Gary Dickson - Krucjata dziecieca.pdf - Historia - irris2

Dickson Gary

Krucjata dziecięca

Przedmowa

W początku XIII stulecia we Francji i Niemczech nastąpił nagły i niewytłumaczalny

napływ w szeregi krzyżowców licznych rzesz chłopców i dziewcząt, głównie młodocianych,

ale także osiągających już dojrzałość, młodych matek z dziećmi na rękach, a niekiedy całych

rodzin wieśniaczych lub miejskich; ludzie ci zrywali więzi z macierzystymi środowiskami,

porzucali swe codzienne zajęcia i dołączali do najpotężniejszej formacji bojowej, jaką

ludzkość do owych czasów stworzyła, ruszali do Ziemi Świętej. Była to właśnie owa Krucjata

dziecięca, sławna dzięki swej tajemniczości i zagadkowa w swym rozsławieniu, jedno z

najbardziej niepojętych, ale zarazem najbardziej pamiętnych zdarzeń epoki wypraw

krzyżowych.

Wedle mnożących się z upływem czasu i zmieniających się wraz z nim wyobrażeń

była to pierwsza ludowa krucjata, pierwszy średniowieczny ruch młodzieżowy, pierwsza

wyprawa krzyżowa pasterzy, wybuch procesyjnego uniesienia, ekstatyczna pielgrzymka do

Ziemi Świętej dla odzyskania Krzyża Świętego, krucjata nieuzbrojonych rzesz wieśniaczych i

miasteczkowych, zbiorowa migracja biedakow-marzycieli, zjawisko z zakresu sztuki ludowej.

Poczęta nielegalnie w erze, w której zapał krzy - żowcowy ogarniał wszystkie

warstwy społeczeństwa średniowiecznego, Krucjata dziecięca przyszła na świat w okresie

wyjątkowego natężenia aktywności religijnej. Do rzędu najbardziej wpływowych osobowości

działających w tej sferze należeli: święty Franciszek, święta Klara, uczennica i

współtowarzyszka Biedaczyny z Asyżu (oboje związani byli z tym miastem) oraz największy

z papieży-krzyżowców, Innocenty III. Nie sposób wyłączyć ich z historii Krucjaty dziecięcej.

Ale opowieści o niej nie można sprowadzić do samej materii historycznej. Krucjata

dziecięca jest wytworem także i wyobraźni średniowiecznej. Jej kronikarze byli marzycielami

tkwiącymi głęboko w świecie mitycznym. Najważniejsze z ich zapisów zawierały motywy

mityczne przemieszane z fragmentarycznymi relacjami. Już w połowie XIII stulecia

najbardziej utalentowani autorzy przetopili materię historyczną w mit historyczny. A to

oznacza, że już w okresie dziecięcej krucjaty pożegnano się z wiekami średnimi i pożeglo -

wano w stronę nowoczesności, mitotwórstwo uzyskało przewagę nad historią.

Dziś większość ludzi z pojęciem Krucjaty dziecięcej kojarzy w wyobraźni wizję

młodzieńców o rozognionym wzroku, zmagających się z ponurą rzeczywistością bezlitosnego

świata, porzucających ziemię ojczystą i wyrzekających się własnej wolności, a także

własnego życia w imię nieziszczalnego marzenia o od - wojowaniu Jerozolimy. Gustaw Dore,

oglądający ten straceńczy poryw przez pryzmat rozpowszechnionego we Francji w końcu

wieku XIX romantycznego kultu średniowiecza, namalował wątłych, androgynicznych

młodzieńców o szlachetnych obliczach, odzianych w powiewne szaty, nerwowo

rozglądających się wokół z otwartymi ustami i wznoszących pienia; jedni trzymają dłonie

złożone jak do modlitwy, inni skrzyżowali je na piersi. Ich przywódcy, wiodący trzy

równoległe, nieskończenie wydłużone kolumny marszowe, dzierżą w rękach pasterskie kije.

Podczas gdy kolumny tej młodzieży przesuwają się przez miasto zobrazowane na

podobieństwo włoskich pejzaży miejskich, młode ary - stokratki przypatrują się tym

świątobliwym młodzieniaszkom z wyniosłej loggii. Trudno orzec, czy wyraz oczu tych

jaśniepanienek jest lekceważący, czy współczujący. Malarz przeciwstawia im usytuowanego

na przeciwległym skraju obrazu duchownego o surowym wyrazie twarzy, kroczącego w

awangardzie pochodu z procesyjnym krzyżem w ręku. Czyżby miał to być hipnotyzer

przewodzący temu pochodowi, jego Sven - gali - szczurołap, wiodący młodzieńców ku

zagładzie? Nie ulega wszakże wątpliwości, że Gustawa Dore zainspirowało mitotwórstwo

narosłe wokół Krucjaty dziecięcej, a nie jej historia.

Mit Krucjaty dziecięcej jest jednym z najsilniej przemawiających do naszej wyobraźni

artefaktów słownych, jakie odziedziczyliśmy po wiekach średnich. Miano nadały jej wieki,

które nastąpiły po zmitologi - zowanych wydarzeniach. Owo miano - występujące zarówno w

beletrystyce, jak i w encyklopediach oraz w programach kanału TV History - wryło się w

pamięć zarówno historyków profesjonalnych, jak i w pamięć obiegową. Tylko głupiec

poważyłby się je modyfikować. A w końcu wiemy z doświadczenia, że opakowania handlowe

nieraz wprowadzają nas w błąd co do zawartości, którą w sobie kryją. Krucjata dziecięca jest

właśnie czymś w rodzaju takiej zwodniczej banderoli. Wyrazy „dziecięca” (w łacińskim

języku określano owych młodzieńców jako pueri ) oraz „krucjata” (łacińskie słowa

peregrinatio, iter, expeditio, crucesignatio itp.) nie są ani w pełni ścisłe, ani całkiem błędne,

oba wymagają uściśleń.

Jedno z pośrednich świadectw historycznych związanych z Krucjatą dziecięcą z roku

1212 pozostaje w znacznej mierze niewykorzystane. Wolni od wszelkiej dyscypliny

krzyżowcy z lat 1096, 1251 i 1309, napotykając na szlakach swych wypraw skupiska ludności

żydowskiej, łupili je, masakrowali i przemocą chrzcili wyznawców judaizmu. Dlaczegóż więc

Krucjata dziecięca nie pozostawiła po sobie żadnych świadectw podobnego postępowania?

Jak pouczał Sherlock Holmes, pies, który nie szczeka, nie zasługuje na uwagę.

Owi młodociani, nieformalni krzyżowcy budzili w zainteresowanych nimi

kronikarzach zdumienie i zadziwienie. Choć ogólnie biorąc kronikarze owi odnosili się

krytycznie do tej, w końcu niezalegalizowanej krucjaty, mitologizowali ją jednak tak

gorliwie, że w pamięć historyczną wniknęła w postaci niezweryfikowa - nej. Podobnie jak

mumifikowanie ludzi lub zakonserwowanie ich w formalinie, mitotwórstwo zachowuje dla

potomności zarówno prawdę, jak i zmyślenie, i to nie zawsze w formie subtelnej. Raz już

przemieszczona w sferę zmitologizowanego „życia po życiu”, Krucjata dziecięca znalazła

sobie wiecznotrwałą niszę w nie - skatalogowanym i beznadziejnie zagraconym muzeum

zabytkowych wytworów wyobraźni europejskiej i amerykańskiej.

„Wyobraźnia często uchyla prawo grawitacji w stosunku do zdarzeń historycznych,

zastępując je konfabulacją, fikcją i mitem”. Imaginacja właśnie jest kluczem do zrozumienia

mechanizmu mitotwórstwa, przetwarzającego fakty historyczne. Ale tajemnica tego

mechanizmu jest już odkryta. Postmoderniści odsłonili zasady jego funkcjonowania. Stało się

tak dzięki uporczywemu naciskowi, jaki kładli na dociekanie porządku i spójności w

historiografii; nie ostała się przed tą dociekliwością także i sfera wyobraźni historycznej.

Gary Dickson Portobello Edynburg,

2007

Nota tłumacza

Tłumacz zdecydował się zachować pewne osobliwości stosowanego przez Autora

zapisu bibliograficznego, gdyż charakteryzują one Jego osobowość badawczą.

Pozwalam sobie zachować (do pewnego stopnia) sposób sygnowania nazw ważnych

wydarzeń historycznych: pierwszy wyraz tych nazw zaczynam dużą literą (na przykład

Pierwsza krucjata, Krucjata dziecięca, Czwarty sobór laterański itp.), zgodnie z sugestiami

zawartymi w słownikach specjalistycznych.

Podziękowania

Wyrażenie wdzięczności osobom, które pomagały mi w prowadzeniu badań

niezbędnych dla tej książki, jest nie tylko obowiązkiem, ale i przyjemnością. Jeszcze w roku

1977 organizatorzy Konferencji Scottish Medieval Group w Stirling, której przewodniczył

biograf Abelarda, Michael Clanchy, umożliwili mi przedstawienie pewnych zalążkowych

wówczas koncepcji na temat Krucjaty dziecięcej. Przewodniczył on również dyskusji na

posiedzeniu Seminarium Wczesnośredniowiecznego Institute of Historical Research w

Londynie, w roku 1992, na którym także ja wypowiadałem się o pueri. W okresie pomiędzy

tymi dwoma spotkaniami, oraz wcześniej i później, prezentowałem przy różnych okazjach

uwagi w kwestiach średniowiecznych ruchów, zmierzających do odrodzenia religii oraz

ludowych krucjat. Organizatorom tych konferencji chciałbym wyrazić głęboką wdzięczność,

szczególnie tym, którzy dopomagali mi w wyprecyzowaniu mych wywodów. Mój udział w

konferencjach i spotkaniach mediewistów był po części możliwy dzięki szczodrości Komitetu

do spraw podróży badawczych i służbowych University of Edinburgh, który to komitet

umożliwił mi także studiowanie źródeł i archiwaliów znajdujących się w bibliotekach w

Paryżu, Chartres i Châteaudun. Fundusz Powierniczy Carnegie, pozostający w dyspozycji

Universities of Scotland, sponsorował moje wyprawy badawcze do Nadrenii i Liège. British

Academy wydelegowała mnie do Tucson na konferencje Medieval Academy of America.

Badania, które prowadziłem w Châteaudun, wspierał prezes Société Dunoise, Bernard

LeGrand, oraz bibliotekarz i archiwista tegoż Towarzystwa, Didier Caffot. W Chartres

wspomagał mnie w pracach diecezjalny archiwista, ojciec Pierre Bizeau oraz pracownicy

biblioteki miejskiej i archiwum okręgowego. Dopomagali mi również pracownicy biblioteki

miejskiej w Saint-Quentin. Co się tyczy Paryża, zachowam dyplomatyczną dyskrecję.

Natomiast w Rzymie bibliotekarze i archiwiści watykańscy byli niezmiernie uczynni i

uprzejmi, podobnie jak ich koledzy w londyńskiej British Library. Eksperci z zakresu

bibliotekoznawstwa i archiwalistyki z Liège i Nadrenii ułatwili mi dostęp do książek i

dokumentów, do których samodzielnie nie zdołałbym dotrzeć. Jak zawsze pracownicy

National Library of Scotland oraz działu wymiany międzybibliotecznej biblioteki University

of Edinburgh, a także jej działu zbiorów specjalnych, ofiarnie służyli mi pomocą.

Osobne podziękowania należą się kilku osobom szczególnie pomocnym mi w pracy

nad tą książką: Nicole Bérlon z Université de Paris-Sorbonne (Paris-IV) hojnie zaopatrywała

mnie w transkrypcje rękopisów na temat pueri, Jessalyn Bird, w owym czasie pracująca w

Queen’s College w Oksfordzie, odkryła Ottona, ostatniego z pueri, Andrea Tilatti zaś z

uniwersytetu w Udine wytropiła archiwalne świadectwa dotyczące owegoż puer. Jak można

się zorientować z przypisów, znakomity badacz Woltera, John P. Renwick z Edynburga,

niestrudzenie służył mi wyjaśnieniami w różnych kwestiach. Z pilną pomocą w sprawach

lingwistycznych spieszyli uczeni edynburscy - Philip Ben - net, Jonathan Usher, a przede

wszystkim cierpliwy i kompetentny znawca łaciny średniowiecznej Alan Hood; składam im

wszystkim najgorętsze podziękowania. Równie gorąco dziękuję Jonathanowi Riley -

Smithowi z Cambridge za jego cenne uwagi ogólne poczynione po przeczytaniu

maszynopisu.

Zachowałem wdzięczność dla tych wszystkich osób, które dzieliły się ze mną swą

wiedzą i doświadczeniem - przede wszystkim dla edynburskich kolegów, ale także dawnych

znajomych rozsianych po terytorium Zjednoczonego Królestwa, Stanów Zjednoczonych,

Francji, Niemiec i Włoch oraz dla mego cierpliwego wydawcy. Jeśli nie wymieniłem tu

kogoś, komu również należy się moja wdzięczność, proszę, by zechciał mi to pominięcie

wybaczyć.

Podziękowania te nie znaczą bynajmniej, bym chciał dzielić się z kimkolwiek

Gary Dickson - Krucjata dziecieca.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: