Gombrowicz Witold - Ślub.pdf - Witold Gombrowicz - bobwis

Witold Gombrowicz

Ślub

Osoby:

IGNACY (Ojciec i Król)

KATARZYNA (Matka i Królowa)

HENRYK (Syn i Książę)

WŁADZIO (Przyjaciel i Dworzanin)

MANIA (Służąca i Księżniczka)

PIJAK

KANCLERZ

SZAMBELAN

SZEt POLICJI

BISKUP PANDULF

DYGNITARZ-ZDRAJCA

DYGNITARZE, PIJACY, DWORZANIE,

DAMY, ZBIRY, LOKAJE

Człowiek jest poddany temu co tworzy

się ,jmędzy" ludźmi

i nie ma dla niego innej boskości jak tylko

ta, która z ludzi się

rodzi.

Taki jest właśnie ten "kościół

ziemski", który objawia się

Henrykowi we śnie. Tu ludzie łączą się w

jakieś kształty Bólu,

Strachu, Śmieszności lub Tajemnicy, w

nieprzewidziane me-

lodie i rytmy, w absurdalne związki i

sytuacje i, poddając się

im, są stwarzani przez to, co stworzyli W

tym kościele ziem-

skim duch ludzki uwielbia ducha

międzyludzkiego

Henryk wynosi ojca swego do

godności króla, a to izby oj-

ciec udziehl mu ślubu; po czym sam

ogłasza się królem i sam

sobie pragnie udzielić ślubu. W tym celu

usiłuje zmusić swych

poddanych, aby napełnili go boskoscią:

pragnie on stać się włas-

nym swoim Bogiem.

Ale to wszystko dokonywa się poprzez

Formę: to znaczy,)

że ludzie, łącząc się między sobą, narzucają

sobie nawzajettf

taki czy inny sposób bycia, mówienia,

działania i każdy

zniekształca innych, będąc zarazem przez

nich zniekształ-

cony.

Stąd dramat ten jest przede wszystkim

dramatem Formy.

Tu nie idzie, jak w innych sztukach, o

znalezienie najwłaściw-

formy na oddanie jakiegoś konfliktu idei lub

osób, ale o od- 99

100

tworzenie wieczystego konfliktu naszego z samą Formą. Jeśliby

w sztuce Szekspira ktoś krzyknął na ojca swego "świnio", dra-

mat polegałby na tym, iż syn obraża ojca j gdy jednak to zdarza

się w sztuce niniejszej, dramat dzieje się między tym, kto krzy-

czy a własnym jego krzykiem... gdyż krzyk ten może zabrzmieć

dobrze lub źle, przyczynić się do wywyższenia swego twórcy

lub też, przeciwnie, wtrącić go w przepaść wstydu i hańby.

Ta deformacja, której poddany jest w pierwszym rzędzie

główny bohater, Henryk, urzeczywistnia się jak następuje.

Z jednej strony - świat wewnętrzny t Henryka deformuje

świat zewnętrzny: jemu to wszystko śni się, on jest "sam",

a te osoby są jedynie jego marzeniem i nieraz bezpośrednio wy-

powiadają własne jego stany uczuciowe. Jeżeli więc ni stąd, ni

zowąd, scena staje się rozpustna, patetyczna lub tajemnicza,

jeżeli dana osoba nagle staje się złośliwa lub smutna, to za spra-

wą natężonej pracy jego ducha.

Ale, z drugiej strony, to świat zewnętrzny narzuca się Hen-

rykowi. Czasem, jak powiedzieliśmy, zdarza się, że osoby dra-

matu zmieniają nagle ton i mówią coś nieoczekiwanego - po-

nieważ tego właśnie oczekiwał od nich Henryk. Czasem jed-

nak Henryk zachowuje się w sposób nie przewidziany i niezro-

zumiały dla niego samego, ponieważ musi przystosować się do

swych partnerów; oni dyktują mu styl.

Jest to więc deformacja wzajemna - nieustanne zmaganie

się dwu sił, wewnętrznej i zewnętrznej, które nawzajem się

ograniczają. Takiej podwójnej deformacji poddany jest wszelki

akt artystycznego tworzenia i dlatego Henryk upodabnia się

raczej do artysty w stanie natchnienia, niż do osoby, która śni.

Wszystko tu bez przerwy "stwarza się": Henryk stwarza sen,

a sen - Henryka, akcja też stwarza się nieustannie sama,

ludzie stwarzają się wzajemnie i całość prze naprzód ku niezna-

nym rozwiązaniom.

Z powyższego wynikają następujące

Wskazówki dotyczące gry i reżyserii :

1) Wszyscy ci ludzie nie wypowiadają siebie

bezpośrednio;

rawsze są sztuczni; zawsze grają. Dlatego sztuka jest koro-

wodem masek, gestów, krzyków, mm... Powinna ona być

zagrana

sztucznie", ale sztuczność ta nigdy nie powinna tracić

związku

z tym normalnym ludzkim tonem, który wyczuwa się w tekś-

cie.

Dwa są elementy, które tej sztuczności nadają cechę

istot-

nego tragizmu: Henryk czuje, iż te fantazje me są niewinną

zabawą, ale realnym procesem duchowym, który w nim się

od-

bywa; czuje także, iż jego słowa i akty są niejako zaklęciem

tajemnych i niebezpiecznych mocy; czuje, iż forma go

stwarza.

Jest on reżyserem.

2) Z podwójnej deformacji wytwarza się coś, co

Witkiewicz

nazwałby "czystą formą". Osoby dramatu rozkoszują się tą

swoją grą, upajają się nawet własnym cierpieniem, wszystko

jest tylko pretekstem dla zespolenia się w takim czy innym

efek-

cie.

Jedno słowo wywołuje drugie... jedna sytuacja inną... nie-

raz jakiś szczegół pęcznieje albo, przez powtarzanie, zdania

nabierają niezmiernego znaczenia... Jest więc ważne, ażeby

do-

brze został uwydatniony "żywioł muzyczny" tego utworu.

Jego

"tematy", crescenda i decrescenda, pauzy, sforzata, tutti i

solą

powinny być opracowane jak tekst partytury symfonicznej.

Każ-

dy aktor powinien czuć się instrumentem w orkiestrze, a ruch

powinien łączyć się ze słowem. Sceny i sytuacje niech

płynnie

przechodzą jedna w drugą, grupy ludzkie niech wyrażają

jakiś

sens tajemny.

Studiując tekst normalnej sztuki, aktor może z treści zda-

nia wywnioskować, jak to zdanie ma być wypowiedziane. Tu-

taj sprawa jest bardziej skomplikowana: dialog jest tu bardziej

sztuczny, nieraz najprostsze słowa nabrzmiewają sztucznością.

i oza tym tok dialogu jest bardziej dynamiczny: np. gdy jedna

osoba wypowiada coś cicho i rzewnie, druga odpowiada potężnie

i tubalnie, po czym trzecia przechodzi w wiersz i recytuje jakąś

rytmiczną strofę. 101

3) Podobnie, jak Henryk oscyluje między Mądrością i Głu-

potą, kapłaństwem i szaleństwem, tak też sama sztuka nie-

ustannie jest zagrożona elementem tandety, śmieszności, idio-

tyzmu. Przejawia się to również w języku bohaterów, zwłaszcza

gdy przemawiają wierszem. Nieraz sztuka przybiera charakter

wyraźnej parodii Szekspira. Dekoracje, stroje i maski aktorów

winny wyrażać ów świat wiecznej gry, wiecznego naśladownic-

twa, sztuczności i mistyfikacji.

Akcja . ..

Dla ułatwienia czytania podaje się w skrócie przebieg akcji.

103

Akt I

We śnie ukazuje się Henrykowi - żołnierzowi we Francji

podczas ostatniej wojny - jego dom w Polsce i rodzice.

Dom wydaje się przemieniony w karczmę, rodzice - w karcz-

marzy. Z trudnością rozpoznaje Henryk swoją narzeczoną,

Manię, w karczemnej służącej. Ale oto wchodzi Pijak na czele

innych Pijaków i - gdy Ojciec-karczmarz wzbrania mu do-

bierać się do Mam - zaczyna prześladować Ojca.

Ojciec, w strachu, krzyczy, że jest nietykalny... - Niety-

kalny jak król! - wołają Pijacy. Wówczas Henryk, który

już od jakiegoś czasu znajdował się w stanie niezwykłego patosu,

klęka przed ojcem i, oddając mu hołd, przemienia go w Króla

Nietykalnego. Nietykalność ta chroni Ojca przed "dotknięciem"

Pijaka i w ten sposób może on ujść jego prześladowaniu.

Gdy Henryk zaczyna słabnąć w swoim uczuciu czci synow-

skiej, Ojciec proponuje mu następujący układ: ty uznasz mnie

królem a ja, moją władzą królewską przywrócę twojej narzeczo-

nej-dziewce godność i czystość, utracone w karczmie, przemienia

JĄ w "dziewicę nietykalną" i każę wam dać ślub "przyzwoity",

który uświęci i oczyści wszystko...

Akt II

Przygotowuje się "przyzwoity ślub" Henryka z Manią. Ale

władza Króla jest zagrożona zdradą (spisek wśród dygnita-

rzy).

Henryk czuje, że wszystko zależy od tego, jak on sam od-

niesie się do swego snu: ,jnądrze" czy też ,giupio". Wygłasza

,/nądrą" przemowę i dzięki temu osiąga chwilową przewagę

nad żywiołem Zdrajców.

Ale, w chwili gdy ślub ]uż ma być udzielony, wdziera się

Pijak (który zdołał wymknąć się z więzienia) i, przy poparciu

Zdrajców, ponownie uderza na Króla, usiłując "dotknąć" go

swoim spotężmalym Palcem.

Henryk biegnie na pomoc Ojcu i narzeczonej. Rzeczywistość

zatacza się między "głupotą" a ,^nądrością". Pijak, zwycię-

żony ,.mądrością" Henryka, na pozór ustępuje... ale jedno-

cześnie proponuje mu rozmowę na stronie, aby w inny sposób,

podstępem, osiągnąć cel zamierzony.

Scena przetwarza się w fwe o'clock. - Pomóż nam obalić

tego Króla słabego i bezbronnego - kusi Pijak Henryka -

a uczynimy cię królem i będziesz mógł sam sobie udzielić Ślubu

własną twoją mocą.

Henryk, rozbawiony, upojony me tyle winem, ile grą... co-

raz bardzie] wciąga się w grę... i wreszcie jakby ulegał podszep-

tom Pijaka: zdradzi Ojca, siebie ogłosi Królem! Jednakże

w ostatniej chwili cofa się: nie zdradzi...

Ale Król-Ojciec me może już opanować swego strachu, spo-

tężmalego, "królewskiego"... Zaczyna bać się własnego syna

i ten strach przetwarza Henryka w prawdziwego zdrajcę:

zwraca się przeciw ojcu, zrzuca go z tronu i ogłasza się Kró-

lem. Teraz, na koniec, opanował sytuację! Teraz sam sobie,

jako Król, udzieli ślubu f

Lecz Pijak, łącząc w sposób sztuczny wobec całego dworu

Mamę z Wladziem, przyjacielem Henryka, wtrąca nowego

Króla w piekło zazdrości.

Akt III

Rządy Henryka są rządami tyrana. Przygotowuje swój

Ślub. Rozumiejąc, iż to inni ludzie przetwarzają człowieka

w istotę wyższą, obdarzoną władzą, a nawet w Boga, postana-

wia zmusić swych poddanych, aby oznakami czci i posłuszeń-

stwa "napompowali" go boskością. Wówczas zdoła udzielić

sobie ślubu "naprawdę świętego", ślubu, który przywróci czy-

stość i dziewiczość narzeczonej-dziewce.

Ale zazdrość go osłabia. Rodzice, mszcząc się za prześla-

dowanie i tortury, rozniecają jeszcze bardziej ogień jego podej-

rzeń.

Tylko śmierć Władzia mogłaby przywrócić mu spokój i silę.

Ale na to, aby śmierć ta stalą się ostateczną afirmacją władzy

królewskiej, potrzeba, by Władzia sam się zabił z rozkazu

Henryka. Henryk poddaje mu tę myśl, choć zdaje sobie sprawę,

że to "właściwie nie jest na serio".

W momencie decydującym, gdy już ma udzielić sobie ślubu,

Król, dręczony wyrzutami sumienia i zazdrością, zaczyna słab-

nąć pod ciosami Pijaka, który znów wystąpił do walki. Wów-

czas ukazuje się trup Władzia: przyjaciel zabił się, aby spełnić

wolę Henryka.

Henryk nie wie, czy to wszystko ,Jest prawdą, czy nie jest

prawdą". Widzi się wobec świata fikcji, snu, kłamstwa, świata

formy. A jednak ten świat odpowiada jakiejś rzeczywistości,

coś wyraża.

Przygnieciony czynem (śmiercią Władzia), który popełnił,

a którego jednak nie popełnił, czynem, który pochodzi z niego,

a który jednak jest różny od niego, Henryk ogłasza się niewin-

nym. Ale jednocześnie, poddając się formalnej logice sytuacji,

temu naciskowi Formy, która wyznaczyła mu rolę mordercy,

Gombrowicz Witold - Ślub.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: