Starożytność s. 1-13.pdf

HISTORIA MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ

dr hab. Jerzy Bobryk

Starożytność

Historia myśli psychologicznej jest częścią historii nauki, a ta historii myślenia

Dyscyplina zajmująca się historia myślenia , to „historia intelektualna”, albo „historia idei” (pokrewna, lecz inna,

nauka to psychologia historyczna). Historia myśli zaczyna się wcześniej niż historia psychologii.

Mamy tu (w historii myślenia) 3 podejścia:

1. Postmodernistyczne

a. Rezygnacja z szerokich uogólnień i prób poszukiwania praw rządzących historią

b. Przeniesienie zainteresowań historyków z postaci i wydarzeń centralnych (władcy, wielkie bitwy) na

wydarzenia i osoby drugoplanowe. Historia jest ciągle pisana na nowo.

2. Stworzone przez M. Foucaulta (zwane „archeologią wiedzy” lub „historia systemów myślenia”)

a. Poststrukturalizm , jak strukturalizmie poszukuje tego co proste i ukryte pod zmiennością i

różnorodnością zjawisk.

b. Zakład,że myślenie, język i praktyki społeczne (kliniki , więziennictwo, sposoby leczenia chorób) są

ze sobą związane, i zależne od „struktur”. Tworzą pewną całość zwaną „formacja dyskursywną”

c. „Struktury” zmieniają się (mutują) historycznie

d. Wyróżnia 3 formacje dyskursywne, następują po sobie , ale też się nawarstwiają, nadbudowują

jedna nad drugą, nowa formacja dyskursywna zawiera ślady starej (stąd możliwa jest archeologia

wiedzy).

e. Za formami dyskursu, kryją się nieuświadomione uprzedzenia (nastawienia poznawcze) są możliwe

do prostego opisania. Nazywa je „epistemami”.

3. Stworzona przez A. Lovejoya historia idei.

Artur O. Lovejoy napisał 1936 r. (po polsku wydano pracę 1999 r.) „Wielki łańcuch bytu”. Jest to historia jednej

idei, zwanej „łańcuchem bytu”, książka przedstawia jej powstanie i historyczne modyfikacje (aż do Leibinza i

trochę dalej.

Wstęp jest przedstawieniem metody badań historii idei w ogóle i założeń metody. Są one następujące:

- istnieją nieuświadomione nawyki mentalne jednostek, grup, czy pokoleń (np.. w XVII i XVIII wieku

założenie ukrytej prostoty świata);

- badając myśl ludzką, trzeba badać idee elementarne;

- ważne są studia porównawcze (porównanie epok lub kultur) historia idei winna i porównywać

elementarne idee dużych grup ludzkich.

Idea łańcucha bytu

Narodziła się wśród neoplatończyków (przede wszystkim Plotyn (2003-270)

Świat jest kolejnymi emanacjami jednego bytu, istnieje chronologia i hierarchia zmniejszającej się doskonałości.

Absolut (był na początku) jest czysta jednia, nie jest ani duchem, ani wola bo te maja swoje przeciwieństwa. Jest

niepoznawalny, z absolutu emanują postaci bytu zwane hipostazami:

• Duch (świat idealny)

• Dusza (świat psychiczny)

• Materia

W średniowieczu inna hierarcha doskonałości - tworzone są kolejno:

• Bóg (już był)

• Aniołowie

• Dusze ludzkie

• Istoty żyjące

• Materia nieożywiona

Stad człowiek „stworzony na obraz i podobieństwo Boga”

W nowożytności monadologia Leibniza jest wersja idei łańcucha bytów

W starożytności historyczne zmiany widziano zawsze jako zmiany na gorsze, bo świat degeneruje się w kolejnych

emanacjach (mit złotej epoki czy Atlantydy)

Na przełomie XVII i XIX (Romantyzm) porządek doskonałości łańcucha bytów się odwraca, od bytu

niedoskonałego do bytu doskonałego, pojawia się najpierw w filozofii ducha (Hegel) potem w biologii (Goethe,

Darwin) i innych naukach przyrodniczych (np. astronomia) teoria ewolucji.

ETAPY HISTORII MY ĺ LENIA KULTURY ZACHODU

Etap 1

Podstawowe zało Ň enie ( widoczne w działaniu i

pisanych tekstach ): KaŇde pojedyncze zjawisko lub

przedmiot sĢ uproszczonĢ analogiĢ całoĻci Ļwiata

( człowiek jest mikrokosmosem, czyli uproszczonĢ analogiĢ

Kosmosu ), zaĻ przebiegiem zjawisk w Kosmosie

rzĢdzi sympatia ( sympatia pcha korzenie roĻliny w

kierunku wody, a ciała spadajĢce w kierunku Ļrodka

Ziemi ).

Magia i astrologia sĢ efektem tego załoŇenia.

(do Renesansu)

Cecha charakterystyczna : mieszanie

reprezentujĢcego z reprezentowanym,

znaku z desygnatem, i traktowanie znaku

jako organicznej czħĻci tego, co on

oznacza.

Reguła współzmienności – jak coś się zmienia w modelu, to zmienia się też w tym, co on modeluje. Stąd są

horoskopy – w człowieku wszystko jest poustawiane tak, jak w kosmosie w momencie jego urodzenia. Wróżby:

talia kart jest modelem kawałka świata.

Poznanie prawdziwego imienia czyjegoś dawało mu nad tym kimś władzę. Zmiana imion przy awansie

społecznym – stawało się nową osobą.

Etap 2

Przemiana my Ļ lenia polegajĢca na uĻwiadomieniu

arbitralnoĻci (umownoĻci) zwiĢzku noĻnika znaku i jego

desygnatu, moŇliwoĻci manipulowania symbolami w

oderwaniu od ich znaczenia i odniesienia.

Powstanie właĻciwej teorii reprezentacji. (tzw.

ĻwiadomoĻę semiotyczna).

(Zaowocowało to rozwojem nauk przyrodniczych i formalnych,

czyli tak zwanĢ naukĢ nowoŇytnĢ.)

(NowoŇytnoĻę –

poczĢtek XIX w.)

Etap 3

Pojawienie si ħ pełnej Ļ wiadomo Ļ ci historycznej .

Zaowocowało to, miħdzy innymi, filozoficznymi i

biologicznymi teoriami ewolucji, takŇe próbami

uchwycenia specyfiki nauk humanistycznych, jako

badajĢcych zmieniajĢce siħ historycznie zjawiska

społeczne i psychologiczne.

(XIX wiek do

chwili obecnej)

( PoczĢtek wyodrħbniania siħ i instytucjonalnego

oddzielenia od filozofii dyscyplin humanistycznych. )

W czasach Kartezjusza: reprezentacja nie jest tym, co reprezentowane. Związki są umówione przez ludzi. Była

też wtedy skłonność do mechanicy stycznego myślenia.

Etap 3: pojawienie się poza świadomością semiotyczną jeszcze świadomości historycznej. Wcześniej nie było

takiej świadomości, że rzeczy zmieniają się jakościowo.

Powstaje teoria ewolucji, wyodrębniają się nauki humanistyczne – zjawiska społeczne w czasie się zmieniają.

Fizyczne nie.

Władysław Tatarkiewicz (1886-1980) i historia idei

Zajmował się estetyką i historią filozofii.

Pisał między innymi o historycznych zamianach pojęcia TWÓRCZOŚCI.

Do Renesansu ( a nawet dłużej) uważano twórczość za cechę boską nawet Goethe pomniejszał znaczenie

twórczości. Człowiek nie mógł tworzyć, jedynie naśladował naturę.

XVII wieczny polski poeta Kazimierz Maciej Sarbiewski jako jeden z pierwszych przypisał tę cechę człowiekowi.

Twórczość nie była długo uważana za cechę sztuki i artystów.

Dopiero w XIX wieku uznano twórczość za konieczny atrybut artysty.

Tatarkiewicz był też filozofem nauki.

Uważał, że pozanaukowy obraz świata na ogół nie jest fałszywy, jednak nauka wymaga:

- rozszerzenie wiedzy poza zwykłą obserwację;

- korygowania błędów (trzeba mieć świadomość, że także naukowe teorie mogą mieć błędy);

- dowodzenia i wyjaśniania ;

- uściślania i obliczania;

- eliminacji tego, co subiektywne (zindywidualizowane)

Władysław Tatarkiewicz

- W historii nauki rozróżniał okres zainteresowania kosmosem i okres zainteresowania podmiotem

(przyrodoznawstwa i humanistyki). Pierwsi filozofowie greccy zajmowali się przyrodą. Nauki społeczne

wyodrębniły się w XIX w. Taka wiedza jest trudniejsza, wymaga większego wysiłku myślowego.

- W naukach społecznych był przeciwnikiem uniformizacji (kultura to obszar wzbogacania możliwości

ludzkich).

- Badania w dziedzinie historii myśli, ma mieć przydatność praktyczną , badanie historii ma ułatwić rozwój

danej dyscypliny.

- W etyce mówił o obowiązku bycia szczęśliwym.

- Formułował imperatyw – „Żyj tak , jak gdyby od tego, czy uznasz się za szczęśliwego, zależało szczęście

innych ludzi.”

Gaston Bachelard (1884-1962)

Wprowadził pojęcie przeszkody epistemologicznej

Przeszkody epistemologiczne (epistemiczne) są czymś co utrudnia poznanie, nie leży jednak w naturze

podmiotu ani przedmiotu poznania, lecz w naturze samego procesu, zwłaszcza procesu tworzenia wiedzy

naukowej (jest światłem, które rodzi cienie). Używanie jakiegoś aparatu pojęciowego rodzi przeszkody, bo:

• Pojęcia są zakorzenione w przeszłości danej kultury;

• Nauka ma usprawiedliwiać opinie potoczne, a te są myśleniem życzeniowym.

• Nawyki intelektualne użyteczne w danej chwili , staja się przeszkodą w innym momencie/sytuacji.

• Pewne wiadomości mogą blokować badania w innej dziedzinie.

• Określone interpretacje mogą uniemożliwiać w prowadzenie pewnych pojęć i odwrotnie.

Te same słowa często nazywają inne pojęcia.

Przykład: pojecie substancji (substancja jako coś co istnieje, jest stałe), utrudniające zrozumienie natury

świadomości, psychiki umysłu. W historii psychologii tylko nieliczne teorie (np.. szkoła lwowsko-

warszawska) rozumiały psychikę jako coś , co nie jest substancją.

Badanie historii uświadamia nam różne przeszkody epistemologiczne.

Starożytna Grecja

Nie rozróżniano dyscyplin wiedzy(uprawiano filozofię), „wiedzą” były przede wszystkim umiejętności.

TALES (642-547 p.n.e)

On i inni w jego czasach, zdaniem Tatarkiewicza uprawiali PROTONAUKĘ (nauka wymaga nie tylko twierdzeń

prawdziwych, potrzebne jest uporządkowanie wiedzy, i krytyczna analiza własnych osiągnięć). Nawet trafne

przewidywanie nie tworzy jeszcze nauki.

Potrafił poprawnie obliczać (twierdzenie Talesa) , przewidywać zjawiska (astronomia).

ANIMIZM i HYLOZOIZM :wszystko ma duszę (animizm) jest ożywione (widać to w bursztynie i magnesie -

hylozoizm). Nie ma wyraźnej granicy między tym co żywe a nieżywe, tym co ma duszę i tym, co jej nie ma.

HERAKLIT (540-480 p.n.e.)

Świat jest rozumny – prekursor racjonalizmu.

„Złymi świadkami są oczy i uszy ludzi, którzy maja dusze barbarzyńców.”

Tworzył coś w rodzaju EKOLOGICZNEJ TEORII POZNANIA, „umysł odizolowany od świata nie może być umysłem ,

jak węgiel wyjęty z ogniska przygasa”.

PARMENIDES (540-470 p.n.e.) prekursor strukturalizmu, pod pozorną zmiennością zjawisk kryją się rzeczy stałe

(odwrotnie niż Heraklit). Nic się nie zmienia.

EMPEDOKLES (490-440. p.n.e.)

Są trzy rodzaje materii: woda, powietrze i ogień. Wszystko jest mieszaniną tych pierwiastków.

Psychologia.

Postrzeganie to rodzaj miłości (sympatii).

„Ziemię widzimy ziemią, wodę wodą, powietrzem widzimy jasne powietrze, a ogniem niszczący ogień. Miłością

widzimy miłość a nienawiścią nienawiść.”

Jest to REGUŁA POWSZECHNEJ ANALOGII i SYMPATII

Widzimy rzeczy odległe, wylatują z nich „wypływy” i z oczu wychodzą „wypływy”. Które się spotykają.

Uczucia

„przyjemne powstaje z tego, co podobne w ŻYWIOŁACH przykrość z tego co przeciwne.

Temperamenty – przewaga danego pierwiastka.

To co później nazwano temperamentem choleryka, powstaje z żywiołu ognia.

Woda- flegmatyk, ziemia – melancholik, sangwinik – powietrze.

ANAKSAGORAS (500-428. p.n.e.)

Odwrotnie niż Empedokles postrzegamy nie podobne podobnym, lecz różnym (zimno odczuwamy ciepłą ręką)

Operował pojęciem „progu świadomości” w spostrzeganiu . Żeby coś zobaczyć musi to być odpowiednio

nasilone.

DEMOKRYT (460-360 p.n.e.) i ATOMIZM, materializm i mechanicyzm

Przyczyny , to mechaniczne bezpośrednie oddziaływanie. Planety krążą bo naciska je powietrze wypełniające

wszechświat.

Psychologia

Dusze to subtelne ciała (atomy drobne i regularne, ruchliwe). Dusza jest więc śmiertelna.

Postrzegamy za pomocą PODOBIZN, odrywają się one od przedmiotów i docierają do zmysłów.

Jakości zmysłowe – sprowadzają się do właściwości mechanicystycznych i geometrycznych.

Atomy maja tylko właściwości geometryczne (rzecz białe - atomy gładkie, czarne - atomy nierówne (idea

redukcjonizmu cech). Oddziaływania w świecie to są wyłącznie oddziaływania mechaniczne.

Epistemologia

Wiedza „ciemna” to wiedza zmysłowa, „jasna” rozumowa.

PITAGORAS (570-497. p.n.e.) i PITAGOREJZYCY

Pierwszy użył słowa „kosmos” na oznaczenie harmonijnej całości świata.

W środku kosmosu są dusze świata, dusze ludzkie odrywają się od duszy kosmosu i niekiedy wielokrotnie

wcielają (wędrówka dusz).

Pitagorejczycy po odkryciu liczb niewymiernych (co co wydawało się być paradoksem) ślubowali zachowanie

odkrycia w tajemnicy i karanie śmiercią , tego , kto tajemnicę zdradzi.

Psychologia

Postrzeganie dźwięków, to postrzeganie ruchu, dźwięki odpowiadają najprostszym stosunkom liczbowym,

połowa struny daje oktawę, 2/3 kwintę tonu zasadniczego. Zajmowali się akustyką, muzyką (długość struny a

wysokość dźwięku).

SOKRATES. (469-399 p.n.e.) i początki humanistyki.

Zajmował się etyką, logiką i praktyczna pedagogiką.

W ostatniej stos wał metodę MAJEUTYCZNĄ – człowiek nosi wiedzę w sobie, trzeba tylko doprowadzić do tego,

by narodziła się w jego świadomości.

Najlepsza metoda dochodzenia do wiedzy właściwej to dialog i definicje.

Rezultatem definicji są pojęcia, bez nich nie ma wiedzy.

Był nauczycielem Platona, o poglądach Sokratesa wiemy z pism Platona. Sokrates (jak Chrystus i Budda – 560-

480 p.n.e.) niczego nie napisał, choć uważany jest z jednego z 3 największych nauczycieli ludzkości.

PLATON (427-347 p.n.e.) i początki teorii umysłu.

Dialogi (wybrane):

Obrona Sokratesa – o odwadze

Mnemon – o uczeniu się i poznawaniu

Kratyl – o języku

Fajdros – o duszach, ideach i o mediach

Fedon – o nieśmiertelności duszy

Goriasz - o retoryce

Tejatet – o poznaniu

Uczta – o miłości

Protagoras – o cnocie (cnota to cecha dodatnia – etycznie i umiarkowana psychologicznie – użyteczna

społecznie; męstwo jest cnota , bo nie jest ani nadmierna odwagą ani jej brakiem, trudno powiedzieć czy

idea cnoty jest koncepcja Sokratesa ,czy Platona, rozwijana była przez Arystotelesa).

Poza dialogami napisał Platon „Państwo” 10 ksiąg o idealnym państwie. Zawarta tam idea państwa , to jedna z

pierwszych utopii.

Państwo winno dążyć do celów najwyższych, musi , jak organizm, być harmonijne i uporządkowane.

Ma być oparte na wiedzy, hierarchiczne i stanowe, ascetyczne.

To co jest istotne poznajemy przez pojęcia, pojęcia są stałe.

Przedmiotem wiedzy pojęciowej nie jest świat , lecz idee, czyli idealne pierwowzory tego, co jest w świecie

materialnym. Struktura świata, struktura pojęć i idei są hierarchiczne.

Idee nie są w myślach lecz są przedmiotami myśli (myśli mogą być intuicyjne i dyskursywne).

Dusza – rozumna w mózgu, odważna w piersiach, pożądliwa w brzuchu.

Dusza wprawia ciało w ruch, jest nieśmiertelna, niematerialna i prosta. Przebywała przed narodzeniem w

świecie idei dlatego ma WIEDZĘ WRODZONĄ.

Dusze maja tez ciała nieożywione. Najpierw istniały dusze , potem ciała materialne.

Przez to co pisał Platon słowo idea zyskało dwa znaczenia: reprezentacja czegoś i idealny pierwowzór.

Arystoteles (384-322 p.n.e.) i początki nauk empirycznych.

Uczeń Platona, z reguły nie podzielał jego poglądów, był raczej uczonym o temperamencie empiryka.

Nauczyciel i wychowawcą Aleksandra Wielkiego, ten ostatni dostarczał mu żywe okazy zwierząt egzotycznych i

inne okazy przyrodnicze. Założył pierwszy ogród zoologiczny.

Chciał wychować Aleksandra na oświeconego władcę wszystkich Greków

W 335 założył „Liceum” (Platon wcześniej założył „Akademię”)

DUSZA i forma, przyczyna i cel

d. to forma (aktualność) ciała (ciało i materia to potencjalność), ale jednocześnie dusza to właściwości ogólne

ciała i jego przyczyna celowa (są jeszcze inne przyczyny np. sprawcze). Ludnie aktualizują się , spełniają, dzięki

duszy- początek idei SAMOREALIZACJI.

d. to źródło i przyczyna życia

d. wprawia ciało w ruch – jest przyczyną sprawczą

Kosmos i Absolut:

Wieczny świat jest łańcuchem przyczyn , istnieje PRZYCZYNA PIERWSZA JEST ONA:

• NIEZMIENNA I NIEZŁOŻONA – bo zespolenie części musiałoby mieć przyczynę

• NIEMATERIALNA - bo materia to zmiana

• DUCHOWA

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: