Jan Trzynadlowski Autor, dzieło, wydawca (cz. II)
Edytor pracuje
· Przekaz – utwory lub wytwory, które otrzymujemy w formie materialnej.
1) Przekaz rękopiśmienny i drukowany
· Problematyka rękopisu (manuskryptu) jest skomplikowana, ponieważ należy odróżnić autograf (rękopis) od odpisu (wtórnik obcej ręki oparty bezpośrednio na autografie autora) lub odpisu z odpisu. Oprócz tego może istnieć tekst obcej ręki dyktowany przez autora, odpis uzyskany pod okiem autora itd. Edytor musi mieć też na względzie istnienie falsyfikatów rękopiśmiennych.
® Współcześnie rozumienie autografu poszerzyło się o maszynopis (skrypt).
· U podstaw problemów związanych z autentycznością przekazu drukowanego leży wielość wydań dzieła (wydanie za życia autora i pod jego okiem, analogiczne wydanie z interwencją cenzury, wydanie bez wiedzy autora, wydanie pośmiertne z wiarygodnego autografu, pośmiertne z innego wydania, wydanie z odpisu).
2) Praca nad tekstem
· Podstawowe funkcje edytorstwa
® Ustalenie oraz utrwalenie tekstu – zespół czynności dotyczących udokumentowanego uporządkowania słownych składników przekazu tak, aby całość oddawała walory językowe, jak i znaczeniowe.
ð Ustalenie podstawy wydania (najważniejsze jest wydanie dokonane za życia autora zgodnie z jego wolą; należy pamiętać, że autograf ma zawsze podstawowe znaczenie jako dokument woli w przypadku, gdy autor nie miał wpływu na wydanie swojego dzieła).
ð Edytor podejmuje decyzję, który tekst (wydanie) jest najbliższy intencji autora:
* intencja sformułowana – wyłożona explicite w notatkach, listach czy dziennikach autora,
* intencja immanentna – zawarta w strukturze, konstrukcji samego dzieła.
® Objaśnienie językowej postaci tekstu
ð Zadaniem edytora jest: rozwijanie skrótów o charakterze niekonwencjonalnym, uzupełnianie tekstu o składniki opuszczone lub brakujące, oddzielenie zapisu pierwotnego od „obcej ręki”, wybór wersji szczegółowych tekstu, realizacja odczytania.
ð Problemy mogą wynikać, m.in. z nieczytelności tekstu i uszkodzenia zapisu.
® Nadanie przekazowi formy umożliwiającej i ułatwiającej odbiór czytelniczy.
· Błąd – to niezgodność znaczeniowa, którą autor aprobuje i z wiadomych sobie powodów chce przekazać te dane (edytor pozostawia je w tekście, podając w komentarzu wersję, jego zdaniem, poprawną).
· Omyłka – sformułowanie, którego autor nie aprobowałby po wnikliwej analizie tekstu, np. lapsus calami (omyłki edytor prostuje, podając w komentarzu pierwotny stan tekstu).
Wydawca pracuje
· Wydawca pełni wobec autora rolę mecenasowską (działania o charakterze inspirującym i patronackim). Jego zadania: podejmuje własne inicjatywy wydawnicze, proponuje autorom opracowanie dzieł samoistnych lub współuczestnictwo w publikacjach zbiorowych, akceptuje zgłaszane propozycje autorskie, organizuje narady dotyczące przedsięwzięć pisarskich, rozpisuje konkursy na napisanie różnych prac, zgłasza gotowe prace do nagród oraz finansuje imprezy wydawnicze. Wydawca nie przyjmuje wszystkich prac zgłoszonych do publikacji.
· Proces produkcji książki:
® autor zwraca się do wydawnictwa z projektem dzieła;
® wydawca żąda (o ile przyjmuje propozycję) szczegółowego konspektu pracy, a przypadku prac literackich – gotowego utworu (znani pisarze zwolnieni są od tych obowiązków); konspekt powinien zawierać omówienie treści oraz sposobu jej opracowania;
® konspekt trafia do oceny kierownika redakcji merytorycznej, a w razie potrzeby do odpowiedniego specjalisty;
® zawarcie umowy (postanowienia prawne, termin dostarczenia pracy, objętość dzieła, wysokość wynagrodzenia, warunki zapłaty);
® dostarczona do wydawnictwa praca zostaje poddana przewodowi recenzyjnemu (recenzent musi być fachowy, bezstronny i terminowy);
® gdy autor przyjmie uwagi recenzenta praca zostaje przyjęta, a maszynopis trafia do redakcji merytorycznej;
® maszynopis wędruje do redakcji technicznej (ustala się tu wraz z autorem i redaktorem formalia: format, oprawę, grafikę; przygotowuje się technologiczny opis maszynopisu, grafik opracowuje projekt obwoluty, okładki itd.);
® makieta książki trafia do drukarni, gdzie jest składana;
® po wykonaniu składu drukarskiego następuje proces korygowania (kontrola zgodności składu z maszynopisem);
® książka po korekcie trafia do autora, który po jej przeczytaniu daje swoją zgodę na druk (imprimatur);
® po zakończeniu druku autor czyta książkę jeszcze raz, by uchwycić błędy i przeoczenia; ostateczne sprostowanie umieszcza się na oddzielnej karcie (errata).
Książka i dzieło
· Dzieło – to synteza, całość językowo-znaczeniowa powstała w następstwie bardzo długiej pracy lub w wyniku działania momentalnego, szczęśliwego pomysłu.
1) Sztuka zapisu a kształtowanie utworu słownego
· Książka, zapis (rozumiane szeroko) – to rożnego rodzaju formy i postaci utrwalania dowolnego utworu zależnie od stadium powstawania utworu, techniki zapisu oraz przeznaczenia danego tekstu.
· Bez utrwalenia utwór słowny nie może posiadać swego kształtu definitywnego (np. utwory folklorystyczne mają wiele różnych wersji).
· Możliwość sporządzania zapisu ma duże znaczenie w toku powstawania dzieła (nie powstałyby obszerne dzieła, niemożliwe do zapamiętania; bez zapisu trudno nanosić poprawki na tekst; niektórzy pisarze doskonalili swe dzieła dopiero w korekcie).
2) Tekst szuka książki, książka – czytelnika
· Autor, tworząc dzieło bierze pod uwagę czytelnika w sensie ogólnym (autor opracowuje wybrany temat, przeprowadza tezy, używa najwłaściwszych argumentów i określeń) oraz szczegółowym (przeznaczenie tekstu: utwory dla dzieci, literatura rozrywkowa, podręczniki, informatory); autor odpowiednio komponuje pracę, dobiera właściwe wyrażenia, stosownie kształtuje temat.
· Sposób zapisu można tak obmyślić, by był on zarówno technicznym sposobem utrwalania określonego tekstu, jak i graficznym dopełnieniem zapisanych słów (np. wiersze obrazkowe: wiersz w kształcie wieży Eiffla); tekst musi w tym przypadku uzyskać postać zapisową, by mógł ujawnić swe walory znaczeniowe; istnieje więc potrzeba znalezienia właściwego układu przestrzennego dla tekstu (tekst szuka książki).
· Wyróżniki określające dzieło (części składowe: księgi, rozdziały, pieśni) są nastawione na czytelnika, w związku z czym, muszą być odpowiednio umieszczone i oznakowane; książka znajduje odbiorcę i udziela mu informacji niezbędnych do prawidłowego odbioru i zrozumienia za pomocą tekstu głównego, tekstów, ikonografii, zdobników literowych i pozatekstowych.
· Proces szukania książki przez tekst, a następnie poszukiwania czytelnika przez książkę:
a) Autor: dzieło ® tekst ® zapis rękopiśmienny lub maszynowy.
b) Edytor (gdy autor nie bierze udziału w procesie): tekst – zapis ® zaadaptowanie do prawidłowego odbioru, interpretacja tekstologiczna.
c) Wydawca: adaptacja edytorska ® adaptacja bibliologiczna, książka.
d) Odbiorca: książka ® tekst ® dzieło.
· Poprzez dzieło odbiorca dociera do autora; wymienione fazy działają również w odwróconym porządku; twórca każdej fazy liczy się z następnymi, próbuje się do nich dostosować.
Dzieło, książka, język
1) Język dzieła naukowego
· Język naukowy musi przestrzegać norm języka ogólnego (zasady gramatyczne; funkcje: informatywna, komunikatywna, kont aktywna, emotywna, metajęzykowa; zasób leksykalny); odznacza się on dążeniem do jednoznaczności.
· Język naukowy składa się z czterech kategorii zasobów i środków wypowiedzi, takich jak:
a) Terminologia
® Termin – to nazwa lub jej pochodne o znaczeniu w specjalny sposób określonym w konkretnej dziedzinie postępowania teoretycznego i praktycznego.
* Termin może przekraczać granice jednej dziedziny.
* Tworzone są z cząstek słowotwórczych o charakterze międzynarodowym (pedagogika) lub wywodzą się z języków narodowych (zbiór).
® Półterminy – słowa, których funkcja terminologiczna w tekście nie jest dostatecznie wyrazista. Istnieją dwie propozycje ich identyfikowania:
ð Tam, gdzie słowo podlega definiowaniu, tam jest terminem, a gdzie nie dysponuje własną definicją – półterminem.
ð Nazwy, które występują w języku danej dziedziny bądź jako określenia wieloznaczne słownikowo, a jednoznaczne dzięki kontekstowi, bądź posiadające znaczenie o przybliżonym stopniu ścisłości.
® Nazwy nieterminologiczne – nazwy nieposiadające wyraźnych cech terminologicznych opisanych wyżej; odnoszą się do omawianego przedmiotu w sposób zastępczy, konwencjonalny i ogólny.
b) Układy znaczeniowo-składniowe
® Należą tu: definicja, dowód i dowodzenie, argument i argumentowanie, wniosek i wnioskowanie, dyskusja i polemika, teza oraz twierdzenie.
c) Środki literackie
® Odznaczają się obrazowością i wieloznacznością; uplastyczniają wywody i ułatwiają kontakt z czytelnikiem; dodają tekstowi stylistycznej lekkości.
® Najczęściej stosowane środki to: leksyka, związki frazeologiczne, porównania, metafory i gra słów.
d) Składniki ogólnego języka narodowego – to słownictwo i językowe prawa systemowe łączące materiał terminologiczny w sensowne ciągi znaczące.
2) Składniki języka ogólnego i podporządkowanie tekstu
· Zasady wprowadzania nowych terminów:
® Zasada ekonomicznego i skutecznego myślenia – wprowadzać terminy tylko, gdy jest to konieczne.
® Konieczne jest objaśnienie wprowadzonego terminu
ð definicyjnie – przez podanie definicji,
ð kontekstowo – przez szczegółowe przedstawienie i zanalizowanie jakiegoś zjawiska, a następnie podanie jego nazwy,
ð obrazowo – przez metaforyczne lub porównawcze przedstawienie sensu zawartego w terminie.
® Zachowanie ostrożności w stosowaniu neologizmów.
· Porządkowanie tekstu
® kompozycyjne – polega na rozczłonkowaniu zawartości ze względu na różnorodność treści i kolejność jej przekazywania odbiorcy:
ð wewnętrzne (części i rozdziały z odpowiednimi tytułami i podtytułami, punkty, paragrafy itd.),
ð okalające (wstępy, przedmowy, zakończenia, posłowia, spisy treści),
ð towarzyszące (wykazy bibliograficzne, indeksy, aneksy),
ð załącznikowe (mapy, plany, diagramy);
* gdy tekst posiada inne elementy edytorskie, np. album ilustracji, spis treści powinien być na początku, w innym przypadku może być na końcu,
* składniki towarzyszące lokuje się po wewnętrznych i okalających
® metajęzykowe – polega na wprowadzeniu do tekstu głównego składników językowych, które nie mówią o zawartości znaczeniowej dzieła, lecz o sposobach korzystania z niej. Mogą przybierać postać:
ð konstrukcyjną – odsyłanie do konkretnych części składowych dzieła lub edycji (np. zob. bibliografię, o tym będzie mowa w rozdz. y),
ð kontekstową – wprowadzenie do głównego wywodu zdań kolokwialnych wiążących ogniwa rozumowania albo apelujących do czytelnika (np. jak wynika z dotychczasowych rozważań, widzimy więc, że),
ð ekspresywno-impresywną – apelowanie do czytelnika z jednoczesnym pobudzaniem jego aktywności wobec tekstu (np. to odkrycie dokonało przewrotu w nauce).
· Ogólna konstrukcja tekstu
® Opisowa – protokolarna metoda przedstawiania treści.
® Wykładowa – ma charakter referujący.
® Dyskursywna – swobodny dobór materiału, próba przyjmowania różnych punktów widzenia, stosowanie dygresji i impresji.
3
Camea_Lidii_P