prawa człowieka- prawa przysł. Każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państw. Czy pozycję społ.; są to uprawnienia jednostki służące ochronie jej interesów, mają charakt. Ponadpaństwowy niezbywalny i nienaruszalny. prawa obywatelskie – zespół praw przyznanych jedn. Przez porządek prawny określonego państwa w oparciu o kryterium przynależności państwowej. Są to prawa o charakt. Publicznym – nie dot. relacji między obyw. ale wyłacznie między jednostką a państwem. Wolności obywatelskie- w. sumienia, wyznania i inne w które nie wkracza państwo. Różni je od uprawnień: uzasad. aksjol.-ideowe, kwalifikacja prawna sytuacji prawnej obyw. kreowana przez wolność, zakre obow. państwa. Są one przejawam ogólnie pojmowanej wolności czł. (uprawnienia do podejmowania decyzji i działań zgodnie z własną wolą). Państwo ma obow. nieingerencji w życie jendostek. P. i wolności konst. są to p. jednostki okeślone w konst. i gwarantowane przez nią. Zakres korzystania z p. i wolności podlega ogran. tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są one konieczne dla ochrony istotnych dla jego funkcj. dóbr tj. bezpieczeństwo, porządek publ. środowisko, zdrowie i moralność publiczna lub dla ochrony praw i woln. innych osób.Każdy, kogo konst. p. i wolnośći zostały naruszone ma prawo wnieść skarge konst. do Tryb.Konst. Prawa i woln. podstawowe- kategoria praw i wolności które mają moc wyższą od pozostałych. 3 modele rozwiązania problemu praw.podst. od konst.: 1) Nieliczni twierdzą że p i w. podst. to pojęcie nadrzędne wobec p. i w. konst obejmuję najistotniejsze dla obywat. prawa bez względu na to czy zostały zamieszcz. w konst. czy nie. 2) Utożsamianie tych 2 pojęć np. konst. PRL. 3)Nie wszystkie p.i w. zawarte w konst. mają charakt. podst. O tym jakie są podst decyduje szczeg. treść. Prawa podmiotowe – prawo które dochodzić można na drodze sądowej i które jest podstawą dla roszczenia procesowego. Publiczne P. Podm. – oznacza taką sytuację prawną obywat. w obrębie której obywatel opierająć się na chronienych jego interesy prawne normach prawnych może skut. żądać czegoś od państwa (Def. prof. BOCIA) Klasyfikacje praw jednostki- a)prawa człowieka a prawa obywatela – w każdym państwie częśc paw i wolności konst. przysługuje tylko obyw. a na pozost. mogą powołać się również osoby nie posiad. obywat. danego państwa. W pańśtwach dem. tylko nieliczne p. i w. zastrzegane są tylko dla obywat. b) Prawa a wolności – p. czł. to inaczej jego uprawnienie z którego wynika możliwość roszczenia obywat. wobec państwa. W razie sporu to obywat. powinien podać podstawę prawną, w przypadku wolności prawo tylko zakreśla ich granice, wolność to pewna sfera działania w którą państwo nie powinno wkraczeć c) p. obywat. i polit. oraz p.gosp. społ. i kult. Ten przedmiot wyróżnienia oparty jest na Paktach Praw Człowieka NZ z 1966 1. p. obywat to prawa bezpośr. dot. egzystencji człow. w aspekcie fizycznym, psyh. o prawnym zapewniające mu warunki wszechstronnego rozwoju wolnego od wszelkiej bezprawnej ingerencji zewn. 2. p. polityczne – są to p. gwarantujące jednostce możliwość aktywnego udziału w rządzeniu państwem w kształtowaniu jego polityki. 3. p. gosp. – to prawa dot. bezpośrednio ekon. egzystencji jednostki p. społeczne – zapewnienie właściwych społ. socjalnych warunków rozwoju ludzkości. p.kulturalne –zaspokojenie kult. potrzeb człowieka. Koncepcje praw jednostki- wszystkie koncepcje oscylują między 2 skrajnymi ujęciami. Pierwsze z nich polega na uznaniu za nadrzędne celów i interesów państwa i traktowaniu praw jedn. jako środka do ich realizacji. P. są jedn. przyznane przez państwo. Wg. ujęcia indyw. liczą się natomiast tylko cele i interesy jedn. a państwo jest jedynie instrumentem służ. ich ochronie i realizacji. Koncepcje prawonaturalne –ludziom przysługuja p. przyrodzone oraz że są oni równi i wolni. Koncepcja liberalna – państwo miało być instrumentem zapewniającym porządek społeczny i bezpieczeństwo społeczne. W tej koncepcji jedn. to wyizolowane indywiduum zaś podstawowe jej założenie to tez o samoregulowaniu się wolnego społeczeństwa. Koncepcja p. jedn. w socjalnym państwie prawnym. Zadaniem państwa jest kierowanie procesami rozwoju gosp. i zapewnienie sprwawiedliwego podziału jego owoców. Nie czyni tego tradycyjnie ale za pomocą innych środków aby kierować postępowaniem jednostek. Jedn. nie jest odizolowanym podmiotem uznaje się jej więzi ze społ. i odpow. za los wspólnoty. Państwo musi dbać o byt jedn. Żródła praw jedn. – mogą być rozumiane na 2 sposoby: materialny i formalny. Dzielimy na: w prawie miedzynarod. – są to umowy międznar., zwyczaj międzynarod, zasadu ogólne prawa międzynarod. Umowy międzynar. – um. o charakt. ogólnym, dot. szerokiego katalogu praw jednostki i podst. zasad ich ochrony. Dzielą się one ze względu na zakres terytor. , na umowy ogólnoświat: Karta NZ, PPOiP, PPGSiK, um. regionalne: EKPCz, EKS, AKPCziN. Umowy te to też um. o charakt. szczegółowym, są to konwencje uchwalane w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jedn. lub praw określonej grupy ludzi. Zwyczaj miedzynarod. –tworzy ją praktyka podmiotów prawa międz. to znaczy państw oraz niektórych org. mdznarod. np. ONZ. Do praw jedn. które w tej praktyce, a także w teorii prawa mdznrd. uznano za mające charakt. norm mdznrd. prawa zwyczajowego należą: zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, zakaz aparthaidu zakaz tortur i niehumanit. trakt. zakaz arbitralnego pozbawiania innych życia, zakaz porywania. Żródła praw jedn. w prawia wewnętrz. – konst. różnych państw w rózny sposób regulują prawa jedn. w swoim tekście. Jedne wyodrębn. normy ich dot. inne tego nie czynią. Także ustawy są żródłem pr. jedn. Żadna norma ustawowa nie może być sprzeczna z konst. Zakres podm. obowiązyw. konst. – Konst. RP w art. 37 przyjęła zasadę: Kto znajduje się pod władzą RP korzysta z wolności i praw zapewnionych w konst. Prawa osób fiz. odnoszą się do osób już narodzonych. Niektóre prawa mogą przysługiwać osobom prawnym, niektóre tylko jednostkom np. wolność sumienia. Postanowienia polskiej konst. odnoszą się jednocześnie do osób fiz. już narodzonych. W prawie międzyn. same jego akty określają swój zakres podmiotowy. Normy prawa międzynar. można podzielić na dwie kat. uniwersalną i ograniczoną. Ogran. praw i wolności w konst. i w prawie międzynar. – ograniczanie praw jedn. zapobiega potencjalnym ich kolizjom z interesami całego społ. Zapobiega to też samowoli, nadużywaniu praw itp. Ograniczenia praw jedn. dzieli się: - osobiste – to ograniczenia związ. z określeniem zakresu podmiotowego praw jedn. Pewne prawa przysł. więc tylko pewnym kategoriom osób np. obywat., osobom pełnoletnim.
-immanentne – są to granice wyznaczone przez znaczenie pojęć użytych w normach pr. dot. praw jedn. i związane z istotą chronionego przez nie dobra. – systemowe- wynikają z miejsca normy zawierającej dane prawo jedn. w systematyce całego aktu prawnego a więc szerzej w systemie prawnym. Ograniczenia w Polsce - mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są koniecznie w dem. państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publ., ochrony środ. zdrowia i moralności publ. innych osób. W konst nie ma pełnej swobody w ust. ogranicz. bo mogły by naruszać istoty praw i wolności. Trzy stany nadzwyczajne: stan wojenny, wyjątkowy i klęski żywiołowej mogą być one wprowadzone tylko na podst. ustawy, w drodze rozporz. Prawa i wolności nie podlegające ogr. nawet w stanie wyjątkowym. a) pr. i wol. które nie mogą być ogranicz. w stanie wojennym i wyjątkowym: godność, obywat., ochrona życia, dostęp do sądu, wolność sumienia b) jedynie te prawa i wol. mogą być ogr. w stanie klęski żywiołowej: wolność osob., poruszanie się, dział. gosp, prawa do strajku, wypoczynku, własności c) niedopuszczalne jest ogr. tylko z powodu rasy, płci, religii, języka. Konflikty między pr. podst. 1. konkurencja pr. podsr. – występuje, gdy ten sam podmiot w jednym przypadku może powołać się dla ochrony swych interesów na różne przysługujące mu prawa. Propozycje roztrzygania konkurencji praw jedn.: - należy przyznać pierwszeń. prawu mniej ograniczonemu, bo na jego podstawie jedn. może żądać od państwa powstrzymania się od działania, - pierwszeństwo przyznaje się prawu bardziej ogranicz., bo jest ono chronione daleko mocniej, niż wynikałoby to z potencjalnych możliwości ograniczeń. – pierwszeństwo ma prawo stanowiące lex specialis, bo należy zastosować zasadę lex specialis derogat legi generali. Kolizja pr. podst. – zachodzi wtedy, gdy w tej samej sytuacji różne podmioty powołują się dla ochrony swoich interesów na różne przysługujące im prawa podst. Chodzi tu nie tyle o zwajemną relację tych praw do siebie, ale o ustalenie ich zakresu, granic. Rózne sposoby roztrzygania kolizji: -pierwszeństwo w oparciu o rangę ogran. praw jedn. w systemie prawa – powinno się przyznać pierwsz. prawu mniej ogranicz. w myśl zasady in dubio pro libertate – nie można przyznawać pierw. w oparciu o zasadę in dubio pro libertate, bo interes jednej jedn. może ograniczać wystarczająco interes drugiej i należy wziąć to pod uwagę. Horyzontalne obow. praw i wolności – obowiązywanie praw i woln. w stos. pomiędzy osob. fiz., albo pomiędzy osob. fiz. z jednej strony a osobami prawnymi prawa cywilnego z drugiej strony. Przeciwnicy – pr. i woln. mają chronić jedn. przed państwem a nie przed inną jedn. Zwolennicy – wolności stos. cywilno-prawnych powinny być powiązane z wart. konst. Konstytucja RP nie uznaje horyzontalnego obowiąz. praw i wolności. W nauce pr. mdznrd. nie ma jednoznacznego stanow. w tej sprawie. Gwarancje praw jedn. –Materialne – ogół środków w danym systemie społ., które oddziaływują na ustrój państwowy w kierunku zapewnienia realizacji praw podst. To różne środki, tradycje polit., świadomość prawna społ., kultura polit., stan oświaty, rozwój gosp. państwa, jego możliwości finansowe. Formalne – całokształt środków prawnych i środków o charakt. instytucjonalnym, które państwo stworzyło i stosuje do zapewnienia realizacji praw podst. Mogą mieć postać gw. pośrednich i bezpośrednich. Gw. pośrednie nie są nakierowane przede wszystkim na zapewnienie przestrzegania pr. podst. ale przyczyniają się do tego, bo dają możliwości oddziaływ. jedn. na państwo. Gw bezpośrednie mają zapewnić pełną realizację pr. podst. To m.in. kontrola konst. ustaw, sądownictwo powszechne i adm. Podział gwarancji wg. L. Wiśniewskiego a) gw. ustrojowe – najważniejsze zasady konst. określające ustrój państwa i wywierające wpływ na treść i zabezp. pr. i wol. jedn. b) gw. pr.-instycjunalne – tworzą one – reguły w procesie kształt. praw i wolności – system ochrony pr. i wolności – normy i instytucje prawne gwarant. dochodzenie praw w post. sądowym i adm. c) gwar. społeczne i moralne – inst. społ i stany faktyczne stymulujące przestrzeganie praw i wolności d) gw. materialne - dobra materialne umożliwiające jedn. korzystanie z praw i wolności Pojęcie i formy ochrony praw jedn. – ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie i ochronę praw jedn. Może być: Represyjna – wyst. gdy dokonano naruszenia praw podst. i podmiot któremu one przysługują wzywa odpowiedni organ państwowy do ich ochrony. Organ ten orzeka sankcję wobec tego, kto naruszył prawa podst. Prewencyjna - gdy podmiot, któremu przysługują pr. podst. wzywa odpowiedni organ państw.,aby zapobiegał naruszeniu tych praw lub zmniejszył niebezpieczeństwo ich naruszania. Zagrożenia i naruszenia pr. jedn. -czynniki ograniczające całkowicie możliwości ich realizacji lub realizację tę utrudniające. Naruszenia pr. jedn. występują gdy jakiś podmiot całkowicie lub częściowo ogranicza możliwośc ich realizacji działając w sposób niezgodny z prawem. Naruszeniem nie będzie nawet całkowite uniemożliwienie jedn. korzystania z przyznanych jej praw, ale dokonane zgodnie z prawem. Geneza ochrony pr. jedn. w pr. miedzynar. – przełom XIX i XX w. powstają konwencje haskie, które za cel mają ochronę określonych grup osób, np. rannych, źołnierzy podczas konfl. zbrojnych. Do wybuchu II wojny rzadko doch. do interwencji mdznrd. dla ochrony pr. poddanych lub obywat. jakiegoś państwa. Przykład- militar. interwencja państw europ. w XIX w dla ochrony praw mniej chrześcij. w Turcji. Pierwsza myśl o ochr. pr. jedn. pojawia się w Karcie Atlantyckiej z 1940 i w Deklaracji NZ z 1942r. Ochrona pr. jedn. w systemie narodów zjedn. - Pierwszy akt- rok 1948 w formie rezolucji Zgr. Ogólnego NZ, Powszechna Dekl. Pr. Czł. Nakłada na państwa zobowiązania o charakt. moralno-polit. by respektowały postanowienia Deklaracji. Jej zasady spełniają rolę dyrektyw dla dział. prawotwórczej poszcz. państw. Nie przewiduje ona też środków kontroli mdznrd. nad realizacją swoich postanowień i pozostawia państwom swobodę w doborze metod, ustaleniu zakresu i tempa ich wypełniania. W 1966 – Miedzynarodowy Pakt Pr. Obyw. i Polit. oraz Mdznrd. Pakt Pr. Gosp. Społ. i Kult. Postanowienia paktu dopuszczają ograniczenia zobowiązań wynikających z jego treści. Może to nastąpić gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publ. zagraża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone. Nie podlegają ograniczeniu w żadnych okol.: prawo do życia, zakaz tortur oraz niehum. traktowania i karania, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, zasada nieretroakcji prawa, wolność myśli, sumienia i wyznania. Oba pakty przewid. systemy kontroli:W MPPOiP 1. sprawozd. skład. Komitetowi Praw Czł. przez państwa strony paktu
2. skargi państw, które mogą składać strony paktu, jeżeli stwierdzą że inne państwo – strona paktu nie wypełnia zobowiązań wynikających z paktu. Składa się je do Kom. Pr. Czł. jednak nie ma żadnych sankcji wobec kraju łamiącego te zasady.
3. Petycje indywidualne osób, wg. których jakieś państwo – strona paktu dopuściło się naruszeń postanowień paktu.
System kontroli w MPPGSiK oparty jest na sprawozdaniach państw stron paktu składanych Radzie Gosp. i Społ. Katalog praw i w. jedn. w paktach Powszechnej Deklaracji Praw Czł. obejmuje : pr. do życia, wolność osob., zakaz niewolnictwa i poddaństwa, zakaz pracy przymusowej i obow., zakaz niechum. traktowania, nietykalność osob., swob. poruszania się i wyboru miejsca zam., prawo azylu pr. do obywat. zakaz samowolnej i bezprawnej ingerencji w życie prywatne i rodzinne jedn., wolność słowa sumienia i wyznania, wolność zgromadzeń i stowarzyszeń, pr. do uczest. w rządzeniu krajem, pr. dostępu do służby polit., ochronę interesów dziecka w przyp. rozwiąz. małżeństwa, zakaz dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię, poch.narod. lub społ. itp. Pakty dotyczą też zw. z wymiarem spr.: -pr. do spr. rozprawy – pr. oskarżonych- zasada domniemania niewinności. Katalog pr. jedn. w regionalnym europejskim systemie ochrony pr. człowieka. – obejmuje pr. i wolności: - pr. do życia – wolności od tortur, nieludzkiego lub poniżającego trakt. lub karania – wolności od niewoli, poddaństwa, pracy przymus. i obow. – nietykalność osob. – gwarancje procesowe i prawa zw. z wymiarem spraw. np. prawo nie działa wstecz, zas. bezstronności organów proces. w post. sąd. zasady: instancyjności, jawności i niezawisłości sądu, pr. do obrony, zas. ne bis in idem, pr. do posz. życia prywat. i rodzinnego, tajemnica koresp., wolność myśli słowa sumienia i wyznania, pr. do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, pr. własności, sw. wyboru miejsca zam. wolność zrzeszania się, wolność prasy, wolność od dyskryminacji, pr. do wolnych wyborów i nauki. Uzupełnieniem jest Eur. Karta Społ która mówi o : - pr. do pracy, - pr. pracobiorców do spr. zdrowych i bezp. warunków pracy, pr. do spr. wynagrodzenia zapewn. pracobiorcom i ich rodzinom odpow. standard życia, pr. do tworzenia org. zawod., pr. kobiet ciężarnych do szczeg. ochrony w stos. pracy, pr. do ochrony zdrowia, pr. do bezpiecz. socjalnego. Konst. regulacja pr. i wolności w Polsce – zas. ogólne: -zas. nienaruszalności godności czł., zasada dopuszczalności jedynie ustawowych ograniczeń w zakresie korzystania z konst. pr. i wolności. – zas. równości wobec prawa, zas. nienaruszalności istoty praw i wolności. Pr. każdego do równego traktowania przez władze publiczne. – zas. nabycia i utraty obyw. polskiego – zas. zapewnienia praw. mniejszości narod. i etnicznych – pr. do opieki obywat. RP poza granicami PL – zas. korzyst. z konst. praw i wolności przez wszystkich znajd. się pod władzą RP. Wolności i pr. osob. w konst. RP. – pr. z którego może korz. każdy przeb. na teryt. RP: - pr. do ochrony życia – wolność od poddawania eksp. med. bez zgody zainter. – wolność od tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego trakt. oraz od kar cielesnych – pr. do nietyk. osob. –zas. sądowej kontroli pozb wolności – pr oskarż. do obrony – pr. do spraw. i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez sąd – wolność od arbitralnego pozbaw. własności – pr. do prywatności oraz ochrony czci i dobrego imienia – pr. rodziców do wych. dzieci zg. z własnymi przek. – wolność komunikowania się i nienaruszalność tajemn. komunikowania się – nienaruszalność mieszkania – pr. do ochrony danych osob. – wolność poruszania się po teryt. RP, wyboru miejsca pobytu i zamieszk. oraz wyjazdu z Polski – wolność sumienia i religii – wolność wyrażania poglądów – wolność cudzoziemca od ekstradycji z Polski pod zarzutem popełn. przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn polit. – pr. cudzoziemca do azylu w RP b) pr. tylko dla obyw. RP :
- wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju – wolność od ekstradycji – wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publ. inf. o obywat. innych niż niezbędne w dem. państwie ...
Wirus84