^Wysiłki ich udaremniała przede

wszystkim burzliwa fala północnego Atlantyku, odstraszająca nawet

Wikingów. Tak to ówczesny śmiały plan stworzenia przez Norwegów

Nowego Świata stłumił wicher, wiejący od Labradoru i Grenlandii.

I później, w zaraniu nowszych czasów, ten sam wicher decydująco

wpływał na losy ludzi i kraju. W okresie Kolumba genueńczyk Jan Caboto

odkrył w imieniu króla angielskiego Nową Fundlandię. W dwadzieścia lat

później inny Włoch, żeglarz Verrazani, zaanektował wybrzeże lądu

północnoamerykańskiego dla króla Francji. Lecz były to na razie odkrycia

bez praktycznego pożytku i ani Francuzi, ani Anglicy nie mogli się tam

usadowić na dobre. Jedni i drudzy, a zwłaszcza Anglicy, bali się

panicznie Hiszpanów, roszczących pretensje do wszystkich ziem

amerykańskich. Emigracji nie sprzyjały również inne przyczyny,

wewnętrznopolityczne i gospodarcze odnośnych krajów, ale najsilniej

napływ ludzi powstrzymywało wzburzone morze. Wiatr mroził zapał

wychodźców i dopuszczał na rybne ławy nowofuindlandzkie tylko

zatraconych rybaków, otrzaskanych w burzach. A ci nie tworzyli kolonii i

co jesień wracali do starej Europy.

W jakie sto lat później warunki się zmieniły; zaczęto budować większe

żaglowce, wyrośli właściwi zdobywcy^pionie-rzy i na początku XVII wieku

powstawały na nowej ziemi pierwsze, skromne osiedla: Francuzów nad

Rzeką Sw. Wawrzyńca, Anglików bardziej na południu, nad James River

w Wirginii. Lecz zanim do tego doszło, przez sto lat głównie

neńtu.

W czasie moich podróży do Ameryki Południowej kilka razy przecinałem

szlak, jakim płynął na zachód Kolumb i jego Hiszpanie. Kolumb płynął do

kraju o wiecznej wiośnie morzem słonecznym i spokojnym, o ustalonych,

łagodnych wiatrach. Nie było na jego drodze żadnego zatoru i żadnego

odstraszającego wichru. Dlatego dzieje jego odkryć potoczyły się w

błyskawicznym tempie. Odkrył, zdobył, a Hiszpania tysiącami Hiszpanów

zaludniła w krótkim czasie całą tę część świata, podczas gdy na północy,

równocześnie odkrytej, nic poważnego jeszcze się nie działo.

Na północy wicher szczególnie dotkliwe dawał się we znaki Francuzom i

stał się w końcu ich dziejową tragedią. Z dwóch narodów, kolonizujących

Amerykę Północną, Francuzi okazali bezsprzecznie o niebo więcej

rozmachu, ducha zdobywczego i fantazji. Zajęli część kraju

najdogodniejszą dla wypraw w głąb kontynentu, mianowicie ujście Rzeki

Sw. Wawrzyńca, stąd wdzierali się na zachód w dalekie lasy, docierali do

Wielkich Jezior i usadowili się w niespełna sto lat nad brzegami rzeki

Mississippi aż do Zatoki Meksykańskiej. W tym czasie Anglicy wciąż

jeszcze siedzieli nad brzegiem Atlantyku, tłukli się zapamiętale z

Indianami i jakoś nie mogli przebrnąć przez łańcuch gór Appalachów.

Lecz gdy przyszło później, w połowie XVIII wieku, do ostatecznej

rozgrywki o to, jaki język, francuski czy angielski, i czyja kultura miały

zapanować nad Ameryką Północną, Francuzi ponieśli zupełną klęskę.

Okazało się bowiem, że już wtedy Anglików było w Ameryce Północnej

dwa i pół miliona, Francuzów zaledwie sześćdziesiąt tysięcy. Dzielność i

odwaga' nie wystarczyły, przytłoczyła je i zdusiła liczba przeciwnika.

Francuzów było tak mało, ponieważ idea Kanady nigdy nie stała się

popularna we Francji. Francuza, rozpieszczonego łagodnym niebem

Szampanii lub Żyrondy, odstraszał twardy klimat kolonii, jej ostre zimy i

nie mniej uciążliwy przejazd

Ważnie.....tylko"! dwócn prowincji: uretann i lNormanan, zamieszkałych

przez dzielnych wilków morskich, potomków Wikingów tej samej krwi. co

Laif Erikson. Oni to zdobyli dla Francji Kanadę i większą część Ameryki

Północnej, ale reszta Francji nie poszła za 'nimi. Odstraszał ją mroźny

wiatr Północy.

Ten wiatr sprzyjał wyraźnie Anglikom. Jemu w wielkiej mierze należy

przypisać, że w Ottawie rezydował angielski gubernator Jej Królewskiej

Mości, a nie gubernator Republiki Francuskiej, że dostęp do

niezmierzonych bogactw północnego kontynentu mieli przede wszystkim

ludzie angielskiego języka i że dziś "Wielkie amerykańskie miasta nad

Mis-sissippi: Saint Louis i Nowy Orlean, o na-zwach brzmiących z

francuska, nie mają poza tym już nic wspólnego z Francuzami. Wicher

od Labradoru nie służył Francuzom.----------

Nie służył ten wicher również Łotyszowi, jadącemu ze mną we wspólnej

kabinie. Biedaczysko od tygodnia leżał, jęczał, wymiotował i mówił, że

umrze przed końcem podróży.

Nie umarł. Dzisiejsze maszyny odjęły ostrze jadu wichrowi od Labradoru.

W Montrealu na James Street — będącej odpowiednikiem Wall Street w

Nowym Jorku — wznosi się, w otoczeniu innych olbrzymich budynków,

imponujący gmach Royal Bank of Canada, drapacz chmur, marmurowa

świątynia dolara i potęgi. Przez wspaniały portal z ciężkiego brązu

wchodzą i wychodzą ludzie, którzy handlują milionami: nie tylko dolarów,

lecz i dusz ludzkich, dzierżąc losy kraju w swych portfelach i swych

energicznych, acz często bezwzględnych rękach.

Tuż przed wejściem do banku, wtłoczony w szeregi czekających aut, stał

żebrak, kataryniarz. Kręcił katarynką. Był to jakiś przemyślny instrument,

z którego tryskały donośnym, czystym głosem skoczne melodie, pełne

radości życia. Melodie podbijały wesołością całą ulicę i odbijały się o

gmach Royal Bank of Canada. Nie podbijały tylko zaaferowanych ludzi,

wchodzących do banku, i nie docierały do ich świadomości i kieszeni. Ich

myśli były zaprzątnięte czym innym. Po pewnym czasie kataryniarz

stwierdził z pogodnym uśmiechem na twarzy, że wybrał złe miejsce,

przestał kręcić, wspiął się na swój instrument, zapuścił motor i na

trójkołowym raotocyklu-katarynce popędził po szczęście do innej

dzielnicy miasta.----------

Na skrzyżowaniu dwóch ulic powstało zamieszanie. Jakiś sa-fanduła

szofer źle prowadził, znienacka zatrzymał swoją cię-

nUt, SUUCJCy >-ll

aauiui-liuu

fan , Jy J

ler o wyrafinowanej linii — ledwo w niego nie uderzył. W ostatniej chwili

skręcił gwałtownie w bok, o cal wyminął tylne koło niedorajdy, zbliżył się

niebezpiecznie do sąsiedniego szeregu wozów, zuchwałym wirażem

wsunął się w wąską lukę, jedyne wyjście, i — mistrzowską ręką

prowadzony — uszedł nieuniknionemu, jak się zdawało, wypadkowi.

Wszyscy, śledzący to zajście, patrzyli z uznaniem na Chrys-lera.

Kierowała nim niewiasta. Liczyła najmniej siedemdziesiąt lat i miała

siwiuteńkie, pięknie ondulowane włosy. Ani na chwilę nie straciła zimnej

krwi. Przejeżdżając obok niefortunnego szofera mrugnęła do niego

filuternie i z dobroduszną miną posłała mu jakieś słowo. Musiało być

uszczypliwe, bo szofer się zaczerwienił.

Od tego czasu spoglądałem uważniej na samochody w Montrealu.

Często widziałem starsze panie które nimi kierowały. Babcie, w Europie

przeżuwające resztki swoich dni, w Montrealu siadały do aut i były

zmotoryzowanymi amazonkami.

Na St. Catheriine Street, ulicy długiej podobno na dwadzieścia mil

angielskich, był dziwny, wielki sklep. Odbywała się w nim stała licytacja

używanych samochodów, ale licytacja w odwrotnym niż zwykle kierunku:

ceny aut coraz to spadały. Spadały co kilka dni, a czasem codziennie o

pięć do dziesięciu dolarów. Auto, które dziś oceniano na sto czterdzieści

dolarów, w trzy dni później mogło kosztować sto dziesięć. Gdyby więc

ktoś trzy dni poczekał, kupiłby je za tę zniżoną cenę, chyba że wcześniej

ktoś inny mu je sprzątnął sprzed nosa za nieco wyższą cenę.

W pierwszym szeregu stało osiem samochodów (szeregów było

kilkanaście): Hudson za 150 dolarów, Pontiac za 128 dolarów, Buick za

118, De Sóto 108, Packard 102 i tak dalej.

Z ciekawości wszedłem do sklepu i spytałem o najtańszy samochód.

Pokazali mi Chevrolet. Grat nieładny, ale kosztował piętnaście dolarów.

jeszcze przez całą Kanadę do wybrzeża Pacyfiku i z powrotem.

— To nieprawda! — ktoś obok mnie sprzeciwił się szorstkim głosem.

Lekki popłoch w sklepie. Sprzedawca ściągnął brwi i wlepił w intruza

twardy wzrok.

— / beg yom pardon? — Przepraszam? — zwrócił się do niego

zdumiony.

Młody człowiek, który odezwał się, wyglądał na pewnego siebie

mechanika.

— To ja bardzo przepraszam — rzekł zaczepnym głosem — ale pan się

mylił

Rzeczowo obejrzał motor samochodu i zaipewnił w sposób nie znoszący

oporu:

— Do Pacyfiku, zgoda, dojedzie, ale z powrotem — nie! Niech pan nie

łudzi klientów!...

Do Pacyfiku było pięć tysięcy kilometrów.

Ten objaw — czy raczej odprysk — materialnego dobrobytu byłby

imponujący, gdyby szedł tutaj w parze z ludzkim szczęściem i

zadowoleniem. Lecz ozy szedł? Miewałem wątpliwości i nigdy nie

mogłam uwolnić się od myśli, że życie w tej bogatej Ameryce Północnej

rozwijało się nie tak, jak należało.

Mieszkańcy Ameryki Północnej gorączkowo gdzieś pędzili, za czymś

gonili, niecierpliwie do czegoś dyszeli, popędzali się wzajemnie, smagani

najdziwniejszymi ambicjami — i w tym nerwowym pośpiechu właściwie

nie wiedzieli, po co i dokąd się tak śpieszyli. Ich niepokój miał w sobie

coś chorobliwego.

Owa monitrealska ulica S-w. Katarzyny wraziła mi się głęboko w pamięć:

w pewnej chwili zatęskniłem gwałtownie do Europy, do jej ludzi mniej

zadyszanych, do cichych Jezior Augustowskich i do kojącego cienia pod

dębami rogaliński-mi. Był przecież i w Kanadzie las tęgi, puszcza

pociągająca, ale to, co się działo w miastach kanadyjsko-amerykańskich,

wydawało mi się osobliwym nieporozumieniem. Przecież roz-

czasem stała się rzecz paradoksalna: człowiek", stworzywszy olbrzymią-i

piękną technikę, sam popadł w niewolę swego tworu. Ludzkość dążyła i

wszelkimi siłami dążyć powinna do dobrobytu, ale niech ją dobry los

uchroni od niebezpiecznego rodzaju dobrobytu, jaki stworzył kontynent

północnoamerykański. Zastraszająca ilość ludzi o strzaskanych nerwach

była ostrzegawczym znakiem.

Ludzie tutaj podobno tak robili: kupowali sobie na lato używany

samochód, zwiedzali nim część kraju, w końcu porzucali grat na łasce

losu, gdzieś na bocznej drodze, i wracali koleją do domu. Powstawała

przy tym paradoksalna sytuacja: porzucając samochód musieli czynić to

ostrożnie, ażeby tego nikt nie widział, zwłaszcza żaden policjant. Gdyby

zauważył, wymierzyłby tęgą karę i na domiar kalzałby zabrać samochód

ze sobą.

Kanada to kraj, w którym samochodów nie wolno porzucać

na ulicy.

Wszystko zaczęło się na serio od czasu pierwszej wojny światowej.

Dobrobyt, walący się podczas wojny do Kanady oknami i drzwiami,

otworzył jej oczy na samochód. Słabiutko zaludniony, a absurdalnie

rozległy kraj obok kolei żelaznej wymagał szybkiej, przystępnej

komunikacji. Jak na drożdżach rósł przemysł samochodowy. Różne

amerykańskie Fordy, Ge-neral-Motorsy i Chryslery, zwąchawszy korzyści

dziewiczego terenu kanadyjskiego, budowały tu wielkie fabryki-filie.

Amerykanin, który wytępił koczujące szczepy Indian i niedobitki usadził w

rezerwatach, dziś sam stał się największym koczownikiem. W przeszłości

różne zarazy, zawleczone przez białego człowieka, niszczyły tubylców;

dziś z kolei białego człowieka opanowała epidemia samochodu. Powstał

osobliwy kult, a raczej kultura samochodowa, nosząca w sobie nie byle

jakie zarodki barbarzyństwa. Domów swych i mieszkań, wyposażonych w

najświetniejsze zdobycze techniki, typowy Amerykanin raczej unikał. Nie

znosił domowego życia, ucie-

\ 14

pustkę dokoła niego. W pędzącym samochodzie mniej ostro dręczył go

niepokój.

Wraz z rozwijającym się przemysłem samochodowym powstała w

południowym pasie Kanady gęsta, plenna sieć tysięcy mil gościńców i

autostrad. Na tych traktach przewalała się co rok wielomilionowa

Fiedler Arkady - Kanada pachnąca żywicą.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: