BADANIA ARCHEOLOGICZNE ŚREDNIOWIECZNEJ SZUBIENICY W LUBANIU STAN. 59(1).pdf

BADANIA ARCHEOLOGICZNE

ŚREDNIOWIECZNEJ

SZUBIENICY W LUBANIU

STAN. 59

AUTORZY:

MARCIN PATERNOGA

DANIEL WOJTUCKI

KRZYSZTOF GRENDA

WROCŁAW 2004 ROK

ArchNet- Silesiana

www.archiwa.net

WSTĘP

W dniach 4.–19.10.2003 r. przeprowadzono ratownicze badania archeologiczne na

średniowiecznej szubienicy w Lubaniu (stanowisko nr 59). Prace zostały sfinansowane

przez Urząd Miasta i Gminy w Lubaniu 1 . Kierownikiem badań w terenie był mgr Marcin

Paternoga słuchacz Studium Doktoranckiego Nauk Historycznych Uniwersytetu

Wrocławskiego, opiekę naukową sprawował dr Paweł Rzeźnik z Instytutu Archeologii

Uniwersytetu Wrocławskiego.

W badaniach udział wzięli: mgr Krzysztof Grenda – słuchacz Studium

Doktoranckiego Nauk Historycznych Uniwersytetu Wrocławskiego, mgr Honorata Rutka –

doktorantka z Katedry Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Daniel Wojtucki oraz

Zbigniew Matuszewski, Mirosław Kulczycki, Janusz Kulczycki i sześciu dalszych

pracowników fizycznych. Prace przeprowadzono zgodnie z zezwoleniem nr 18/Arch/03

z dnia 29 września 2003 r., wydanym przez Wojewódzki Oddział Ochrony Zabytków we

Wrocławiu Delegatura w Jeleniej Górze.

Obiekt położony jest na wzniesieniu, po prawej stronie drogi z Lubania do Zgorzelca

(ul. Zgorzelecka), w odległości 80 m na zachód od budynku nr 83, tuż obok znaku z nazwą

miejscowości (ryc.1). Szubienica znajduje się na obszarze działki nr 8 (obręb I AM 3

Lubań), której właścicielem są Irena i Stanisław Śnieżykowie zamieszkali w Lubaniu przy

ul. Hutniczej 5/3.

Relikty murowanej szubienicy w Lubaniu odkryte zostały w maju 2002 r. podczas

prac ziemnych związanych z budową drogi dojazdowej do działki nr 8 położonej przy ul.

Zgorzeleckiej. W sierpniu sporządzona została Karta Ewidencji Stanowiska

Archeologicznego i dokonano wstępnej dokumentacji obiektu. Stanowisku nadano numer

59 w obrębie miejscowości oraz rozpoczęto procedurę wpisu do rejestru zabytków.

W związku z planowaną inwestycją i ze względu na bardzo dużą wartość naukową,

zdecydowano o konieczności przeprowadzenia na tym stanowisku badań archeologicznych 2 .

Przeprowadzone badania archeologiczne są pierwszym etapem prac, które zgodnie

zatwierdzonym programem, obejmą również konserwację i zabezpieczenie odkrytych

murów szubienicy oraz zagospodarowanie terenu wokół obiektu i ustawienie tablicy

informacyjnej.

1 Autorzy badań pragną złożyć podziękowania dla: Burmistrza Lubania, p. Konrada Rowińskiego;

Wiceburmistrza, p. Henryka Rogackiego oraz Komendanta Straży Miejskiej Lubania i Strażników Miejskich

za pomoc podczas prowadzonych prac.

2 Chcemy również wyrazić podziękowania dla p. Ireny i Stanisława Śnieżyków za okazaną pomoc w trakcie

prowadzonych badań.

http://www.archiwa.net/silesiana/index.html

ArchNet- Silesiana

www.archiwa.net

SZUBIENICE LUBAŃSKIE – RYS HISTORYCZNY

Początek prawa do stanowienia i egzekwowania kar wymierzanych przez wymiar

sprawiedliwości na terenie Lubania sięga 1294 r. Wówczas Otton Długi, w jednym

z przywilejów, przekazał miastu prawo wyższego sądu kryminalnego (Obergericht), które

umożliwiało m.in. karanie wszystkich ludzi popełniających „ występki i przestępstwa ”.

Zapewne, w niedługim okresie czasu, miasto musiało należycie wyposażyć miejsce,

w którym zamierzało egzekwować swoje postanowienia względem przestępców. Niestety

nie znamy dokładnej daty budowy pierwszej lubańskiej szubienicy, ale musiało to

najprawdopodobniej nastąpić już w XIV wieku.

Wzmianki źródłowe potwierdzają istnienie szubienicy w Lubaniu dopiero

w początkach XV wieku. Wymieniana była wówczas drewniana szubienica stojąca przy

drodze z Lubania do Zgorzelca w miejscu, gdzie odgałęzia się droga do Henrykowa

Lubańskiego. Według zachowanego opisu egzekucji dnia 3 października 1403 r.,

dzieciobójczyni Anna Bönsch została przebita palem za utopienie swojego

nowonarodzonego dziecka w studni. Podobno wcześniej podobnie postąpiła ze swoim

pierwszym potomstwem. Kolejna egzekucja miała miejsce w 1415 r., kiedy to powieszono

przestępcę nazwiskiem Colbus (lub Cotbus). Został on oskarżony o kradzież pozłacanej

monstrancji z sakramentarium jednego z legnickich kościołów. W 1437 roku wybudowano

w tym miejscu nową szubienicę z mocnego dębowego drzewa, z czterema słupami.

Dopiero w 1492 r władze miejskie zdecydowały się na wystawienie kamiennej

budowli bliżej miasta, której fundamenty odnaleziono w 2002 r. Według opisów

i zachowanej ikonografii, wymurowano kamienną szubienicę z w formie cylindrycznej

studni o średnicy około 7 m i grubości murów około 1 m. Wysokość murów mogła wynosić

nawet 4 m. Do wnętrza obiektu prowadził otwór wejściowy zamykany solidnymi drzwiami.

Na koronie muru studni szubienicy, stały najpewniej cztery filary (słupy), o wysokości

dochodzącej prawdopodobnie do 4 m. Podtrzymywały one poziomo umieszczone

drewniane belki egzekucyjne, do których kat przytwierdzał stryczki lub łańcuchy.

W tym samym roku, tuż po wzniesieniu, szubienica posłużyła do wykonania wyroku

na złodzieju i oszuście nazwiskiem Müssigang. Następnie w 1540 r. w miejscu tym,

powieszeni zostali dwaj grabarze. Podczas szalejącej zarazy okradali oni zmarłych oraz

chorych z pieniędzy i kosztowności. W tym samym czasie, dwóch kolejnych przestępców,

którzy zamordowali osiem osób i tyle samo dalszych uszkodzili, łamano kołem przy

szubienicy. Na miejsce straceń zawleczono ich na powrozach. Kolejna egzekucja miała

http://www.archiwa.net/silesiana/index.html

ArchNet- Silesiana

www.archiwa.net

miejsce na wiosnę 1565 r. Za kradzież powieszono wówczas pewnego młynarza.

22 października 1571 r. podobnie postąpiono z trzema młócarzami, którzy „ nocą ze stodół

wykradali zboże ”.

W okresie funkcjonowania tego miejsca straceń ścięto, powieszono, łamano kołem,

utopiono, poćwiartowano, bądź zakopano żywcem, czy spalono – w sumie 33 osoby (tab.1).

Tabela 1. Zestawienie egzekucji wykonanych na badanym miejscu straceń.

Data

egzekucji

Liczba

straconych

Egzekucja

Miejsce

egzekucji

Miejsce

pochówku

Uwagi

1492

powieszenie

szubienica

1531

ścięcie

szubienica ?

1540

powieszenie, łamanie kołem

szubienica

1559

pogrzebanie żywcem

obok szubienicy obok szubienicy

1565

powieszenie

szubienica

1571

powieszenie

szubienica

1572

ćwiartowanie

szubienica

1589

3 łamanie kołem, spalenie

szubienica

1603

pogrzebanie żywcem

obok szubienicy obok szubienicy

1623

utopienie

obok szubienicy

1636

ścięcie

szubienica ?

1641

powieszenie

szubienica

1646

ścięcie

szubienica

1652

powieszenie

szubienica

1654

3 ścięcie, utopienie

szubienica? obok szubienicy ?

1676

brak informacji jak

wykonano wyrok

1687

powieszenie

szubienica

1690

ścięcie

szubienica ?

1733

brak informacji jak

wykonano wyrok

1744

ścięcie

szubienica ?

1765

powieszenie

szubienica

Razem

http://www.archiwa.net/silesiana/index.html

ArchNet- Silesiana

www.archiwa.net

Jedną z ostatnich egzekucji, które tam wykonano, było powieszenie 21 marca 1765

r., trzech złodziei o nazwiskach Feist, Lindner i Weise. Przez trzy lata siedzieli oni

w miejskim wiezieniu i czekali na egzekucję. Powieszono ich, dopiero po przeprowadzeniu

remontu szubienicy.

Tak częste użytkowane miejskiego miejsca straceń, wymagało od władz miasta jego

częstych napraw. Jeden z remontów, miał miejsce 7 lipca 1652 r. Został on przeprowadzony

przez 6 murarzy i 14 cieśli, podczas specjalnej ceremonii towarzyszącej temu

przedsięwzięciu. Jeden z największych remontów, rozpoczęto 26 sierpnia 1675 r., jak

wspominają kroniki: „ szubienica, szafot i pręgierz zostały wybudowane na nowo ”. Obiekty

te, musiały być wówczas dosyć mocno zniszczone. W pracach brało udział 130 murarzy

i 180 cieśli ubranych odświętnie i wyposażonych w broń przyboczną. Pierwszą,

symboliczną czynność związaną z remontem zarezerwowano, według ogólnie przyjętego

zwyczaju, dla władz miasta i mistrzów cechowych. Nikt nie chciał, bowiem w pojedynkę,

brać udziału w tym hańbiącym zajęciu. Prace zakończono 4 września 1675 r. i nowy obiekt

przekazano w ręce przybyłego na miejsce straceń miejskiego kata. Kolejny remont

szubienicy przeprowadzono 19 grudnia 1687 r. Do jego przeprowadzenia, rada miejska

zobligowała 44 cieśli i 24 murarzy. Już następnego dnia powieszono na niej jednookiego

złodziejaszka nazwiskiem „Schlenker”. Kroniki wspominają jeszcze o dwóch kolejnych

remontach: w listopadzie 1744 r. i w marcu 1765 r.

Zwrócić trzeba uwagę, że kolejne remonty szubienicy zbiegają się z wykonywaniem

na niej egzekucji (tab. 1). Egzekucje wykonywano po remontach szubienicy w latach: 1562,

1687, 1744 czy też 1765 r.

Ostatecznie decyzję o likwidacji szubienicy podjęto 22 marca 1824 r. Podczas

rozbiórki kamiennej szubienicy zastosowano cały wymagany ceremoniał.

Wg. zachowanego opisu rozbiórka przebiegła on następująco: „ Deputowani komisji

budowlanej, rajca Weinert i reprezentant Haase, w towarzystwie skarbnika Leppera jako

deputowanego murarzy i cieśli, oraz innych członków cechów zebrali się rano o godzinie

8.00 koło szubienicy. Rajca Weinert wygłosił mowę, w której oświadczył, że tutejszy

magistrat postanowił o rozebraniu szubienicy, ponieważ przestępcy są już przeważnie

karani toporem, a nie stryczkiem. Dlatego p.Haase i ja [Weinert] ze strony magistratu

i reprezentantów miasta zostaliśmy upoważnieni aby w pracy tej dać przykład i w ten

sposób położyć kres wszelkim pomówieniom i zarzutom ze strony cechów. Ostrzegamy

również zebranych, aby pracowali ostrożnie, by nikt nie poniósł szkody. Następnie wziął on

[Weinert] młotek murarski i uderzył nim trzy razy w mur szubienicy. Podobnie uczynił

http://www.archiwa.net/silesiana/index.html

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: