A. Maclean Goodbye Kalifornio.pdf

Z chomika Valinor

Alistair MacLean

Goodbye Kalifornio!

Przekład: Tadeusz Markowski

Przedmowa

Ziemia zadrżała 9 lutego 1972 roku, dokładnie o piątej pięćdziesiąt dziewięć i czterdzieści

sekund. W porównaniu z innymi wstrząsami, ten trudno było określić jako wart uwagi.

Z pewnością nie był poważniejszy niż wstrząsy nawiedzające Tokio i jego okolice dziesiątki razy

w roku. Zatrzęsły się wiszące lampy, kilka niestarannie postawionych na półkach przedmiotów

spadło na ziemię, ale były to jedyne dające się zauważyć efekty przechodzącej fali. Wtórny

wstrząs, o wiele słabszy, nastąpił dwadzieścia sekund później. W rezultacie było to więc zdarzenie

nie warte uwagi, ale pamiętne, przynajmniej dla mnie, gdyż było to pierwsze trzęsienie ziemi, jakie

przeżyłem. Uczucie, że ziemia pod stopami zaczyna się ruszać, należy do szczególnie

bulwersujących przeżyć.

Epicentrum wstrząsu znajdowało się zaledwie kilka kilometrów od mojej siedziby, więc

następnego dnia pojechałem obejrzeć to miejsce. Miasteczko Sylmar leży kilka kilometrów na

północ od Los Angeles w Dolinie San Fernando, w Kalifornii, oczywiście. Widać było liczne

uszkodzenia budynków, ale żadne nie było poważne, z wyjątkiem jednego. Najsilniej bowiem

został dotknięty Rządowy Szpital Weteranów. Przed trzęsieniem stały tam równolegle do siebie

trzy budynki. Dwa zewnętrzne stały nadal, na pozór zupełnie nietknięte. Natomiast środkowy

zawalił się jak domek z kart, został całkowicie zniszczony. Ani jeden element jego konstrukcji nie

ostał się w stanie nienaruszonym. Ponad sześćdziesięciu pacjentów poniosło śmierć.

Dziwne, że tak znaczne szkody spowodował wstrząs o znikomej sile. Moc trzęsienia ziemi

określa się według skali Richtera od zera do dwunastu stopni. Trzeba pamiętać, że siła trzęsienia

ziemi, mierzona skalą Richtera, rośnie nie arytmetycznie, ale logarytmicznie. Tak więc sześć stopni

według Richtera odpowiada wstrząsowi dziesięciokrotnie silniejszemu niż siła pięciu lub stukrotnie

silniejszemu niż siła czterech stopni. Trzęsienie ziemi, które zniszczyło budynek szpitala w Sylmar

miało siłę sześciu i trzech dziesiątych w skali Richtera. To zaś, które zniszczyło San Francisco

w 1906 roku, odpowiadało wówczas sile ośmiu i trzech dziesiątych stopnia (lub, jak kto woli,

siedmiu i dziewięciu dziesiątych we współczesnej, zmodyfikowanej skali). Tak więc wstrząs

w Sylmar miał zaledwie jeden procent skutecznej mocy trzęsienia w San Francisco. Jest to, być

może, uspokajająca informacja, ale dla osób o nadmiernie rozwiniętej wyobraźni i ona może być

przerażająca.

Bardziej jednak przerażający może być fakt, że nigdy nie zarejestrowano wielkiego – choć

określenie „wielkie” oznacza każdy wstrząs o sile ponad osiem stopni – trzęsienia ziemi w pobliżu

jakiegokolwiek miasta. Z wyjątkiem budzącego grozę trzęsienia ziemi w północnych Chinach

w czerwcu 1976 roku, kiedy to, według nigdy nie potwierdzonych przez stronę chińską szacunków,

w mieście Taughsan i jego okolicach zginęło siedemset pięćdziesiąt tysięcy ludzi. Prawo wielkich

liczb mówi jednak, że trzęsienia ziemi nie zawsze występowały w nie zamieszkanych lub mało

zaludnionych okolicach. I jeżeli ktoś nie chowa głowy w piasek, to musi zdać sobie sprawę z tego,

że jest to zjawisko bardzo prawdopodobne także dzisiaj.

Użyto tu określenia „prawdopodobne”, ponieważ prawo wielkich liczb zostało w tym

wypadku wzmocnione obserwacją, że trzęsienia ziemi najczęściej występują na wybrzeżach

kontynentów i wysp. A właśnie tam, ze względu na dogodne położenie handlowe i komunikacyjne,

powstało sporo wielkich miast świata. Tokio, Los Angeles czy San Francisco – to tylko trzy

przykłady takich miast.

I nic w tym dziwnego. Przyczyny występowania trzęsień ziemi oraz wybuchów wulkanów

nie budzą już zasadniczych kontrowersji geologów. Naukowcy ustalili, że w niewyobrażalnie

odległej przeszłości zjawisko pojawiania się lądów przebiegało w ten sposób, że najpierw utworzył

się jeden superkontynent, a ze wszystkich stron otaczał go jeden superocean. Z upływem czasu,

z przyczyn wciąż jeszcze niezbyt dokładnie poznanych, nastąpił podział tego tworu na kilka

kontynentów, z których każdy unosił się na swojej płycie tektonicznej, pływającej na wciąż

roztopionej magmie tworzącej jądro Ziemi. Owe płyty tektoniczne od czasu do czasu zderzają się

i ocierają o siebie. Na skutek owych zderzeń powstają fale przenoszące się ku powierzchni, które

powodują wybuchy wulkaniczne lub właśnie trzęsienia ziemi.

Większa część stanu Kalifornia znajduje się na Płycie Północno-Amerykańskiej, która, choć

porusza się na zachód, nie jest tak naprawdę najgroźniejszą płytą tektoniczną. Prawdziwym

nieszczęściem Kalifornii jest fakt, że pozostała jej część znajduje się na Płycie Północnego

Pacyfiku, która, niestety, wciąż obija się o Chiny, Japonię i Filipiny. Począwszy od miejscowości

San Andreas na zachód rozciąga się właśnie ów nieszczęsny obszar. Płyta Północnego Pacyfiku

nieco się obraca i jej ruch poniżej terenu Kalifornii odpowiada ruchowi w kierunku północno-

zachodnim. Kiedy napięcia na styku obu płyt stają się zbyt silne, wtedy następuje ich rozładowanie

w kierunku właśnie północno-zachodnim, wzdłuż tzw. Uskoku San Andreas, co wywołuje

trzęsienia ziemi, którymi kalifornijczycy niezbyt się już przejmują.

Rozmiar tych uskoków zależy głównie od wielkości wstrząsu. Czasami może się nawet

zdarzyć, że nie wystąpi żadne boczne przesunięcie. Innym razem może ono mieć rozmiar

trzydziestu czy sześćdziesięciu centymetrów. Ale mimo ogromnych konsekwencji takiego

założenia nie możemy przecież odrzucać możliwości zaistnienia bocznego przesunięcia rzędu

kilkunastu metrów.

Prawdę mówiąc, w tej dziedzinie wszystko jest możliwe. Aktywna sfera sejsmiczna

i wulkaniczna otaczająca Pacyfik znana jest jako tak zwany Pierścień Ognia. Uskok San Andreas

stanowi jego integralną część. W obrzeżach tego właśnie Pierścienia Ognia wystąpiły dwa

najbardziej monstrualne trzęsienia ziemi, jakie kiedykolwiek zarejestrowano w historii: w Japonii

i Ameryce Południowej. Oba miały siłę rzędu ośmiu i dziewięciu dziesiątych stopnia w skali

Richtera. Kalifornia nie może sobie rościć większego prawa do boskiej opieki niż pozostałe części

Pierścienia Ognia i należy liczyć się z tym, że następne monstrum tektoniczne – powiedzmy sześć

razy silniejsze niż wstrząs w San Francisco – nastąpi, załóżmy, w San Bernardino, skutecznie

strącając miasto Los Angeles do oceanu. A przecież skala Richtera ma dwanaście stopni!

Trzęsienia ziemi występujące na Pierścieniu Ognia mają jeszcze jedną cechę – mogą

występować zarówno jako wstrząsy podwodne, jak i podziemne. W tym pierwszym przypadku

powstaje olbrzymia fala przypływu. W roku 1976 miasto Mindanao na Filipinach zostało zatopione

i kompletnie zniszczone, grzebiąc w wodzie tysiące istnień ludzkich. Do tej tragedii doszło

w wyniku trzęsienia ziemi, którego epicentrum znajdowało się w stożkowo uformowanej Zatoce

Moro. Na skutek wstrząsu powstała pięciometrowa fala przypływu, która zatopiła całe wybrzeże.

Taki właśnie podwodny wstrząs u brzegów San Francisco mógłby zdewastować Zatokę

Kalifornijską i prawdopodobnie nie oszczędziłby miasta Sacramento i San Joaquin, które leżą

w dolinach.

Jak się rzekło, bezpośrednią przyczyną wstrząsów tektonicznych jest właśnie owa

wędrownicza natura płyt tektonicznych. Ale są również dwie inne prawdopodobne przyczyny

mogące wywołać trzęsienie ziemi.

Pierwszą z nich jest promieniowanie słoneczne. Wiadomo przecież, że siła i zawartość

wiatru słonecznego znacznie się zmienia, i to w sposób zupełnie nie dający się przewidzieć.

Wiadomo również, że może on znacznie wpłynąć na strukturę chemiczną naszej atmosfery, co

z kolei może rzutować na przyśpieszenie lub hamowanie rotacji Ziemi. Jest to zjawisko prawie

niewykrywalne, bo mierzalne jedynie w setnych częściach sekundy, ale przecież może ono

wpływać (tak mogło się zdarzyć w przeszłości) na nie zakotwiczone płyty tektoniczne.

Wiele teorii naukowych stwierdza, że wpływ grawitacji różnych planet oddziałuje na

Słońce, modulując owe wiatry słoneczne. Jest to o tyle bardziej interesujące, że w 1982 roku

nastąpi rzadkie, liniowe ułożenie planet Układu Słonecznego. Jeżeli ta teoria, nazwana Efektem

Jowisza (od tytułu książki napisanej przez doktorów Johna Gribbina i Stephena Plagemanna), jest

prawdziwa, to owe ułożenie liniowe planet wywoła niebywałą aktywność Słońca, co z kolei będzie

miało niebagatelny wpływ na prędkość obrotu Ziemi. Tak więc naukowcy oczekują nadejścia roku

1982 z wielkim zainteresowaniem i nie mniejszą obawą.

Drugim potencjalnym sprawcą trzęsienia ziemi może być człowiek. Od zarania ludzkości

człowiek bezmyślnie i na oślep ingerował w procesy natury i nic nie wskazuje na to, by

kiedykolwiek owych ingerencji zaniechał. Gatunek, który najpierw modlił się do sił natury,

a potem poznał i wykorzystał jej najgłębsze tajemnice, wieńcząc to dzieło bombą wodorową,

zdolny jest do wszystkiego. Sam pomysł kontrolowania przez człowieka trzęsień ziemi – za

pomocą kontrolowanych wybuchów – nie jest nowy, przeprowadzono już bowiem tego typu

doświadczenia. Na nieszczęście (choć było to oczywiście nieuniknione) jednocześnie pojawiła się

idea, aby wykorzystać ten pomysł jako interesującą innowację w przyszłej wojnie jądrowej. Myśl

ta na tyle głęboko zawładnęła niektórymi ludźmi, że podpisano już międzynarodowe umowy,

poparte szczerymi przysięgami, zabraniające używania broni jądrowej w sposób zagrażający

środowisku naturalnemu, na przykład przez skażenie atmosfery czy też wywołanie fali przypływu.

Istnienie tych umów posłuży, oczywiście jedynie przyspieszeniu gorączkowych prac nad

pełnym wykorzystaniem wszelkich możliwości owych „broni, o których nawet nie wolno myśleć”.

Zajmą się tym zwłaszcza supermocarstwa. Wystarczy przypomnieć sobie, co wynikło z podpisania

słynnego traktatu SALT, który spowodował natychmiastowe zdwojenie wysiłków przez

naukowców obu stron w poszukiwaniu odpowiednika „złotego Graala”, co zaowocowało rozwojem

nowych i coraz bardziej przerażających środków zagłady wielkich mas ludzkich. Podpisanie nic nie

znaczących skrawków papieru nie usunie przecież cętek ze skóry leoparda.

Oprócz jednak zastosowań czysto wojennych pomysł ten można również wykorzystać

w innych celach. I o tym właśnie jest ta książka.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: