IPN - Roman Dmowski.pdf - IPN - Zygfryd_Ludojad

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 30 stycznia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2009 (20)

Dodatek historyczny IPN

1/2009 (20)

SYLWETKI NIEZ¸OMNYCH

Leon Mirecki (1905-2000),

ps. „Leon”, „Szeliga”

– dzia∏acz Stronnictwa

Narodowego, ˝o∏nierz

Narodowej Organizacji

Wojskowej i Armii Krajowej,

po wojnie wi´ziony

przez komunistów. Nestor

i aktywny do ostatnich lat

˝ycia animator ruchu

narodowego

wyjechaç jako kurier do w∏adz SN w Londynie, lecz w po∏owie sierpnia 1945 r. na-

tknà∏ si´ na „kocio∏” UB i zosta∏ aresztowany. Zosta∏ przewieziony do Warszawy

i po trwajàcym przesz∏o rok Êledztwie 21 X 1946 r. skazany przez wojskowy sàd re-

jonowy na 5 lat wi´zienia. Na skutek amnestii wyszed∏ na wolnoÊç w marcu 1947 ro-

ku. Nie zosta∏ wpisany na list´ adwokackà, przez co nie móg∏ wykonywaç zawodu.

Utrzymywa∏ si´ z pracy fizycznej. 16 IX 1947 r. zosta∏ w Rac∏awicach k. Niska ponow-

nie aresztowany przez funkcjonariuszy rzeszowskiego WUBP w zwiàzku ze sprawà

Adama Doboszyƒskiego. Przewieziono go do Warszawy i osadzono w X Pawilonie

wi´zienia na Mokotowie. Po prawie dwuletnim brutalnym Êledztwie, 19 VII 1949 r. zo-

sta∏ skazany przez WSR na 7 lat wi´zienia. Kar´ pozbawienia wolnoÊci odsiedzia∏

w ca∏oÊci w Warszawie, Rawiczu i Strzelcach Opolskich. Wi´zienie opu-

Êci∏ 18 V 1954 roku. Uda∏ si´ do rodzinnych Rac∏awic, skàd w 1955 r. przeniós∏ si´

do Krakowa. Zamieszka∏ na Prokocimiu. Ukoƒczy∏ kurs przewodników turystycz-

nych, ale po ujawnieniu wi´ziennej przesz∏oÊci zosta∏ skreÊlony z listy uprawionych

do oprowadzania wycieczek. Znowu utrzymywa∏ si´ z dorywczych zaj´ç fizycznych

i pracy cha∏upniczej – znalaz∏ zatrudnienie w Spó∏dzielni Inwalidzkiej im. Komuny

Paryskiej, zajmujàc si´ jako cha∏upnik wyrobem pantofli. Od wrzeÊniu 1956 r. miesz-

ka∏ w Józefowie (w marcu 1962 r. przeniós∏ si´ do Warszawy). Pracowa∏ jako radca

prawny. Nie uda∏o mu si´ jednak uzyskaç wpisu na list´ adwokackà.

Jeszcze podczas pobytu w wi´zieniu Mirecki by∏ – na polecenie Wydzia∏u Spe-

cjalnego Departamentu Wi´ziennictwa MBP – intensywnie rozpracowywany przez

agentur´ celnà. W sierpniu 1955 r. zosta∏ natomiast figurantem sprawy ewidencyj-

no-obserwacyjnej prowadzonej przez Wydzia∏ I Departamentu III Komitetu ds. Bez-

pieczeƒstwa Publicznego w Warszawie. Inwigilacja ta trwa∏a przynajmniej kilkana-

Êcie lat. W opinii SB w drugiej po∏owie lat 50. uchodzi∏ za „naj˝ywszego, je˝d˝àce-

go po kraju, utrzymujàcego szerokie kontakty z b. endekami, organizujàcego spo-

tkania i konferencje” dzia∏acza narodowego. Ostatni zachowany plan dzia∏aƒ ope-

racyjnych SB przeciwko Leonowi Mireckiemu pochodzi z listopada 1966 roku. Ju˝

jednak we wrzeÊniu 1970 r. zosta∏ ponownie poddany inwigilacji przez Wy-

dzia∏ II Departamentu III MSW. Tym razem trwa∏a ona do marca 1973 roku.

11 XI 1959 r. Mirecki zosta∏ aresztowany na dwa dni pod zarzutem kontaktów z

adwokatem Janem Optatem Soko∏owskim, narodowcem przyby∏ym z

USA. 26 VIII 1960 r. aresztowano go po raz czwarty, tym razem pod zarzutem or-

ganizowania spotkaƒ grupy studentów tworzàcych Lig´ Narodowo-Demokratycz-

nà. W areszcie sp´dzi∏ prawie 10 miesi´cy. 29 V 1961 r. zosta∏ ostatecznie uniewin-

niony przez Sàd Wojewódzki dla m.st. Warszawy (g∏osami ∏awników, wbrew prze-

wodniczàcemu sk∏adu, który zg∏osi∏ votum separatum), a nast´pnie zwolniony.

Ca∏y wolny czas Leon Mirecki poÊwi´ca∏ na odtworzenie idei narodowej w kra-

ju. Nale˝a∏ do tzw. seniorów Ruchu Narodowego. Po Êmierci Konstantego Skrzyƒ-

skiego w 1978 r. pe∏ni∏ funkcj´ nieformalnego przedstawiciela w∏adz emigracyjne-

go SN na Polsk´. By∏ wychowawcà – by u˝yç okreÊlenia Wojciecha Wasiutyƒskie-

go – „czwartego pokolenia” narodowców (urodzonego i wychowanego w Polsce

Ludowej), ale tak˝e – piàtego, wchodzàcego w doros∏e ˝ycie po 1989 roku. Drzwi

jego mieszkania przy ul. Z∏otej w Warszawie by∏y otwarte dla ka˝dego narodowca,

który pragnà∏ si´ z nim spotkaç. Pisywa∏ artyku∏y do drugoobiegowych czasopism

narodowych (by∏ to przede wszystkim „Przeglàd WiadomoÊci Politycznych”).

Skrz´tnie dokumentowa∏ równie˝ histori´ ruchu narodowego. By∏ cz∏onkiem reak-

tywowanego w kraju w 1989 r. Stronnictwa Narodowego, zasiadajàc w jego w∏a-

dzach. Pe∏ni∏ funkcj´ honorowego prezesa Rady Naczelnej SN. Wspó∏pracowa∏

z odtworzonà po 1989 r. M∏odzie˝à Wszechpolskà. W 1990 r. wszed∏ w sk∏ad w∏adz

Instytutu Historycznego im. Romana Dmowskiego w Warszawie. Uczestniczy∏

w kongresie zjednoczeniowym SN i SND (19 XII 1999 r.).

By∏ cz∏owiekiem g∏´bokiej wiary. Nale˝a∏ do Trzeciego Zakonu Êw. Franciszka.

Zmar∏ 21 II 2000 r. w Rac∏awicach. Pochowany zosta∏ na cmentarzu Powàzkow-

skim w Warszawie. Przed Êmiercià przeznaczy∏ 100 tys. z∏ na fundusz stypendial-

ny dla zdolnych studentów.

Odznaczony Krzy˝em 1920 roku, Krzy˝em Walecznych, Srebrnym Krzy˝em Zas∏u-

gi z Mieczami i Krzy˝em AK. Ca∏a jego rodzina (siostry: Waleria, Janina, Maria i Hele-

na, oraz bracia: ks. Bronis∏aw, Adam i Kazimierz) by∏a zwiàzana z ruchem narodowym.

W 1954 r. poÊlubi∏ Iren´ Szymanowskà, lekarza stomatologa, kurierk´ AK. Wy-

chowali wspólnie dwóch przybranych synów.

dr Krzysztof Kaczmarski (IPN Rzeszów)

Dmowski: „Wszystko,

co polskie, jest moje”

Prof. Krzysztof Kawalec (IPN Opole)

Roman Dmowski –

Urodzi∏ si´ w Krakowcu, powiat Jaworów. By∏ trzecim z kolei dzieckiem Dominika

i Pauliny ze Âcis∏owskich. Po ukoƒczeniu szko∏y powszechnej w Ulanowie rozpo-

czà∏ nauk´ w gimnazjum w Nisku. W 1920 roku, majàc 15 lat, bra∏ udzia∏ w wojnie

z bolszewickà Rosjà, s∏u˝àc jako ochotnik w paramilitarnej formacji „Obywatelska

Legia Ochotnicza”. W szkole Êredniej nale˝a∏ do Narodowej Organizacji Gimnazjal-

nej. W 1921 r. jego rodzina zamieszka∏a w Rac∏awicach ko∏o Niska. Po zdaniu ma-

tury w 1925 r. rozpoczà∏ studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagielloƒskiego.

Po roku przerwa∏ jednak nauk´. Studia prawnicze podjà∏ ponownie w 1928 r.

na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i ukoƒczy∏ je w 1932 roku. Jako student

dzia∏a∏ w organizacji M∏odzie˝ Wszechpolska i w Stronnictwie Narodowym. Miesz-

ka∏ wówczas w Zawierciu, skàd doje˝d˝a∏ do Lublina na wyk∏ady. W Zawierciu za-

∏o˝y∏ placówk´ Obozu Wielkiej Polski, którà kierowa∏, by∏ cz∏onkiem Zarzàdu Po-

wiatowego SN. Wspó∏pracowa∏ równie˝ z miejscowym oddzia∏em Zjednoczenia

Zawodowego „Praca Polska” i by∏ korespondentem wychodzàcego w Sosnowcu

narodowego pisma „Kurier Zachodni”. Przed wyborami parlamentarnymi w 1930 r.

z polecenia w∏adz SN prowadzi∏ bardzo aktywnà dzia∏alnoÊç w Sandomierskiem.

Wiosnà 1934 r. rozpoczà∏ aplikacj´ adwokackà w Ostrowi Mazowieckiej w kan-

celarii W∏adys∏awa Bereênickiego (pracowa∏ w niej do wybuchu wojny). Równocze-

Ênie by∏ sekretarzem Zygmunta Berezowskiego, pos∏a SN z okr´gu Ostrów Mazo-

wiecka – Wysokie Mazowieckie. Prowadzi∏ bardzo o˝ywionà dzia∏alnoÊç politycz-

nà i organizacyjnà, g∏ównie wÊród m∏odzie˝y rzemieÊlniczej i ch∏opskiej, zak∏ada-

jàc nowe ko∏a i zostajàc wiceprezesem Zarzàdu Powiatowego SN. Jednoznacznie

opozycyjna wobec w∏adz sanacyjnych aktywnoÊç polityczna by∏a powodem jego

aresztowania przed wyborami parlamentarnymi w 1935 roku. W wi´zieniu w ¸om-

˝y przesiedzia∏ 6 tygodni. W styczniu 1936 r. Sàd Okr´gowy w ¸om˝y umorzy∏ pro-

wadzone przeciwko niemu post´powanie karne.

Od poczàtku okupacji rozpoczà∏ budow´ konspiracyjnej organizacji wojskowej

w oparciu o struktury SN. Wkrótce zosta∏ pierwszym komendantem powiatowym

Narodowej Organizacji Wojskowej w Ostrowi Mazowieckiej, majàc pod swojà ko-

mendà 2 tys. zaprzysi´˝onych ˝o∏nierzy. W 1940 r. awansowa∏ na stanowisko in-

spektora Okr´gu Warszawa-Wschód NOW. W latach 1940-1941 wielokrotnie prze-

kracza∏ granic´ niemiecko-sowieckà, odtwarzajàc siatk´ SN pod okupacjà sowiec-

kà. W 1943 r. w wyniku dekonspiracji, zagro˝ony aresztowaniem przez gestapo,

musia∏ uciekaç z Ostrowi Mazowieckiej do Warszawy, gdzie zosta∏ powo∏any

na stanowisko zast´pcy kierownika Centralnego Wydzia∏u Organizacyjnego ZG

SN. JednoczeÊnie zosta∏ inspektorem KG NOW. Po scaleniu NOW z AK by∏ rów-

nie˝ inspektorem Komendy Okr´gu AK Bia∏ystok. Przez pierwsze trzy tygodnie

walczy∏ w Powstaniu Warszawskim. Jako cywil zosta∏ aresztowany przez Niemców,

a nast´pnie wywieziony do obozu w Pruszkowie, z którego uciek∏.

W odtwarzanych po Powstaniu w∏adzach SN Leon Mirecki zosta∏ kierownikiem

Centralnego Wydzia∏u Organizacyjnego. Dzi´ki temu w listopadzie 1944 r. wszed∏

do ZG SN. W marcu 1945 r. zosta∏ dokooptowany do Prezydium ZG. Kierowa∏ wy-

dzia∏ami organizacyjnym i finansowym. By∏ jednoczeÊnie jednym z g∏ównych orga-

nizatorów pionu wojskowego SN – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Na prze∏omie maja i czerwca wraz z Prezydium ZG przeniós∏ si´ do Krakowa. Mia∏

idee, wybory,

bilans

Prawie ca∏y numer poÊwi´camy Romanowi Dmowskiemu (1864-1939),

postaci najbardziej zas∏u˝onej – obok Józefa Pi∏sudskiego – dla odzyskania

przez Polsk´ niepodleg∏oÊci w 1918 roku. 2 stycznia min´∏a 70. rocznica

jego Êmierci, zaÊ 29 stycznia up∏yn´∏o 90 lat od s∏ynnego wystàpienia

Dmowskiego na konferencji pokojowej w Wersalu. W∏aÊnie to wydarzenie

akcentujemy, przypominajàc jego biografi´ i legend´. Przywo∏ujemy cytaty z

g∏ównych dzie∏. Przedstawiamy te˝ zwiàzki wspó∏twórcy II Rzeczypospolitej

z ziemià ∏om˝yƒskà. Drugim bohaterem dodatku jest jeden z

najgodniejszych nast´pców Dmowskiego – Leon Mirecki.

29 stycznia min´∏a okràg∏a, 90. rocznica wydarzenia, które stanowi∏o

ukoronowanie drogi ˝yciowej Romana Dmowskiego. Tego dnia zosta∏

wezwany przed oblicze Rady Najwy˝szej – gremium decydujàcego o lo-

sach Êwiata, wy∏onionego na potrzeby odbywajàcej si´ w Pary˝u koƒ-

czàcej I wojn´ Êwiatowà konferencji pokojowej – przez zwyci´skie mo-

carstwa: Wielkà Brytani´, Francj´, Stany Zjednoczone, W∏ochy, Japoni´.

Dmowski mia∏ referowaç zagadnienia wià˝àce si´ ze sprawà polskà; mó-

wiç o sytuacji wewn´trznej oraz mi´dzynarodowej m∏odego paƒstwa,

przedstawiaç jego potrzeby oraz postulaty; zaj´te stanowisko wszech-

stronnie uzasadniaç, przywo∏ujàc argumenty przekonujàce dla polityków

zachodnich. Sposób, w jaki wywiàza∏ si´ z tego trudnego zadania, wzbu-

dzi∏ podziw zebranych. Dmowski mówi∏ po francusku i angielsku, kilka

zdaƒ wypowiadajàc raz w jednym, a raz w drugim j´zyku, pami´tajàc

o koniecznoÊci sta∏ego przykuwania uwagi s∏uchaczy. Umiej´tnie si´ga∏

tu do instrumentarium wyk∏adowców, którzy wiedzà, ˝e ka˝dy wywód co

jakiÊ czas trzeba przerwaç anegdotà. By∏o to tym wa˝niejsze, ˝e mówiç

mia∏ w sumie oko∏o czterech godzin – ca∏y czas „z g∏owy”. Cz´sto impro-

wizowa∏, gdy˝ zapraszajàc przedstawicieli delegacji polskiej, nie poinfor-

mowano ich, co dok∏adnie b´dzie tematem posiedzenia. Wystàpienie

Dmowskiego imponowa∏o zwartoÊcià i ˝elaznà logikà. Nie by∏ to jedyny

powód, dla którego mog∏o ono budziç szacunek i respekt. W tym czasie

w kraju dominowali polityczni przeciwnicy Dmowskiego. Domagajàc si´

dostaw ˝ywnoÊci i broni, uzasadniajàc stanowisko zajmowane przez Pol-

sk´ w konfliktach mno˝àcych si´ na wszystkich jej – dopiero kszta∏tujà-

cych si´ – granicach, Dmowski nie móg∏ nie wiedzieç, ˝e osiàgni´te suk-

cesy nie zostanà mu przypisane. To natomiast, czego osiàgnàç mu si´

nie uda, zostanie zapami´tane i b´dzie mu przypominane przez d∏ugie la-

ta. W tym dniu jednak, wa˝nym dla Polski, tego rodzaju kalkulacje nie

mia∏y dla niego ˝adnego znaczenia. Zapytany w pewnym momencie

o poczynania socjalistów, bez wahania je usprawiedliwi∏, wykazujàc, ˝e

w warunkach otoczenia przez rewolucje rosyjskà, niemieckà oraz na W´-

grzech pozbawiona dostatecznych si∏ militarnych Polska z koniecznoÊci

czyni to, co musi. Podobnie jak w przyrodzie czynià „zwierz´ta s∏abe, po-

zbawione k∏ów i pazurów”, tak i my „przybraliÊmy zabarwienie ochronne”.

Dokoƒczenie na s. II

II Nasz Dziennik Piàtek, 30 stycznia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2009 (20)

30 stycznia 2009 Nasz Dziennik VII

Prof. Krzysztof Kawalec (IPN Opole)

Roman Dmowski –

idee, wybory,

bilans

Dokoƒczenie ze s. I

Roman Dmowski, MyÊli nowoczesnego Polaka (1903)

[fragmenty Wst´pu; podkreÊlenia od redakcji]:

Jana Rembieliƒskiego i wicemarsza∏ka Sejmu Seweryna Czetwertyƒskiego.

Do historii przesz∏a te˝ najwi´ksza akademia ˝a∏obna zorganizowana w po-

wiecie ku czci zmar∏ego Jana Harusewicza. Wszystkie te elementy Êwiadczà

o sile ruchu, zapoczàtkowanego kontaktami Romana Dmowskiego z rodzinà

Lutos∏awskich.

Kolejne wybory, które odby∏y si´ w 1930 r., charakteryzowa∏y szykany skiero-

wane przeciwko opozycji. Ich obiektem stali si´ tak˝e narodowcy, którzy

w∏aÊnie w regionie ∏om˝yƒskim odnieÊli du˝y sukces. Najlepiej odzwierciedlajà

to liczby zdobytych g∏osów. Przy 24,3% oddanych na BBWR obóz narodowy

uzyska∏ 59,5%. Pos∏ami zostali wówczas: Witold Staniszkis, Ewelina Pep∏owska,

Jan Choromaƒski, Hipolit Godlewski i Zygmunt Berezowski. Kolejne wybory

w 1935 r. zosta∏y zbojkotowane przez SN, ale mimo zmniejszenia si´ liczby

cz∏onków okr´g ∏om˝yƒski tej organizacji nale˝a∏ do najwi´kszych w kraju.

ZacieÊnia∏y si´ te˝ w tym okresie wi´zy ∏àczàce Romana Dmowskiego z rodzi-

nà Niklewiczów. Uwidoczni∏o si´ to szczególnie w 1934 r., kiedy po sprzeda˝y ma-

jàtku Chludowo wróci∏ on do Warszawy i zamieszka∏ u nich na sta∏e. Mo˝na na-

wet powiedzieç, ˝e przyj´li go do swojej rodziny, darzàc szacunkiem za wcze-

Êniejszà dzia∏alnoÊç, jak te˝ traktujàc jako „zwyk∏ego” domownika. Tu pisa∏ arty-

ku∏y i przyjmowa∏ swoich goÊci. Czasami odwiedza∏ Drozdowo. Wspominajàc

tamte czasy, jedna z córek Niklewiczów, Maria, z podziwem mówi∏a o swoim oj-

cu, który potrafi∏ ustàpiç bohaterowi narodowemu centralne miejsce w rodzinie.

W 1937 r. ma miejsce jeszcze jedno wa˝ne wydarzenie warte wzmianki, a miano-

wicie pierwsza od d∏u˝szego czasu spowiedê Dmowskiego wys∏uchana przez ks.

Marcelego Nowakowskiego.

Od tego roku zaczà∏ si´ te˝ powa˝nie pogarszaç stan jego zdrowia, na co mia∏

wp∏yw przebyty przez niego niewielki wylew. Sytuacj´ pogorszy∏y k∏opoty z sercem.

W 1937 r. po Êmierci stryja Stanis∏awa Lutos∏awskiego Maria Niklewiczowa kupi∏a

dolny dwór w Drozdowie i tu w∏aÊnie 18 czerwca 1938 r. za radà lekarzy przywioz∏a

schorowanego Dmowskiego. Zajà∏ on pokój z widokiem na park, gdzie te˝ sprowa-

dzi∏ cz´Êç pamiàtkowych mebli. Cz´sto odwiedzali go przyjaciele, w tym duchowni

z biskupem ¸ukomskim na czele. Szczególnie bliski by∏ mu te˝ ks. Piotr Krysiak.

Echa tych kontaktów o˝y∏y po zakoƒczeniu II wojny Êwiatowej, kiedy funk-

cjonariusze aparatu bezpieczeƒstwa (UB) w tworzonych po 1945 r. materia∏ach

podkreÊlali, i˝ kuria ∏om˝yƒska w okresie do 1939 r. prowadzi∏a dzia∏alnoÊç

proendeckà. Wielu ksi´˝y z tej diecezji nale˝a∏o do Stronnictwa Narodowego

i prowadzi∏o w nim aktywnà dzia∏alnoÊç, samemu biskupowi ¸ukomskiemu wy-

tykano natomiast jego bliskie zwiàzki z Romanem Dmowskim.

Twórca obozu narodowego szybko opada∏ z si∏, ju˝ we wrzeÊniu 1938 r. by∏

na tyle s∏aby, ˝e za pozwoleniem biskupa nabo˝eƒstwo, w którym móg∏ uczest-

niczyç, zosta∏o odprawione w salonie dworskim. Natomiast

w czasie wieczerzy wigilijnej mimo usilnych prób nie móg∏

ju˝ nic powiedzieç. W ciàgu nast´pnych kilku dni stan jego

zdrowia gwa∏townie si´ pogorszy∏, na co z∏o˝y∏o si´ cz´-

Êciowe pora˝enie i zapalenie p∏uc. Nic ju˝ nie pomog∏y sta-

rania ∏om˝yƒskich i warszawskich lekarzy – Roman Dmow-

ski zmar∏ w nocy 2 stycznia 1939 roku.

Organizacjà uroczystoÊci pogrzebowych zajà∏ si´ przedsta-

wiciel w∏adz naczelnych SN wspólnie z ∏om˝yƒskim komitetem

obywatelskim. Warto tak˝e podkreÊliç, ˝e pierwszà wart´

przy zmar∏ym Dmowskim zaciàgn´li cz∏onkowie Stronnictwa

Narodowego i Pracy Polskiej z ¸om˝y. 4 stycznia po porannej

Mszy Êw., odprawionej przez ks. Krysiaka, kondukt pogrzebo-

wy ruszy∏ z Drozdowa do ¸om˝y. Za trumnà, u∏o˝onà na ch∏op-

skich saniach, sz∏a rodzina Niklewiczów i w∏adze naczelne SN.

W samym mieÊcie do∏àczy∏y do niego rzesze mieszkaƒców,

a przed koÊcio∏em Panien Benedyktynek licznie zgromadzone

duchowieƒstwo. Nazajutrz, 5 stycznia, w ∏om˝yƒskiej katedrze

odby∏o si´ nabo˝eƒstwo ˝a∏obne pod przewodnictwem

biskupa ¸ukomskiego, po czym trumn´ (okrytà sztandarem Stronnictwa Narodowe-

go powiatu ∏om˝yƒskiego) przewieziono do Warszawy.

Do stolicy na g∏ówne uroczystoÊci pogrzebowe uda∏a si´ równie˝ delegacja ∏om-

˝yƒska SN na czele z ks. Antonim Kochaƒskim i ks. Piotrem Krysiakiem z Wàsosza.

Byli tam tak˝e przedstawiciele zarzàdów powiatowych Stronnictwa z ¸om˝y i Ostro∏´-

ki. Sam pogrzeb odbywajàcy si´ 7 stycznia mia∏ manifestacyjny charakter, a za trum-

nà wyprowadzonà z koÊcio∏a Êw. Jana szli jego najbli˝si przyjaciele z Drozdowa.

O znaczeniu Romana Dmowskiego dla mieszkaƒców ziemi ∏om˝yƒskiej zaÊwiadczy-

∏a jeszcze zorganizowana ku jego czci we wsi Piekuty pow. Wysokie Mazowieckie

akademia ˝a∏obna. Zgromadzi∏a ona oko∏o 700 osób, przemawia∏ podczas niej cz∏o-

nek SN Jan Pogorzelski. W poÊwi´conej Dmowskiemu ksià˝ce, wydanej tu˝

przed wybuchem II wojny Êwiatowej, w relacji z pogrzebu napisano: „Nie ma na trum-

nie orderu Or∏a Bia∏ego, ale Orze∏ sfrunà∏ z ∏om˝yƒskich pól, z ryngrafem NajÊwi´tszej

Panienki na piersiach”.

Chocia˝ Roman Dmowski nie urodzi∏ si´ na ziemi ∏om˝yƒskiej, wywar∏ tu trwa∏y wp∏yw

poprzez swoje poglàdy i dzia∏alnoÊç. Odwiedzajàc przyjació∏ w Drozdowie i du˝o wcze-

Êniej utrzymujàc z nimi kontakty, przyczyni∏ si´ do o˝ywienia spo∏ecznego i polityczne-

go tych terenów. PoÊrednio zainicjowa∏ rozwój ruchu, który zyska∏ szerokie poparcie.

Wyparty z pami´ci i historii przez komunistów powoli wraca na nale˝ne mu miejsce.

Nierzadko spotykamy si´ ze zdaniem, ˝e nowoczesny Polak powinien jak najmniej

byç Polakiem. Jedni powiadajà, ˝e w dzisiejszym wieku praktycznym trzeba myÊleç

o sobie, nie o Polsce, u innych Polska zaÊ ust´puje miejsca – ludzkoÊci. [...]

MyÊlami swymi chc´ si´ dzieliç nie z tymi, dla których naród jest martwà cyfrà, zbio-

rowiskiem jednostek, mówiàcych pewnym j´zykiem i zamieszkujàcych pewien ob-

szar: zrozumiejà mnie tylko ci, co widzà w nim nieroz∏àcznà cz´Êç spo∏ecznà, orga-

nicznie spójnà, ∏àczàcà jednostk´ ludzkà niezliczonymi wi´zami, z których jedne majà

swój poczàtek w zamierzch∏ej przesz∏oÊci – twórczyni rasy, inne znane nam w historii

– twórczyni tradycji, inne wreszcie, majàce wzbogaciç treÊç tej rasy, tradycji, charak-

teru narodowego, tworzà si´ dziÊ, by w przysz∏oÊci dopiero silniej si´ zacieÊniç. [...]

Jestem Polakiem – to s∏owo w g∏´bszym rozumieniu wiele znaczy.

Jestem nim nie dlatego tylko, ˝e mówi´ po polsku, ˝e inni mówiàcy tym samym j´-

zykiem sà mi duchowo bli˝si i bardziej dla mnie zrozumiali, ˝e pewne moje osobiste

sprawy ∏àczà mnie bli˝ej z nimi, ni˝ z obcymi, ale tak˝e dlatego, ˝e obok sfery ˝ycia

osobistego, indywidualnego znam zbiorowe ˝ycie narodu, którego jestem czàstkà,

˝e obok swoich spraw i interesów osobistych znam sprawy narodowe, interesy Pol-

ski, jako ca∏oÊç, interesy najwy˝sze, dla których nale˝y poÊwi´ciç to, czego dla osobi-

stych spraw poÊwi´ciç nie wolno.

Jestem Polakiem – to znaczy, ˝e nale˝´ do narodu polskiego na ca∏ym jego obszarze

i przez ca∏y czas jego istnienia zarówno dziÊ, jak w wiekach ubieg∏ych i w przysz∏o-

Êci; to znaczy, ˝e czuj´ swà Êcis∏à ∏àcznoÊç z ca∏à Polskà: z dzisiejszà, która bàdê cierpi

przeÊladowanie, bàdê cieszy si´ strz´pami swobód narodowych, bàdê pracuje i wal-

czy, bàdê gnuÊnieje w bezczynnoÊci, bàdê w ciemnoÊci swej nie ma nawet poczucia

narodowego istnienia; z przesz∏à – z tà, która przed tysiàcleciem dêwiga∏a si´ dopie-

ro, skupiajàc ko∏o siebie pierwotne, pozbawione indywidualnoÊci politycznej szczepy,

i z tà, która w po∏owie przebytej drogi dziejowej rozpoÊciera∏a si´ szeroko, grozi∏a sà-

siadom swà pot´gà i kroczy∏a szybko po drodze cywilizacyjnego post´pu, i z tà, któ-

ra póêniej stacza∏a si´ ku upadkowi, grz´z∏a w cywilizacyjnym zastoju, gotujàc sobie

rozk∏ad si∏ narodowych i zag∏ad´ paƒstwa, i z tà, która póêniej walczy∏a bezskutecz-

nie o wolnoÊç i niezawis∏y byt paƒstwowy; z przysz∏à wreszcie, bez wzgl´du na to,

czy zmarnuje ona prac´ poprzednich pokoleƒ, czy wywalczy sobie w∏asne paƒstwo,

czy zdob´dzie stanowisko w pierwszym szeregu narodów. Wszystko, co polskie,

jest moje: niczego si´ wyrzec nie mog´. Wolno mi byç dumnym z tego, co

w Polsce jest wielkie, ale musz´ przyjàç i upokorzenie, które spada na na-

ród za to, co jest w nim marne.

Jestem Polakiem – wi´c ca∏à rozleg∏à stronà swego ducha ˝yj´ ˝yciem Pol-

ski, jej uczuciami i myÊlami, jej potrzebami, dà˝eniami i aspiracjami. Im wi´-

cej nim jestem, tym mniej z jej ˝ycia jest mi obce i tym silniej chc´, ˝eby to,

co w mym przekonaniu uwa˝am za najwy˝szy wyraz ˝ycia, sta∏o si´ w∏a-

snoÊcià ca∏ego narodu.

Jestem Polakiem – wi´c mam obowiàzki polskie: sà one tym wi´ksze i tym

silniej si´ do nich poczuwam, im wy˝szy przedstawiam typ cz∏owieka.

Bo im szerszà stronà mego ducha ˝yj´ ˝yciem zbiorowym narodu, tym jest mi ono

dro˝sze, tym wi´kszà ma ono dla mnie cen´ i tym silniejszà czuj´ potrzeb´ dbania

o jego ca∏oÊç i rozwój. Z drugiej strony, im wy˝szy jest stopieƒ mego rozwoju moral-

nego, tym wi´cej nakazuje mi w tym wzgl´dzie sama mi∏oÊç w∏asna. Na ni˝szych

szczeblach moralnoÊci post´powanie cz∏owieka wzgl´dem bliênich, o ile nie wyp∏y-

wa z ˝yczliwoÊci dla nich, uzale˝nia si´ wy∏àcznie od obawy odwetu, kary, czy to

w ˝yciu doczesnym, czy w zagrobowym. W miar´ wszak˝e cywilizacyjnego post´pu

coraz wy˝sze postacie mi∏oÊci w∏asnej kierujà naszà moralnoÊcià. Cz∏owiek cywilizo-

wany nie post´puje nikczemnie dlatego przede wszystkim, ˝e zanadto siebie same-

go szanuje. To poszanowanie samego siebie wytwarza te˝ odpowiedni stosunek

do w∏asnego narodu. Poczucie swej godnoÊci, które zabrania cz∏owiekowi kraÊç lub

˝ebraç, nie pozwala mu równie˝ korzystaç z dóbr narodowych, nie dok∏adajàc nic

do nich od siebie, nie pracujàc nad ich pomno˝eniem i nie bioràc udzia∏u w ich

obronie. Pewien stopieƒ inteligencji pozwala cz∏owiekowi zrozumieç, w jakiej mierze

duchowe bogactwo narodu jest podstawà rozwoju jednostki, jak wiele zatem ka˝dy

korzysta z narodowego dobra, odpowiednia zaÊ dojrza∏oÊç moralna zmusza go

do uznania faktu, ˝e korzystajàc z tych dóbr, a nie dajàc nic w zamian lub dajàc

za ma∏o, jest na ∏asce swego spo∏eczeƒstwa, jak ˝ebrak w dobroczynnym przytu∏-

ku. I sama mi∏oÊç w∏asna, niezale˝nie od przywiàzania do ojczyzny, naka˝e mu

uznaç obowiàzki narodowe, pracowaç dla ojczyzny, walczyç za nià, dawaç jej jak

najwi´cej w zamian za to, co od niej bierze.

Darujàc sobie w tym miejscu nasuwajàce si´ skojarzenia i powstrzymujàc si´

od taniej moralistyki, trudno przeczyç, ˝e Dmowski zachowa∏ si´ wówczas jak praw-

dziwy mà˝ stanu, jak osoba, która nie w formie deklaratywnej, ale naprawd´ w po-

dejmowanych przez siebie dzia∏aniach kieruje si´ interesem ogólnonarodowym – nie

zaÊ wskazaniami którejÊ z partykularnych grup, nie wy∏àczajàc w∏asnej partii. W prak-

tyce czynienie tego rodzaju rozró˝nieƒ bywa niezwykle trudne. W obr´bie ka˝dego

stronnictwa bowiem silne jest przekonanie o walorach w∏asnego programu oraz za-

letach skupionego wokó∏ niego zespo∏u ludzkiego. Nie inaczej by∏o te˝ w Narodowej

Demokracji: tak˝e Dmowski, b´dàcy jednym z twórców tego pot´˝nego nurtu ide-

owego i przez d∏ugie lata faktycznym jego przywódcà, wcale nie by∏ wolny od sk∏on-

noÊci dostrzegania na politycznej scenie przede wszystkim ludzi sobie bliskich. Tym

bardziej jednak ceniç trzeba jego umiej´tnoÊç rozpoznawania spraw, w których zbyt

silne trzymanie si´ ram Êrodowiskowej solidarnoÊci mog∏o zaszkodziç, a tak˝e mo-

mentów, w których tego rodzaju sytuacje si´ pojawiajà.

Umiej´tnoÊç ta w sposób szczególny da∏a znaç o sobie w obr´bie dwóch kwestii.

Pierwszà by∏o uwzgl´dnianie w kalkulacjach politycznych istnienia podzia∏ów w ob-

r´bie spo∏eczeƒstwa polskiego, po∏àczone z gotowoÊcià brania odpowiedzialnoÊci

tak˝e za poczynania tego od∏amu opinii publicznej, którego si´ w ˝aden sposób nie

kontroluje. Dmowski czyni∏ to wielokrotnie i na wiele sposobów – w praktyce najwi´k-

sze znaczenie mia∏o tu ujawniane przezeƒ konsekwentnie w ciàgu kilkunastu pierw-

szych, decydujàcych dla przysz∏oÊci m∏odego paƒstwa miesiàcach, dà˝enie

do kompromisu z Pi∏sudskim; wbrew oporom w∏asnego Êrodowiska i mimo tego, ˝e

Pi∏sudski ∏atwym partnerem nie by∏. Innym przejawem dà˝enia do kanalizowania po-

litycznych sporów w granicach dla paƒstwa bezpiecznych by∏o dostrze˝enie potrze-

by oparcia si´ na instytucjach demokracji przedstawicielskiej. Ju˝ wysuni´ty przezeƒ

podczas I wojny Êwiatowej program terytorialny uwzgl´dnia∏ nast´pstwa wprowa-

dzenia powszechnego prawa wyborczego. W tej samej logice mieÊci∏y si´ tak˝e na-

ciski na warszawskie w∏adze, aby w swoim sk∏adzie w wi´kszym stopniu uwzgl´d-

nia∏y pluralizm tendencji, nurtujàcych spo∏eczeƒstwo polskie. Inna rzecz, ˝e w tej

akurat materii trudno mówiç o sprzecznoÊci dà˝eƒ mi´dzy krajowà Narodowà De-

mokracjà a jej przebywajàcym czasowo w Pary˝u przywódcà.

Drugà kwestià, a w∏aÊciwie wielkim kompleksem zagadnieƒ, w których Dmowski

wykaza∏ umiej´tnoÊç kierowania si´ kategoriami ogólnonarodowymi, by∏y dokony-

wane przez niego oceny po∏o˝enia mi´dzynarodowego Polski, jak i formu∏owane

na podstawie tych ocen wnioski praktyczne. Umia∏ dostrzegaç zewn´trzne zagro˝e-

nia, a formu∏owane przez niego wskazania by∏y, ogólnie rzecz bioràc, trafne.

Pozostajàc w kr´gu wydarzeƒ towarzyszàcych odzyskaniu niepodleg∏oÊci, mo˝-

na tu przypomnieç stanowisko, jakie Dmowski zajà∏ jesienià 1918 r., w czasie, kiedy

decydowano o postanowieniach koƒczàcego I wojn´ Êwiatowà uk∏adu rozejmowe-

go. Niech´ç do Niemiec, postrzeganych jako przeciwnik zarówno ze wzgl´du na to,

˝e okupowa∏y jeszcze ziemie polskie, jak i zamiar oderwania od nich ziem zaboru

pruskiego, nie przeszkodzi∏a Dmowskiemu trafnie oceniç groêby potencjalnej inwa-

zji ze strony radzieckiej Rosji. Stàd te˝ dzia∏a∏ na rzecz opóênienia ewakuacji wojsk

niemieckich z okupowanych przez nie obszarów we wschodniej Europie – chocia˝

dla jego stronnictwa, zajmujàcego antyniemieckie stanowisko, przed∏u˝anie okresu

okupacji niemieckiej oznacza∏o pogorszenie szans w walce o w∏adz´ w Polsce. Po-

dobnego wyboru, w równie dramatycznych okolicznoÊciach, przysz∏o mu dokonaç

w maju 1926 r., kiedy – zdajàc sobie spraw´ z ryzyka interwencji z zewnàtrz, ze stro-

ny Niemiec, a tak˝e Rosji – zdecydowa∏ si´ dzia∏aç na rzecz uznania konsekwencji

zbrojnego zamachu stanu, którego w Warszawie dokona∏ jego wielki rywal, Pi∏sud-

ski. Zarówno dla Dmowskiego, jak i jego Êrodowiska politycznego, oznacza∏o to

przekreÊlenie nadziei na osiàgni´cie w∏adzy.

Roman Dmowski, MyÊli nowoczesnego Polaka (1903)

[fragmenty Wst´pu; podkreÊlenia od redakcji]:

Naród nasz pod wzgl´dem si∏y materialnej, pod wzgl´dem liczebnoÊci i bogactwa,

daleko pozosta∏ poza tymi ludami, które postanawiajà dziÊ g∏ównie o losach Êwia-

ta, i podniesienie materialnych zasobów jest jednym z pilniejszych i donioÊlejszych

zadaƒ naszego bytu. Dzieje ludzkoÊci wszak˝e nieraz przynosi∏y dowody, ˝e mniej-

szy, a cz´stokroç wi´kszy bez porównania wp∏yw na losy narodu mia∏a jego si∏a

moralna. Tylko trzeba pami´taç, ˝e si∏à moralnà narodu nie jest jego bezbronnoÊç,

jego niewinnoÊç, jak to cz´sto dziÊ u nas s∏yszymy, ale ˝àdza szerokiego ˝ycia, ch´ç

pomno˝enia narodowego dorobku i wp∏ywu oraz gotowoÊç do poÊwi´ceƒ dla

urzeczywistnienia narodowych celów. Ubogie i nieliczne narody tà si∏à moralnà

zdobywa∏y nieraz przewag´ i wp∏ywa∏y pot´˝nie na bieg dziejów Êwiata. [...]

Nasza moralnoÊç narodowa, przy pewnym ja∏owym sentymentalizmie,

dziÊ polega przewa˝nie na braku zupe∏nym czynnej mi∏oÊci ojczyzny, a po-

glàdy polityczne naszego oÊwieconego ogó∏u tym sà niezwyk∏e, tym si´

ró˝nià od polityki innych narodów, ˝e brak im podstawy wszelkiej zdrowej

polityki, mianowicie – narodowego instynktu samozachowawczego. Je-

steÊmy narodem z wypaczonym sposobem politycznego myÊlenia.

Dwór w Drozdowie

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72

VI Nasz Dziennik Piàtek, 30 stycznia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2009 (20)

30 stycznia 2009 Nasz Dziennik III

Dr Krzysztof Sychowicz (IPN Bia∏ystok)

Roman Dmowski

i ruch narodowy

na ziemi ∏om˝yƒskiej

Roman Dmowski, KoÊció∏, naród i paƒstwo (1927)

[podkreÊlenia od redakcji]

[3.] Paƒstwo polskie jest paƒstwem katolickim.

Nie jest nim tylko dlatego, ˝e ogromna wi´kszoÊç jego ludnoÊci jest kato-

lickà, i nie jest katolickim w takim czy innym procencie. Z naszego stano-

wiska jest ono katolickim w pe∏ni znaczeniu tego wyrazu, bo paƒstwo na-

sze jest paƒstwem narodowym, a naród nasz jest narodem katolickim.

To stanowisko pociàga za sobà powa˝ne konsekwencje. Wynika z tego,

˝e prawa paƒstwowe gwarantujà wszystkim wyznaniom swobod´, ale

religià panujàcà, której zasadami kieruje si´ ustawodawstwo paƒstwa,

jest religia katolicka i KoÊció∏ katolicki jest wyrazicielem strony religijnej

w funkcjach paƒstwowych.

Mamy w ∏onie naszego narodu niekatolików, mamy ich wÊród najbardziej

Êwiadomych i najlepiej spe∏niajàcych obowiàzki polskie cz∏onków narodu. Ci

wszak˝e rozumiejà, ˝e Polska jest krajem katolickim i post´powanie swoje

do tego stosujà. Naród polski w znacznie ÊciÊlejszym, obejmujàcym Êwiadome

swych obowiàzków i swej odpowiedzialnoÊci ˝ywio∏y, nie odmawia swoim

cz∏onkom prawa do wierzenia w co innego, ni˝ wierzà katolicy, do praktykowa-

nia innej religii, ale nie przyznaje im prawa do prowadzenia polityki niezgodnej

z charakterem i potrzebami katolickiego narodu, lub przeciw – katolickiej.

Wielki naród, jak ju˝ by∏o gdzie indziej powiedziane, musi nosiç wysoko sztan-

dar swej wiary. Musi go nosiç tym wy˝ej w chwilach, w których w∏adze jego

paƒstwa nie noszà go doÊç wysoko, i musi go dzier˝yç tym mocniej, im wyraê-

niejsze sà dà˝noÊci do wytràcenia mu go z r´ki.

Po raz pierwszy Roman Dmowski goÊci∏ w Drozdowie w 1911 r., wyst´pu-

jàc dodatkowo w roli ojca chrzestnego Krystyny Niklewiczówny, córki Marii Lu-

tos∏awskiej i swojego wspó∏pracownika Mieczys∏awa Niklewicza. Kontakty te

przerwa∏a I wojna Êwiatowa i konferencja pokojowa w Pary˝u. Losy ich zesz∏y

si´ ponownie w Warszawie i zaowocowa∏y kolejnymi odwiedzinami Dmow-

skiego w pod∏om˝yƒskim dworze, w lipcu 1920 r. i na poczàtku stycznia 1924

roku. Drugi raz przyjecha∏ na pogrzeb ks. Kazimierza Lutos∏awskiego, zwiàza-

nego – jak ju˝ wczeÊniej wspomnia∏em – z ruchem narodowym, a jednocze-

Ênie cz∏onka coraz bli˝szej mu rodziny.

Na ziemi ∏om˝yƒskiej w wyniku oddzia∏ywania politycznego dworu

w Drozdowie endecja sta∏a si´ jednà z najpowa˝niejszych si∏ politycznych.

Przyje˝d˝ali tu znani w ca∏ym kraju dzia∏acze obozu narodowego, Zygmunt

Berezowski i Witold Staniszkis. Obok nich wspomnieç mo˝na jeszcze o Ro-

manie Rybarskim i Karolu Wierczaku. Narodowa Demokracja zyska∏a te˝

przychylnoÊç miejscowego duchowieƒstwa, które sta∏o si´ jej naturalnym

sprzymierzeƒcem.

Od 1920 r. w regionie ∏om˝yƒskim bardzo aktywnie dzia∏a∏ Zwiàzek Ludowo-

-Narodowy, a wyk∏ady zawierajàce krytyk´ socjalizmu wyg∏asza∏ m.in. ks. Kazi-

mierz Lutos∏awski. Dwa lata póêniej podczas wyborów do Sejmu startujàca w ra-

mach ChrzeÊcijaƒskiego Zwiàzku JednoÊci Narodowej endecja odnios∏a pierw-

szy wielki sukces, wprowadzajàc w dwu okr´gach wyborczych szeÊciu pos∏ów

na osiem mo˝liwych do zdobycia mandatów. W Sejmie zasiedli wówczas: Jan

Harusewicz, Micha∏ Arcichowski, ks. Kazimierz Lutos∏awski, Adam Ch´tnik,

Adam Mieczkowski i Franciszek Wierzbicki. W nast´pnych latach ograniczano

si´ g∏ównie do pracy ideowo-wychowawczej i propagandowej. Podczas przegra-

nych przez endecj´ wyborów w 1928 r. dzia∏acze obozu narodowego otrzymali

wsparcie ze strony biskupa ∏om˝yƒskiego Stanis∏awa Kostki ¸ukomskiego. War-

to przypomnieç, ˝e kontakty ordynariusza ∏om˝yƒskiego z samym Romanem

Dmowskim si´ga∏y jeszcze poczàtku XX w. i terenów Wielkopolski. ZacieÊni∏y si´

one, gdy Dmowski zamieszka∏ w Chludowie. Po obj´ciu w 1926 r. diecezji ∏om-

˝yƒskiej biskup ¸ukomski cz´sto odwiedza∏ „starego” przyjaciela podczas jego

pobytu w Drozdowie.

Po wyborach w 1928 r. w miejsce ZLN zosta∏o utworzone Stronnictwo Na-

rodowe. W ¸om˝yƒskiem przekszta∏cenie ZLN w SN nastàpi∏o stosunkowo

sprawnie. Do Zarzàdu Okr´gowego zostali wybrani: Kazimierz Winnicki, Ma-

rian Szczepaƒski, pose∏ Witold Staniszkis i redaktor tygodnika „˚ycie i Praca”

ks. Antoni Roszkowski. Nast´pny rok przyniós∏ w regionie wizyty prezesa klu-

bu poselskiego SN prof. Romana Rybarskiego, redaktora „MyÊli Narodowej”

Komitet Narodowy Polski – Pary˝, 1918 rok. Siedzà (od lewej): Maurycy Zamoyski, Roman Dmowski, Erazm Piltz; stojà Stanis∏aw Kozicki,

Jan Emanuel Rozwadowski, Konstanty Skirmunt, Franciszek Fràtczak, W∏adys∏aw Sobaƒski, Marian Seyda, Józef Wielowieyski

Tablica upami´tniajàca pobyt Romana Dmowskiego w

Drozdowie

Znamiennà cechà ocen sytuacji mi´dzynarodowej, dokonywanych przez Dmow-

skiego, by∏a umiej´tnoÊç oddzielania sfery emocjonalnej oraz ideologicznej od tego,

co dyktowa∏a logika po∏o˝enia, a co zawsze traktowane by∏o jako czynnik decydujà-

cy. W sposób spektakularny zaznaczy∏o si´ to przy formu∏owaniu wskazaƒ dotyczà-

cych stosunków polsko-rosyjskich. Jak wiele innych postaci z jego pokolenia, Dmow-

ski by∏ emocjonalnie antyrosyjski. To nastawienie by∏o trwa∏e: rozmówcy Dmowskie-

go – w ciàgu ca∏ego jego ˝ycia – odnotowywali poczucie dystansu oraz pogard´,

z którà wyra˝a∏ si´ o Rosji jako paƒstwie oraz o rosyjskim spo∏eczeƒstwie. Jakkolwiek

rozpowszechniony stereotyp ka˝e w nim widzieç polityka prorosyjskiego i antysemi-

t´, to warto odnotowaç, ˝e przebijajàca si´ coraz silniej przez jego wypowiedzi nie-

ch´ç do ˚ydów nie osiàgn´∏a jednak pu∏apu zarezerwowanego dla Rosjan... Nie

przeszkodzi∏o mu to jednak pójÊç przeciw spo∏ecznym nastrojom przed rokiem 1914,

kiedy z wielkà konsekwencjà forsowa∏ poglàd, ˝e w obliczu zbli˝ajàcej si´ wojny Po-

lacy powinni oprzeç si´ pokusie zaj´cia stanowiska antyrosyjskiego i poprzeç skiero-

wany przeciw Niemcom sojusz paƒstw zachodnich oraz Rosji. Podobnie w okresie

mi´dzywojennym uwa˝a∏ za szkodliwe piel´gnowanie antyrosyjskich fobii w sytuacji,

kiedy Niemcy nie uznawali naszej granicy zachodniej. Z tych powodów, a tak˝e

na podstawie trzeêwej oceny rzeczywistego potencja∏u Polski, sprzeciwia∏ si´ pró-

bom prowadzenia nazbyt aktywnej polityki wschodniej, dyktowanej idealistycznymi

koncepcjami „prometejskimi” bàdê pragnieniem u˝ycia karty ukraiƒskiej, ryzykownej

tak˝e z uwagi na powik∏ane stosunki wzajemne. W kwestii stosunku do innych

paƒstw Europy Ârodkowej, w szczególnoÊci do po∏udniowego sàsiada Polski, suge-

stie Dmowskiego by∏y tak rozsàdne i tak ÊciÊle odpowiada∏y d∏ugofalowym interesom

zarówno Polski, jak i paƒstwa Czechów i S∏owaków, ˝e mo˝na jedynie ˝a∏owaç, i˝

z nich nie skorzystano.

Niech´ç do ˚ydów relatywnie silniej deformowa∏a dokonywane przez Dmow-

skiego oceny sytuacji – jakkolwiek z pewnoÊcià nie w ciàgu ca∏ego okresu jego ak-

tywnoÊci politycznej. Zaznaczy∏o si´ to w ostatnich jej latach, chocia˝ na szcz´Êcie

w sposób selektywny. Niemniej jednak Dmowski z czasem sta∏ si´ bardzo krytycz-

ny wobec Zachodu oraz instytucji politycznych typu zachodniego, przede wszyst-

kim demokracji liberalnej, odrzucajàc to, z czym si´ wczeÊniej w znacznym stopniu

identyfikowa∏. JeÊli zestawiç jego przedwojenne i powojenne wypowiedzi na temat

Anglii czy Stanów Zjednoczonych, to a˝ trudno uwierzyç, ˝e ich autorem by∏ ten

sam cz∏owiek. W odniesieniu do ocen poczynaƒ sàsiadów Polski narastajàca anty-

˝ydowska fobia posiada∏a jednak nieporównanie mniejszà wag´. Charakterystycz-

ne pod tym wzgl´dem wydajà si´ komentarze Dmowskiego na temat rewolucji ro-

syjskiej, paƒstwa bolszewickiego, sk∏adu kierownictwa partii bolszewickiej – cha-

rakteryzujàce si´ nie tylko znacznà przenikliwoÊcià, ale i odbiegajàcà cz´sto od ak-

centów dominujàcych w publicystyce prawicowej tamtych lat. Zdumiewajàco aktu-

alnym akcentem mogà okazaç si´ dzisiaj jego prognozy dotyczàce wzrostu gospo-

darczej oraz politycznej roli Chin oraz konsekwencji dla poczynaƒ Rosji w Europie.

Poczekamy, zobaczymy. Dmowski podobne niuanse dostrzega∏, oceniajàc prze-

wrót polityczny, jaki dokona∏ si´ w Niemczech po dojÊciu do w∏adzy Hitlera. Nie

ukrywajàc radoÊci z za∏amania si´ struktur Republiki Weimarskiej, której polityk´

uwa˝a∏ za bardzo niebezpiecznà dla Polski, Dmowski w dalszym ciàgu uwa˝a∏

Niemcy za przeciwnika naszego kraju. ¸udzi∏ si´ tylko, ˝e mo˝e byç on mniej k∏o-

potliwy z uwagi na niech´ç, jakà antysemickie ekscesy narodowych socjalistów bu-

dzi∏y na Zachodzie, a tak˝e z uwagi na pogorszenie si´ relacji niemiecko-radziec-

kich, wczeÊniej bardzo dobrych. Pami´tajàc o pakcie Ribbentrop – Mo∏otow w

sierpniu 1939 roku i póêniejszej katastrofie paƒstwa, ∏atwo oczywiÊcie wytknàç

Dmowskiemu zasadniczy b∏àd w przewidywaniu przysz∏oÊci, abstrahujàc przecie˝

od tego, ˝e nie on jeden si´ w tym miejscu pomyli∏, trudno by∏oby dowieÊç, ˝e ta

pomy∏ka w ocenie sytuacji prze∏o˝y∏a si´ na b∏´dne wskazania polityczne. JeÊli Pol-

ska pragn´∏a zachowaç suwerennoÊç, nie mia∏a innego wyjÊcia, ni˝ przeciwstawiç

si´ obu totalitarnym mocarstwom, a Dmowski nic innego nie sugerowa∏. ˚e tego

rodzaju polityka nie okaza∏a si´ efektywna, to inna sprawa. Niestety, czasem zda-

rzajà si´ sytuacje, w których nic si´ nie da zrobiç.

Sygnalizujàc dominujàce w politycznej aktywnoÊci Romana Dmowskiego dà˝e-

nie do kierowania si´ interesem ca∏ego narodu, otwarte pozostawiam pytanie, czy

(lub w jakiej mierze) by∏ on zdolny interes ów dojrzeç i prawid∏owo rozpoznaç. Tu-

taj sprawy bardzo si´ komplikujà, z wielu powodów.

Urodzony w 1864 r. Roman Dmowski w pami´ci Polaków zapisa∏ si´ przede wszyst-

kim jako jeden z twórców niepodleg∏ego paƒstwa polskiego. Prowadzone przez nie-

go przez kilka miesi´cy wspólnie z Ignacym Paderewskim pertraktacje z mocarstwa-

mi zachodnimi na konferencji pokojowej w Pary˝u wywar∏y niezaprzeczalny wp∏yw

na kszta∏t i przysz∏oÊç II Rzeczypospolitej. Obok kierujàcego walkà zbrojnà Józefa Pi∏-

sudskiego to Roman Dmowski po∏o˝y∏ fundamenty pod budow´ niepodleg∏ej Polski.

Pomijany w nast´pnych latach przy podziale stanowisk rzàdowych swój czas poÊwi´-

ci∏ budowie obozu narodowego oraz pisaniu ksià˝ek i artyku∏ów politycznych.

Losy tego wybitnego cz∏owieka zwiàzane by∏y te˝ z Drozdowem ko∏o ¸om˝y,

b´dàcym w∏asnoÊcià jego przyjació∏. W 1900 r. w Krakowie nawiàza∏ znajomoÊç

z synem drozdowskiego dziedzica, profesorem filozofii Wincentym Lutos∏awskim.

W mieszkaniu Lutos∏awskich z Romanem Dmowskim spotykali si´ dzia∏acze poli-

tyczni z regionu ∏om˝yƒskiego, tacy jak Jan Harusewicz i Jan Za∏uska. Od nich za-

równo poglàdy, jak i materia∏y zwiàzane z ideà ruchu narodowego trafia∏y do dzia-

∏ajàcych nad Narwià Bohdana Winiarskiego, Adama Ch´tniaka i Romualda Bielic-

kiego. W efekcie poglàdy te z up∏ywem czasu stawa∏y si´ tam coraz bardziej po-

pularne. W edukacj´ politycznà okolicznych mieszkaƒców zaanga˝owani byli tak-

˝e bracia Lutos∏awscy, cz∏onkowie Ligi Narodowej, odwiedzajàcy Drozdowo

w okresie wakacyjnym, w tym wspomniany wczeÊniej Wincenty, za∏o˝yciel Semi-

narium Wychowania Narodowego, Marian, który by∏ cz∏onkiem w∏adz naczelnych

Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, Kazimierz – wspó∏twórca harcerstwa,

oraz Stanis∏aw pracujàcy w redakcji pisma „MyÊl Polska” w Warszawie. Zaanga-

˝owali si´ oni tak˝e w dzia∏alnoÊç ¸om˝yƒskiego Towarzystwa Rolniczego, two-

rzàc z dworu centrum ruchu narodowego w tej cz´Êci Polski.

Dokoƒczenie na s. IV

IV Nasz Dziennik 30 stycznia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2009 (20)

30 stycznia 2009 Nasz Dziennik V

Prof. Krzysztof Kawalec (IPN Opole)

Roman Dmowski –

idee, wybory,

bilans

– cechy bardzo cennej i s∏usznie podziwianej w ˝yciu zbiorowym spo∏eczeƒstw

zachodnich. Wszystko to wszak˝e nie do koƒca uchyla zastrze˝enia, jakie mo˝-

na wysuwaç pod adresem sposobu myÊlenia, które sprzyja raczej dostrzeganiu

konfliktowych aspektów bytowania ludzkich spo∏ecznoÊci ni˝ tendencji do wspó∏-

dzia∏ania oraz wspó∏pracy.

Jest oczywiste, ˝e dokonywana indywidualnie ocena skali tych zagro˝eƒ mo-

˝e byç ró˝na, zale˝àc od wielu ró˝nych czynników, zarówno zwiàzanych z szer-

szym kontekstem politycznym, jak i wyznawanym systemem wartoÊci. Roman

Dmowski, jako osoba kojarzona z nacjonalizmem, jest wcià˝ postacià ogniskujà-

cà emocje – o ich skali przekonaç si´ mogliÊmy zupe∏nie niedawno za sprawà ˝e-

nujàcych incydentów, towarzyszàcych ods∏anianiu jego pomnika w Warszawie.

Nie aprobujàc ani form protestu, ani negowania staraƒ o zapewnienie miejsca

w narodowym panteonie postaci, która ca∏e swoje ˝ycie poÊwi´ci∏a Polsce, trud-

no te˝ nie widzieç, ˝e zasadniczej natury zastrze˝enia oraz zarzuty wysuwane by-

∏y pod adresem skupiajàcego si´ wokó∏ Dmowskiego ruchu politycznego na d∏u-

go przed pojawieniem si´ „politycznej poprawnoÊci”. Zrozumia∏e, ˝e ze szczegól-

nym zapa∏em podnoszono je na lewicy, bez wzgl´du na to, ˝e akurat g∏oszàcy ha-

s∏a walki klas marksiÊci nie mieli moralnego prawa do krytykowania konfliktogen-

noÊci nacjonalizmu – znacznà cz´Êç kierowanych pod jego adresem zarzutów

powinni odnieÊç tak˝e do siebie. Ale i na przeciwleg∏ym biegunie, w obr´bie kon-

serwatywnej prawicy, pojawienie si´ „wszechpolskiego” ruchu nie obudzi∏o entu-

zjazmu. Tote˝ by∏ zaciekle zwalczany, równie˝ przy u˝yciu metod tak niegodnych,

jak odwo∏ywanie si´ do aparatu przemocy obcego paƒstwa. Przez d∏ugi te˝ czas

nieufne pozostawa∏o tak˝e stanowisko KoÊcio∏a. Dopiero w Polsce niepodleg∏ej,

po og∏oszeniu przez Dmowskiego broszury „KoÊció∏, naród i paƒstwo”, formu∏u-

jàcej ofert´ trwa∏ego politycznego oraz ideowego sojuszu KoÊcio∏a oraz obozu na-

rodowego – a tak˝e za sprawà ewolucji tego ostatniego, oddalajàcego si´ coraz

bardziej od integralnego nacjonalizmu na rzecz pewnej formy politycznie zaanga-

˝owanej religijnoÊci, stanowisko KoÊcio∏a zacz´∏o si´ zmieniaç, chocia˝ ró˝nego

rodzaju zastrze˝enia w obr´bie katolickiej opinii formu∏owane by∏y przez ca∏y

czas. W sposób wyczerpujàcy pisa∏ o tym Bogumi∏ Grott, a ostatnio tak˝e Jaro-

s∏aw Maca∏a – zainteresowanych odsy∏am do ich twórczoÊci.

JeÊli jednak b∏´dem Dmowskiego jako intelektualisty oraz polityka by∏o przypisywa-

nie nadmiernego znaczenia konfliktom mi´dzy paƒstwami i narodami, to krytykujàc je-

go stanowisko w tym zakresie, nie mo˝emy negli˝owaç realnie istniejàcych zjawisk, bo

b´dzie to b∏àd o co najmniej podobnej skali. Konflikty zarówno mi´dzy paƒstwami, jak

i – na tle kulturowo-etnicznym – mi´dzy wielkimi grupami ludzi wcià˝ niestety istniejà,

nawet, jeÊli z ró˝nych powodów nie werbalizuje si´ ich w sposób tak ostentacyjny, jak

kiedyÊ. Co jakiÊ czas przypominajà o sobie, nieraz w sposób spektakularny. Z tego po-

wodu nie warto, jak sàdz´, przesadzaç z krytykà poczynaƒ takich postaci, które – jak

Roman Dmowski czy Józef Pi∏sudski – potrafi∏y radziç sobie w ci´˝kich czasach, nie tra-

càc g∏owy w warunkach brutalnego przeciwdzia∏ania.

Historia co prawda nigdy si´ nie powtarza, ale nie jest te˝ tak, aby ze znajomoÊci prze-

sz∏oÊci nigdy nie p∏yn´∏y jakieÊ praktyczne wnioski. Jednym z nich, w dodatku takim, któ-

ry wydaje si´ zyskiwaç na aktualnoÊci, jest spostrze˝enie, ˝e w warunkach wielkich kata-

klizmów i towarzyszàcej im paniki – b´dàcych na przyk∏ad skutkiem za∏amania gospodar-

czego – politycy sà bardziej sk∏onni do podejmowania ró˝nych drastycznych kroków,

w tym redukowania sfery mi´dzynarodowej wspó∏pracy. Zmienia si´ te˝ wówczas atmos-

fera umys∏owa towarzyszàca zbiorowej aktywnoÊci, co si´ wyra˝a m.in. popularnoÊcià

ró˝nych irracjonalnych zachowaƒ oraz recept. Majàc na uwadze, ˝e znaczna cz´Êç za-

strze˝eƒ wobec poczynaƒ pana Romana zwiàzana jest w∏aÊnie z negatywnymi ocenami

sposobu, w jaki reagowa∏ na Wielki Kryzys poczàtku lat trzydziestych, nale˝a∏oby – majàc

na uwadze narastajàce lawinowo gospodarcze problemy – zachowaç tak˝e tutaj umiar.

Nie wiemy, ani co nas czeka, ani w jakim stylu pokonywaç b´dziemy narastajàce k∏opo-

ty. Czy w lepszym – mo˝na mieç wàtpliwoÊci. Przynajmniej – byç mo˝e – lepiej zrozumie-

my wybory, przed którymi stawali twórcy tamtej niepodleg∏oÊci.

Roman Dmowski, MyÊli nowoczesnego Polaka (1903)

[fragmenty Wst´pu; podkreÊlenia od redakcji]:

[...] Obowiàzki wzgl´dem ojczyzny – to nie tylko obowiàzki wzgl´dem Polaków

dzisiejszych, ale tak˝e wzgl´dem pokoleƒ minionych i tych, co po nas przyjdà.

Z tego samego êród∏a rodzà si´ obowiàzki wzgl´dem innych narodów, wzgl´-

dem ludzkoÊci. Jak wobec dzisiejszej Polski cz∏owiek poczuwa si´ do obowiàz-

ków w imieniu swoim, jak wobec dawniejszej i przysz∏ej – w imieniu swego

pokolenia, tak wobec ludzkoÊci – w imieniu swego narodu.

Naród nasz korzysta∏ ciàgle z doÊwiadczenia, zasobów duchowych, z pracy

wiekowej innych ludów, które go wyprzedzi∏y w cywilizacji. W stosunku do te-

go, co wzià∏, da∏ dotychczas ludzkoÊci bardzo ma∏o.

Czy˝ szlachetna duma narodowa nie nakazuje nam dà˝yç do wynie-

sienia swego narodu na tak wysoki szczebel cywilizacji i twórczoÊci

wszechstronnej, a˝eby od nas brano w przysz∏oÊci tak, jak myÊmy

brali od innych i jak dziÊ bierzemy. I czy˝ to nie jest najlepiej poj´ty

obowiàzek wzgl´dem ludzkoÊci?

Sà ludzie, dla których te uczucia, poj´cia, obowiàzki nie istniejà. Ale patrio-

tyzm – to nie system filozoficzny, który ludzie równego poziomu umys∏owego

i moralnego przyjmujà lub odrzucajà: to stosunek moralny jednostki do spo∏e-

czeƒstwa: uznanie go jest koniecznoÊcià na pewnym stopniu rozwoju moral-

nego, a odrzucenie Êwiadczy o moralnej niedojrza∏oÊci lub upadku. [...]

Na g∏´bszych podstawach oparty patriotyzm nie potrzebuje te˝ ˝ywiç

si´ i wspieraç przekonaniem o wy˝szoÊci swego narodu nad innymi,

a poczucie ni˝szoÊci w∏asnego narodu pod jakimkolwiek wzgl´dem nie

mo˝e zmniejszyç jego moralnej si∏y. Przywiàzanie do narodu nie powin-

no os∏abiaç umys∏u cz∏owieka, jego zdolnoÊci do krytyki, nie powinno

go zaÊlepiaç w sàdach o tym, co mu najbli˝sze, szerzenie zaÊ w naro-

dzie przyjemnych z∏udzeƒ co do w∏asnej wartoÊci jest tym szkodliwsze,

im dalsze sà one od prawdy. Bo je˝eli silne i daleko posuni´te w kultu-

rze narody pod wp∏ywem przekonania o swej wy˝szoÊci nad innymi

okazujà sk∏onnoÊç do wynoszenia tych przymiotów, które stanowià ich

si∏´, to s∏abe i zacofane – idealizujà te strony swego ˝ycia i charakteru,

które sà êród∏em ich s∏aboÊci. A myÊmy przez d∏ugi czas byli i jesteÊmy

bardzo s∏abi, choç tkwià w nas zarodki wielkiej si∏y.

Dokoƒczenie ze s. III

Jednak przynajmniej co do jednej kwestii w∏aÊciwie wszyscy powinni si´ zgodziç

– ˝e ujawnione podczas pierwszej wojny Êwiatowej (a faktycznie podj´te o wiele wcze-

Êniej) dà˝enie do utworzenia paƒstwa suwerennego, obejmujàcego wszystkie obsza-

ry zdominowane przez ludnoÊç polskà, politycznie zaÊ zwiàzanego z liberalnymi paƒ-

stwami zachodnimi, nie by∏o niczym zdro˝nym. Dodam, ˝e w opinii dominujàcej wÊród

historyków by∏ to wówczas program optymalny, realistyczny, o tyle ˝e uwolniony od mi-

ra˝u „historycznych” granic z 1772 r. (co nie znaczy ∏atwy do przeprowadzenia), jak i za-

pewniajàcy ludnoÊci polskiej pe∏ne mo˝liwoÊci realizacji aspiracji narodowych.

Takim w∏aÊnie paƒstwem by∏a II Rzeczpospolita. Dmowski mia∏ prawo (tak zresz-

tà czyni∏) uwa˝aç si´, jeÊli nie za jej jedynego twórc´, to przynajmniej twórc´ koncep-

tu owego paƒstwa. Znamienne, ˝e chocia˝ jego granice wy∏oni∏y si´ w toku walk,

a na jego czele stali wówczas ludzie zwiàzani z Pi∏sudskim, realizujàcym plany alter-

natywne, skàdinàd o wiele szerzej zakrojone, to ostateczny rezultat w zdumiewajà-

cym stopniu odpowiada∏ temu, co w zg∏aszanych od roku 1917 memoria∏ach postu-

lowa∏ Roman Dmowski. Z perspektywy czasu, tego przede wszystkim, ˝e II Rzecz-

pospolita trwa∏a tak krótko, sk∏onni jesteÊmy dzisiaj surowo oceniaç ró˝ne jej poczy-

nania, co odnosiç si´ mo˝e w pe∏ni te˝ i do „konceptu” autorstwa Dmowskiego. Za-

uwa˝my przecie˝, ˝e odrodzone paƒstwo polskie by∏o cz´Êcià szerszego porzàdku

europejskiego, gwarantowanego przez paƒstwa zachodnie. Kiedy porzàdek ten si´

za∏ama∏, II Rzeczpospolita podzieli∏a jego losy. Nie da si´ dowieÊç, ˝e by∏a jego

szczególnie s∏abym punktem: fatalny ∏aƒcuch zdarzeƒ, który doprowadzi∏ do kolej-

nego globalnego konfliktu, rozpoczà∏ si´ gdzie indziej.

Jednym z powodów, dla których poczynania Dmowskiego budzà wcià˝ tak silne

emocje, jest to, ˝e Êwiat, w którym dziÊ ˝yjemy, ma bardzo ma∏o wspólnego ze Êwia-

tem, w którym ˝y∏ Dmowski. On sam zresztà – co by∏o jeszcze jednym dowodem je-

go zalet jako obserwatora politycznej sceny oraz analityka – dostrzega∏ niemo˝noÊç

Êcis∏ego trzymania si´ raz wypracowanych recept, nawo∏ujàc do ich ciàg∏ej rewizji,

zgodnie z potrzebami zmieniajàcej si´ rzeczywistoÊci. Stàd te˝ w pewnym momen-

cie zaczà∏ przestrzegaç swoich wyznawców, by nie byli „talmudystami”, z ró˝nym

zresztà powodzeniem, w niektórych zaÊ przypadkach zupe∏nie bezowocnie. Jestem

przekonany, ˝e gdyby móg∏ przyjrzeç si´ dzisiaj ró˝nym poczynaniom podejmowa-

nym z powo∏ywaniem si´ na jego poglàdy, energicznie by zaprotestowa∏.

Ale problem polega nie tylko na up∏ywie czasu. Istotne jest, ˝e optyk´, wedle

której Dmowski dokonywa∏ swoich politycznych wyborów, okreÊli∏y za∏o˝enia in-

tegralnego nacjonalizmu. Warto pami´taç o tym, jakkolwiek zastrzec si´ musz´,

˝e poj´cia „nacjonalizm” u˝ywam tu nie w charakterze dyskwalifikujàcego epite-

tu. Jest ono dzisiaj cz´sto demonizowane, tak jakby konflikty na tle narodowym

by∏y jedynà przyczynà komplikacji w ˝yciu paƒstw i zamieszkujàcych je spo∏ecz-

noÊci. Tak nie jest i nigdy nie by∏o. Nie tylko nacjonalizm podporzàdkowuje po-

czynania jednostki wymogom zwiàzanym z jej przynale˝noÊcià do szerszych

grup spo∏ecznych, nie tylko nacjonalizm te˝ ka˝e sk∏aniaç si´ ku poglàdowi, ˝e

sprzecznoÊci mi´dzy du˝ymi grupami ludzkimi majà charakter niejako obiektyw-

ny, a rozstrzygajàcym argumentem jest si∏a. Nie ulega równie˝ wàtpliwoÊci, ˝e

konflikty mi´dzy paƒstwami i zamieszkujàcymi je spo∏ecznoÊciami wyst´powa∏y

na d∏ugo przed pojawieniem si´ poczucia narodowego oraz szczególnej jego po-

staci, jakà sà nacjonalizmy. Dodaç warto, ˝e nie mo˝na równie˝ nie widzieç zwiàz-

ku mi´dzy narastaniem ÊwiadomoÊci narodowej a procesami demokratyzacji

spo∏eczeƒstw, narastania ÊwiadomoÊci europejskiej. A zale˝noÊç ta zaznacza si´

tak˝e wspó∏czeÊnie, co odnotowa∏ zmar∏y w 1994 r. wybitny amerykaƒski socjo-

log, Christopher Lasch, zwracajàc uwag´ na zwiàzek erozji postaw narodowych

(tam, gdzie si´ zjawisko takie obserwuje) z zanikiem poczucia odpowiedzialnoÊci

za wspólne dobro, a tak˝e erozjà umiej´tnoÊci samorzutnego organizowania si´

Roman Dmowski, KoÊció∏, naród i paƒstwo (1927)

[podkreÊlenia od redakcji]

[1.] Gdy zrobimy wysi∏ek myÊli, prowadzàcy do g∏´bszego poznania êróde∏, po-

chodzenia pierwiastków naszej duszy, które czynià nas ludêmi, takimi, jakimi jeste-

Êmy, i nowoczesnym narodem europejskim, to si´ oka˝e, ˝e tkwià one zarówno

w naszym prastarym gruncie etnicznym i w istnieniu przez wieki paƒstwa polskie-

go, jak w naszym od dziesi´ciu wieków trwajàcym katolicyzmie.

Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskoÊci, zabarwieniem jej na pewien

sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istot´. Usi∏o-

wanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskoÊci, oderwania narodu

od religii i od KoÊcio∏a, jest niszczeniem samej istoty narodu.

Najlepiej t´ prawd´ potwierdza dzisiejsza doba w ˝yciu Europy – po∏o˝enie, w ja-

kim si´ dziÊ zaczynajà znajdowaç narody protestanckie, i wp∏yw, jaki upadek reli-

gii wywiera na narody katolickie.

[2.] Jak ju˝ zauwa˝ono na poczàtku, tylko wyjàtkowe charaktery umiejà ca∏e swo-

je post´powanie regulowaç wed∏ug wyznawanych osobiÊcie zasad: tylko ludzie

Êwi´ci na ka˝dy krok swój umiejà zwa˝aç, czy jest on zgodny z Przykazaniami Bo-

˝ymi. Post´powanie zwyk∏ego cz∏owieka zale˝y od wychowania dziejowego,

przez pokolenia, w obyczajach i instytucjach, w których te pokolenia ˝y∏y, pod któ-

rych wp∏ywem wytwarza∏y si´ ich instynkty spo∏eczne oraz od jego osobistego

wychowania w rodzinie i w szkole. Tote˝ ze stanowiska KoÊcio∏a pierwszorz´dne

ma znaczenie to, jakie sà obyczaje spo∏eczeƒstwa, jakie instytucje paƒstwowe i in-

ne, jaki ich wp∏yw moralny na ludnoÊç, jakie jest wreszcie wychowanie w rodzinie

i jakie w szkole.

Z drugiej strony, naród szczerze, istotnie katolicki musi dbaç o to, a˝eby

prawa i urzàdzenia paƒstwowe, w których ˝yje, by∏y zgodne z zasada-

mi katolickimi i a˝eby w duchu katolickim by∏y wychowywane jego

m∏ode pokolenia.

Stàd wynika potrzeba Êcis∏ej wspó∏pracy paƒstwa i KoÊcio∏a.

Dà˝enia polityczne ubieg∏ego okresu postawi∏y sobie za cel ca∏kowite zniesienie

tej wspó∏pracy przez oddzielenie KoÊcio∏a od paƒstwa. Cel ten tylko w niektórych

krajach zosta∏ osiàgni´ty, ale na ogó∏ w dzisiejszej dobie stosunek KoÊcio∏a i pra-

wa oparty zosta∏ na wzajemnej nieufnoÊci: mo˝na powiedzieç, ˝e treÊcià tego sto-

sunku jest g∏ucha walka z bardzo smutnymi i niebezpiecznymi dla przysz∏oÊci na-

rodów wynikami.

Zadaniem okresu, w który wst´pujemy, musi byç g∏´boka, zasadnicza zmiana te-

go stosunku, doprowadzenie do szczerej, przez obie strony nale˝ycie rozumianej

i cenionej wspó∏pracy, koniecznej zarówno dla odrodzenia ˝ycia religijnego, jak

dla zdrowego rozwoju narodu oraz trwa∏oÊci i pot´gi paƒstwa.

Roman Dmowski z rodzinà Niklewiczów w Drozdowie – jedno z ostatnich zdj´ç, 9 sierpnia 1938 r.

IPN - Roman Dmowski.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: