Źródła prawa
l Okres konstytucyjny 1815 – 1830
1. Źródła prawa wyższego rzędu
a) Konstytucja z 27 listopada 1815 r (weszła w życie 24 XII 1815 r.); ułożona w oparciu o Zasady Konstytucji Królestwa Polskiego, najbardziej liberalna ustawa zasadnicza w Europie, teoretycznie oparta na trójpodziale władzy
b) statuty organiczne art.161 K
- wprowadzane przez króla niezwłocznie po wprowadzeniu konstytucji
- statuty dalsze, wprowadzane po uprzednim rozpatrzeniu przez Radę Stanu art. 74 K
- statuty mogły być zmieniane przez króla i sejm art. 163 K
c) prawa sejmowe – ustawy i uchwały sejmowe
2. Źródła prawa niższego rzędu
a) dekrety królewskie (postanowienia)
b) rozkazy i urządzenia królewskie
c) postanowienia namiestnika dot. ogólnych spraw państwa bądź spraw jednostkowych skierowanych na określoną osobę
d) reskrypty, zarządzenia i decyzje komisji rządzących – akta wykonawcze w stosunku do praw sejmowych
e) normy wynikające z zasad następstwa tronu – art.. 3 K
f) traktaty międzynarodowe zawierane przez Cesarstwo
l Okres międzypowstaniowy 1831 – 1863
1. Źródła prawa wyższego rzędu – Statut Organiczny z 14 lutego 1832 r.
a) ukazy najwyższe (zastępujące dekrety królewskie)
b) postanowienia najwyższe
c) rozkazy najwyższe
d) postanowienia Rady Administracyjnej, której przewodniczył namiestnik
e) akty wydawane przez centralne organy administracji
l Okres po powstaniu styczniowym
a) ukazy najwyższe
Publikacja aktów prawnych
Konstytucja – Art. 164. Prawa, postanowienia i urządzenia królewskie będą drukowane w Dzienniku Praw. Postanowienie królewskie przepisze sposób ich ogłaszania.
Postanowienie Namiestnika z 16 stycznia 1816 r. – publikacji podlegały wszystkie prawa sejmowe oraz te akty prawne króla i postanowienia namiestnika, których druk był polecony.
Po 1871 r., po likwidacji Dziennika Praw, akty prawne publikowane były w trybie właściwym dla całego państwa rosyjskiego, dlatego też zaczęto wydawać Zbiór Praw, w którym umieszczano ustawodawstwo rosyjskie odnoszące się do Królestwa Polskiego.
Organy
Komitet ds. Królestwa Polskiego – przygotowywanie projektów ustaw
Departament dla spraw Królestwa (art.31 SO) – utworzony przy Radzie Stanu
Komitet do Rewizji i Ułożenia Prawa dla Królestwa Polskiego – kodyfikacja prawa
Sekretariat Stanu dla spraw Królestwa – powiązany organizacyjnie i personalnie z Komisją Kodyfikacją
Komitet Urządzający Królestwa Polskiego w Warszawie – realizacja ustawodawstwa włościańskiego
Komisja Prawnicza – urządzona przy Komitecie Urządzającym Królestwa Polskiego, zajmowała się przygotowaniem projektów wszystkich aktów prawnych
l W okresie konstytucyjnym Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną połączoną z Cesarstwem unią personalną. Związek Królestwa Polskiego z Cesarstwem wynikał z konstytucji – Art.1. Królestwo Polskie jest na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim.
l W okresie powstania listopadowego – teoretycznie wciąż monarchia konstytucyjna, jednakże w okresie bezkrólewia, przekazanie znacznej części kompetencji sejmowi i rządowi.
l Po powstaniu listopadowym – prowincja Cesarstwa Rosyjskiego, przy czym zachowująca swoją nazwę oraz odrębne centralne instytucje rządowe i prawa, które miały być oddzielnie wydawane.
l W okresie powstania styczniowego:
1. Oficjalnie – wcielenie do Cesarstwa Rosyjskiego
2. Nielegalne państwo podziemne – państwo o charakterze republikańskim
l Po powstaniu styczniowym – unifikacja Królestwa z Rosją
Konstytucyjnymi monarchami byli:
Aleksander I
Mikołaj I
Konstytucja przewidywała odrębność aktu koronacji, natomiast Statut Organiczny z 1832 r. znosił ją.
Zakres władzy królewskiej:
ð pełnia władzy wykonawczo-administracyjnej, którą wykonywał za pośrednictwem mianowanych przez siebie ministrów Art.35 K. Rząd jest w osobie króla. Król sprawuje władzę wykonawczą w całej swej rozciągłości. Wszelka władza wykonawcza 1ub administracyjna od niego tylko pochodzić może.
ð mianował: ministrów, senatorów, radców referendarzy stanu, prezesów komisji wojewódzkich, sędziów, prezesów sądu, agentów dyplomatycznych, pozostałych urzędników administracyjnych bezpośrednio lub za pośrednictwem umocowanych przez siebie władz
ð mianował władze kościelne; arcybiskupów, biskupów diecezjalnych oraz członków kapituły katedralnej
ð nobilitował, nadawał tytuły honorowe, ustanawiał i nadawał ordery cywilne i wojskowe
ð w jego imieniu wyrokowały sądy
ð miał prawo łaski
ð był naczelnym dowódcą sił zbrojnych
ð miał prawo wypowiadania wojen i zawierania pokojów
ð decydował o udziale Królestwa w wojnach Cesarstwa[1]
ð miał wyłączne prawo uzupełniania i rozwijania Konstytucji w drodze wydawania tzw. statutów organicznych
ð miał inicjatywę ustawodawczą
ð miał prawo sankcji uchwał sejmowych
ð Art.36 K. Osoba królewska jest święta i nietykalna
Po powstaniu listopadowym zakres władzy monarchy w Królestwie był taki sam jak zakres władzy monarchy w Rosji.
Art.5 K. Kró1 w przypadku swojej nieprzytomności mianuje namiestnika, który powinien mieszkać w Królestwie. Namiestnik podług woli odwołanym być może.
Zakres władzy namiestnika:
► Na mocy pełnomocnictwa wydanego przez króla namiestnikowi w 1818 r., miał on pełnię władzy wykonawczej służącej królowi.
Król zastrzegł sobie jedynie:
ü Politykę zagraniczną
ü Wojsko
ü Zatwierdzanie budżetu
ü Nadawanie orderów i odznaczeń, nobilitację
ü Prawo łaski
ü Prawo zwoływania sejmów i zgromadzeń wyborczych
► Namiestnik w sprawach mianowania na stanowiska zastrzeżone królowi przedstawiał po 2 kandydatów, na pozostałe stanowiska mianował sam.
► Ponadto namiestnik przewodniczył Radzie Stanu.
Namiestnicy:
I W okresie konstytucyjnym – gen. Józef Zajączek (do 1826 r.)
II Kompetencje namiestnika zostały przekazane Radzie Administracyjnej (1826 – 1830)
III Po powstaniu listopadowym – feldmarszałek hr. Iwanow Pastkiewicz (1832 - 1856)
Stanowisko namiestnika w tym czasie miało charakter wyraźnie wojskowy.
Równocześnie dowodził on Rosyjską Pierwszą Armią Czynną.
IV ks. Michał Gorczakow (II 1856 – V1861)
V Reforma Wielopolskiego Urzędu Namiestnika (1862 – 1863)
Rozdzielenie władzy wojskowej od cywilnej skupionej w urzędzie namiestnika na
a) naczelnika Rządu Cywilnego (Aleksander Wielkopolski), któremu podporządkowano całą administrację kraju
b) generał wojsk stacjonujących w Królestwie Polskim (Wielki Książe Konstanty)
VI generał hr. Fiodor Berg (1863 – 1874)
Skupił w swoim ręku z powrotem władzę cywilną i wojskową.
W 1874 r. zlikwidowano urząd namiestnika, a gen. Paweł Kotzebue otrzymał nominację na urząd generała – gubernatora warszawskiego.
Rada Stanu
Skład:
- 5 ministrów resortowych
- 9 radców stanu zwyczajnych
- radca sekretarza stanu
- radcy stanu nadzwyczajni
- referendarze stanu
Kompetencje:
- przygotowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich
- oddawanie pod sąd urzędników publicznych za przestępstwa popełnione w związku z urzędowaniem
- wysłuchiwanie corocznych sprawozdań komisji rządowych i przygotowywanie dla króla raportu o ogólnym stanie kraju
- sądownictwo kompetencyjne
- sądownictwo administracyjne, rozpatrywanie sporów osób prywatnych ze skarbem i instytucjami publicznymi oraz odwołania od decyzji podatkowych (za pośrednictwem Delegacji Administracyjnej, a od 1822 r. – bezpośrednio)
Została częściowo podporządkowana Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego
- 3 dyrektorów głównych istniejących komisji rządowych
- kontroler generalny, prezydujący w Najwyższej Izbie Obrachunkowej
- radcy stanu
- inne osoby powołane przez panującego
Kompetencje – zachowanie wcześniejszych, poza:
- decydowanie o oddawaniu pod sąd urzędników
- zmianą trybu prawodawczego
W 1836 r. została utworzona przy Radzie Stanu Heroldia Królestwa Polskiego.
- rozpatrywanie projektów prawodawczych, budżetu i sprawozdań naczelnych organów administracji resortowej
W ramach reform Wielkopolskiego w radzie Stanu zaczęły funkcjonować 4 wydziały:
- prawodawczy
- sporny
- skarbowo-administracyjny
- próśb i zażaleń
Trzy pierwsze tworzyły skład sądzący Rady Stanu.
Ciało doradcze namiestnika, do którego kompetencji należało:
- wykonywanie postanowień królewskich
- rozstrzyganie spraw przekraczających właściwości poszczególnych ministrów
- przygotowywanie projektów dla Rady Stanu
W latach 1826 – 1830 na Radę Administracyjna król przelał kompetencje namiestnika.
W czasie powstania listopadowego Rada Administracyjna przekazała swoją władzę Rządowi Tymczasowemu.
Po upadku powstania na mocy ukazu Rada Administracyjna została zlikwidowana a jej kompetencje przekazane Rządowi Tymczasowemu.
Reaktywacja Rady Administracyjnej nastąpiła w oparciu o przepisy Statutu Organicznego z 1832 r., stała się ona wtedy kolegialnym organem rządzącym działającym pod prezydencją namiestnika i była instytucja odrębną od Rady Stanu.
W 1841 r. po likwidacji Rady Stanu, Rada Administracyjna przejęła cześć jej kompetencji – rozpatrywanie sprawozdań rocznych Komisji Rządowych, wstępne przygotowywanie projektów praw i budżetu Królestwa.
Reformy Wielopolskiego spowodowały zmiany w składzie Rady Stanu.
Od 1864 r., gdy został powołany Komitet Urządzający jej rola malała, a ukazem z 15 czerwca 1867 r. została ostatecznie rozwiązana.
...
wssmia