EDYTORSTWO NAUKOWE I JEGO ROZWOJ W POLSCE.doc

EDYTORSTWO NAUKOWE I JEGO ROZWÓJ W POLSCE
(Konrad Górski, Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich)

1.      Pojęcie edytorstwa naukowego

Słowo edytor (z łac. edere – wydawać, ogłaszać) można oddać polskim słowem wydawca, które jest dwuznaczne i w potocznej mowie kojarzy się z instytucją wydawniczą. Praca edytora nastręcza wiele trudności, do ich rozwiązania potrzebna jest duża wiedza i duże doświadczenie. Określone zasady postępowania przy redagowani tekstów, dotyczące poprawnego  ich wydawania zaliczamy do gałęzi wiedzy praktycznej – edytorstwa naukowego.

Każdy edytor musi być tekstologiem, ale nie każdy tekstolog musi być edytorem. Ktoś może wykonywać różne prace tekstologiczne  dla celów wyłącznie badawczych.

Podstawowym zadaniem edytora naukowego (tekstologa) jest ustalenie tekstu. Edytor musi sobie również postawić pytanie: dla jakiego typu odbiorców przygotowuje wydawany tekst? Inaczej  musi on być podany dla wąskiego grona specjalistów, inaczej dla studentów, a jeszcze inaczej dla szerokich warstw czytelniczych.

2.      Narodziny teorii edytorstwa naukowego i jej rozwój w Polsce

Dopiero w XV i XVI wieku  zaczęto rekonstruować prawdopodobne brzmienie oryginalnego tekstu. Jednak nie praktykowano sprawdzania oryginalności tekstów ówcześnie wydawanych. Twierdzono, że pisarze odpowiadają za tekst dostarczony wydawcy i mogą dopilnować korekty własnego dzieła.

Wiek XVIII stał się początkiem stopniowego wytwarzania się zasad poprawnego wydawania tekstów literackich (za sprawą problemów z ustaleniem poprawnych dzieł Szekspira).

Kolejnym krokiem w rozwoju edytorstwa naukowego było ukazanie się w 1866 roku książki M. Bernaysa, która ujawniła cały bezmiar zniekształceń tekstu, jakie wkradły się do dzieł największego poety niemieckiego, i wskazała sposoby ich usunięcia.

A jak było w Polsce?

Wiek XVIII jest  okresem podsumowywania dorobku narodowego.  Pionierem w zakresie nowego wydania tekstów literackich staje się Franciszek Bohomolec. To właśnie jemu zawdzięczamy przedruki utworów np. Jana i Piotra Kochanowskich.

W XIX wieku wznawiano wydawania dawnych dzieł. Pojawiają się nowe serie wydawnicze, np. Wybór Pisarzów Polskich, Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich.

Za moment powstania naukowej tekstologii w Polsce należy uznać Zjazd im. Kochanowskiego w 1884 roku. Wygłoszony na niej został pionierski pod każdym względem referat Romana Pilata Jak należy wydawać dzieła polskich pisarzów XVI i XVII wieku. Było to pierwsze postawienie zagadnienia i pierwsza próba jego rozwiązania na naszym gruncie.  Referat Pilata omawia trzy główne zagadnienia edytorskie:  1. UKŁAD WYDAWANYCH DZIEŁ JEDNEGO PISARZA, 2. USTALENIE TEKSTU, 3. KOMENTARZ HISTORYCZNOLITERACKI.

1.      Kolejność chronologiczna oraz zasada układu według gatunków;

2.      Hierarchia autentyczności tekstów: autograf-> wydania za życia autorów dokonane przez nich samych->  wydania pośmiertne czerpane z autografów -> przedruki i wydania oparte na kopiach,

3.      Obszerniejsze uwagi historycznoliterackie o dziełach oraz pomniejsze dopiski dodawane do słów lub ustępów tekstu. Obszerniejsze uwagi umieszczane jako wstęp (biografia i główna geneza wydawanych dzieł), dopiski: objaśnienia rzeczowe (nazwiska, imiona, zdarzenia), gramatyczne (znaczenia wyrazów, itp.).

W tym samy roku ukazały się dwa pierwsze tomy Wydania Pomnikowego Dzieł Kochanowskiego. Wydanie Pomnikowe dawało wzór realizacji naukowych wymagań przy przedruku tekstu literackiego.

Kolejną próbą wprowadzenia ogólnych zasad edycji dzieł literackich był referat  Konstantego Wojciechowskiego:  za podstawę tekstu krytycznego należy brać ostatnie wydanie dokonane pod nadzorem autora; przekreślenia i  poprawki w autografach powinny być również uwzględniane w wydaniach drukowanych; pisowni nie należy modernizować; z interpunkcją można postępować swobodniej.

Po pierwszej wojnie światowej zarówno teoria, jak i praktyka edytorstwa naukowego weszły na nowe drogi dzięki inicjatywie nowego wydania dzieł Mickiewicza i Słowackiego.   Wilhelm Bruchnalski  ogłosił rozprawę Próba kanonu wydawniczego  w zastosowaniu do zbiorowej edycji „Dzieł wszystkich” Mickiewicza. Ukazał on stan wiedzy na temat wydawania dzieł literackich.

Po drugiej wojnie światowej wzmógł się u nas wielki ruch wydawniczy. Na wymienienie zasługuje wydawanie serii Biblioteki Pisarzów Polskich. Chodziło w nich o możliwie wierne odtworzenie tekstów staropolskich i zaopatrzenie edycji w bogaty aparat językoznawczy. Jako tekst podstawowy umieszczono fotokopię starodruku, na którym opierano daną edycję, czasami umieszczano również równolegle do fotokopii transkrypcję tekstu. Każdy tom poprzedzano językoznawczą charakterystyką tekstu, po tekście umieszczano historycznoliteracki komentarz, na końcu indeks wyrazów.

W 1955 roku Instytut Badań Literackich wydał Zasady wydawania tekstów staropolskich.

W 1956 roku Państwowe Wydawnictwo Naukowe ogłosiło pierwszy podręcznik tekstologii i edytorstwa w j. polskim  Konrada Górskiego – Sztuka edytorska. Zarys teorii.

1