Fitopatologia leśna.docx

Choroby drewna

2003

2009

Korzeniowce

32.7% uszk. D-st.

38.5

Opieńki

29.9

25

Choroby strzał i kłód

14.1

12

huba korzeni

jedna z najważniejszych gospodarczo choroba drzew leśnych, powodowana przez grzyby rodzaju Heterobasidion (korzeniowce, Basidiomycota, Basidiomycetes, Russulales). Starty 80 000 euro.

Z trzech gatunków występujących w Polsce najgroźniejszym jest korzeniowiec sosnowy i równopory, natomiast najmniejsze znaczenie gospodarcze posiada korzeniowiec jodłowy. Korzeniowce porażają ponad 200 gatunków drzew, krzewów i krzewinek. Najszersze spektrum roślin gospodarzy ma korzeniowiec sosnowy. Poszczególne gatunki patogenów wykazują preferencje w stosunku do roślin głównych gospodarzy.

Patogeny powodują zgniliznę białą jamkowata korzeni i podstawy pni. Największe szkody powoduje korzeniowiec sosnowy w drzewostanach sosnowych i świerkowych rosnących w I i II generacji na gruntach porolnych. W uprawach i młodnikach sosnowych korzeniowiec sosnowy powoduje zamieranie drzew i w czasie trwania choroby tworzenie się gniazd po zamarłych drzewach.

Przy szyi korzeniowej drzew tworzą się resupinatowe lub konsolowate owocniki, rosnące nieregularnie. Owocniki czerwonobrunatne z czasem brązowieją, brzeg biały, hymenofor rurkowaty biały lub białokremowy. U H. annosum owocniki o brzegu bardzo grubym, rurki hymenoforu o różnej średnicy, owocniki również na żywych drzewach. H. parviporum rzadko tworzy owocniki, nie ma owocników na żywych świerkach. H. abietinum tworzy owocniki na pniakach, raczej nie jest w Polsce patogeniczny.

W drzewostanach sosnowych od II klasy wieku korzeniowiec sosnowy poraża system korzeniowy i powoduje zmniejszenie przyrostów rocznych drewna, a w końcu jego zamarcie. Choroba może trwać kilkanaście lat zanim dojdzie do śmierci drzewa. Głównie porażony jest biel korzeni, co wiąże się z wiatrowałami.

W starszych drzewostanach świerkowych korzeniowiec sosnowy oraz równopory powodują zgniliznę twardzieli, która może sięgać kilkunastu metrów wysokości strzały. Po zasiedleniu na świerku powstaje rozdęcie u podstawy odziomka;

U buka często rok przed zamarciem następuje drobnienie liści, po 7 latach od posadzenia zniknęło 50% buka – heterobasidion + myszy

Patogeny mogą porażać drzewa poprzez zarodniki podstawkowe (rany w odziomkach świerkowych (So tak się nie zaraża), bądź świeże pniaki – rany poziome, pniaki So mogą zostać porażone nawet 3 tygodnie od ścięcia drzewa, a Św nawet 4 tygodnie), drogą wegetatywną przerastając z korzeni porażonych do zdrowych poprzez zrosty korzeniowe, może dochodzić do wnikania strzępki grzyba przez ranę na korzeniu, tylko jeżeli strzępka skiełkuje w pobliżu rany, a także może dochodzić do powstawania związków pseudomikoryzowych z korzeniami (tylko w warunkach laboratoryjnych), które po pewnym czasie przekształcają się w związek patologiczny. Pierwsze dwa sposoby infekcji są najczęściej spotykane w naturze. Wnikanie grzybni do korzeni poprzez wytrawione enzymami otwory, kilka strzepek tworzy rozdęcie zespolone z korzeniem i z tego wyrasta strzępka przebijająca korzeń, pęknięcia kory, erozje skórki;

Silny opad usuwa zarodniki z powietrza, duża wilgotność wydłuża okres zakażania;

Ochrona: metodą mechaniczną, chemiczną oraz biologiczną wykorzystując grzyba Phlebiopsis gigantea (Fr.) Jülich (Basidiomycota, Basidiomycetes, Polyporales). Grzybnia w formie biopreparatu nanoszona jest na czoło pniaka. Phlebiopsis gigantea jest grzybem saprotroficznym konkurującym z patogenami o pokarm i niszę ekologiczną (drewno pniakowe i korzeni). W przeciągu trzech miesięcy potrafi przerosnąć drewno pniakowe i wniknąć do systemu korzeniowego. Zabiegi powinno się wykonywać zimą lub wczesną wiosną, zabezpieczanie pniaków preparatami azotowymi, karczowanie pniaków; przy zakładaniu nowych drzewostanów na gruntach porolnych należy projektować mieszany skład gatunkowy.

opieńkowa zgnilizna korzeni

jedna z najważniejszych, pod względem gospodarczych, chorób w Polsce, a także na całym świecie. Chorobę powodują patogeny rodzaju Armillaria (opieńki) opienka maczugowata, żóltobrązowa, miodowa, ciemna (jadalna).

Ponad 6000 gatunków drzew poraża, może powodować epifitozy; dużo drewna liściastego – szkody od opieńki w przyszłym drzewostanie; 

Największe znaczenie choroba ma w uprawach sosnowych i świerkowych oraz starszych drzewostanach świerkowych, ale także dębowych i bukowych. Objawy: w młodym wieku dochodzi do szybkiego zamierania drzew, czasami proces ten jest tak intensywny, że igły nie zdążą się przebarwić, szarzeją i wysychają. Może także dochodzić do więdnięcia niezdrewniałych przyrostów lub zahamowania ich wzrostu.

Do porażeń dochodzi dzięki penetrującym glebę ryzomorfom sprawcy choroby. Tylko końce są patogeniczne, na końcu znajduje się żelatynowa powłoka, duże zdolności regeneracyjne, nic jej nie zżera jak jest zdrowa. Składa się z rdzenia pierwotnego, części korowej a także kanału centralnego umożliwiającego wymianę gazową.

Budowa ryzomorfy: szczyt – komórki szczytowe (wielojądrowe), merystem szczytowy, komórki około rdzeniowe, komórki rdzenia, merystem boczny, komórki warstwy podkorowej, komórki kory;

Zawartość melaniny w komórce odpowiada za odporności, ryzomorfy są bardzo wysycone melaniną dlatego są bardzo odporne i nie mają naturalnego wroga (pasożyta); pory oddechowe służą do wymiany gazowej;

Wytwarzanie wzrost ryzomorf, składniki pokarmowe

Środowisko zewnętrzne:

Zróżnicowanie genetyczne – im bardziej patogeniczna opieńka, tym krótsze są jej ryzomorfy i tym więcej dychotomicznych rozgałęzień posiadają;

O dużych zdolnościach regeneracyjnych świadczy to, że z przerwanej ryzomorfy z każdego końca wyrasta kilka nowych końcówek (jebana Hydra!!!), nawet z niewielkich kawałków ryzomorf.

Ryzomorfy przebijają korę w szyi korzeniowej lub na korzeniach wnikają i przekształcają się w płaty grzybniowe, które są specyficznym objawem chorobowym. Grzybnia opieńki atakuje promienie rdzeniowe i przewody żywiczne drzew iglastych stymulując je do obfitego wydzielania żywicy, która często jest widoczna przy szyi korzeniowej lub korzeniach.

Proces infekcji – jedyny grzyb, który potrafi sam przebić się przez korowinę, przytwierdzenie szczytu ryzomorfy do korzenia dzięki żelowi; wytworzenie odgałęzień, które z dużą siłą napierają na komórki korowiny przebijając je; wnikanie ryzomorf pod korowinę jest mieszaniną procesów chemicznych (użycie enzymów) i mechanicznych; po wniknięciu ryzomorfa przekształca się w płaty grzybniowe rozprzestrzeniając się w drewnie dzięki promieniom drzewnym i kanałom żywicznym.

Nie ma drugiego grzyba, który wytwarzałby tak obfite płaty grzybniowe; odsłonięte płaty mogą się na powrót przekształcać w ryzomorfy;

Owocniki opieniek tworzą się od czerwca do późnej jesieni. W starszych drzewostanach, szczególnie dębowych opieńki są patogenami wtórnymi, które często odgrywają rolę jako ostatnie ogniwo całego skomplikowanego łańcucha chorobowego.

Warunki sprzyjające: obecność w glebie drewna, a szczególnie drzew liściastych korzenie, pniaki, stąd uprawy sosnowe i świerkowe zakładane po drzewostanach iglastych z podszytem lub drugim piętrem drzew liściastych są szczególnie zagrożone. Dodatkowym czynnikiem jest sposób przygotowania gleby w takich przypadkach, przy silnych zdolnościach regeneracyjnych ryzomorf im bardziej są poprzerywane zabiegami tym większe zagrożenie infekcyjne przyszłej uprawy.

Ochrona: chemiczna - poprzez stosowanie Raundupu w bruzdach, biologiczna - stosowanie grzybów saprotroficznych zasiedlających i rozkładających pniaki drzew liściastych, integrowana: poprzez połączenie metody hylotechnicznej, hodowlanej, biologicznej i chemicznej.