IPN-Świat kultury w sieci SB.pdf

T EMAT MIESIÑC A

SWIAT KULTURY

ycie kulturalne w PRL i jego twrcy znajdowali si pod specjalnym nadzorem komunistycznych wadz

tzw bezpieczestwa Aktorzy piosenkarze pisarze osoby znane i popularne byy uznawane za szczeglnie

niebezpieczne W wietle najnowszych bada IPN sprawa nadzoru SB nad artystami stanowia dla sub zadanie

priorytetowe w tym celu cile wsppracowano z innymi pastwami bloku sowieckiego Inwigilowano zarwno

poszczeglnych twrcw jak i cae instytucje nie aowano pienidzy na agentur i podsuchy wszystko po to

aby kto gdzie nie odway si wypowiedzie publicznie kilku sw prawdy Nadzr ten jednak okaza si

nieszczelny znalazo si wielu artystw ktrzy nie dali si zastraszy i zmusi do milczenia

Ideologiczna „wsppraca”

Sebastian Ligarski

IPN Pozna

pk ygmunta Bieleckiego w celu prze

prowadzenia rozpoznania Wsppraca

midzy sowieckim KGB a polskim

MSW w dziedzinie rozpoznania tego ty

pu tzw wrogich zjawisk dotyczcych

szeroko pojtej kultury nie naleay do

wyjtkw Wymian informacji oraz

wsplne dziaania z „bratnimi” subami

prowadzono przez cay okres PRL

walczanie „dywersji ideologicznej”

a zwalczanie „dywersji ideologicz

nej” odpowiedzialny by Wydzia IV De

partamentu III MSW W 1974 r stan eta

towy wynosi 2425 funkcjonariuszy

pniej liczba ta wzrosa do 34 pracow

nikw W terenie odpowiedzialnymi za

„ochron” rodowisk artystycznych byy

grupy IV (sekcje IV) Wydziaw III SB

komend wojewdzkich Po reformie ad

ministracyjnej w 1975 r i utworzeniu

dodatkowych komend na terenie nowych

wojewdztw zdarzao si jak np w Wa

brzychu e zadania wykonywali funk

cjonariusze poczonych Sekcji III i IV

w liczbie piciu funkcjonariuszy

W 1975 r KGB zwrcio si do

MSW z pytaniem dotyczcym ewentu

W padzierniku 1974 r sowieckie KGB skierowa

o do polskiego MSW pismo „Wedug niepo

twierdzonych danych uzyskanych przez Komitet

Bezpieczestwa Publicznego SRS (KGB) niekt

rzy marynarze krajw kapitalistycznych przemy

caj do portw Szczecina i Gdaska literatur

pornograficzn oraz ksiki Soenicyna Archi

pelag Guag”

O sprawie powiadomiono naczelnika

Wydziau IV Departamentu III MSW

NIEZALE˚NA

GAZETAPOLSKA

Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.

W SIECI SB

K ULTURA W PRL

alnego uczestnictwa polskich literatw

w kolokwium o twrczoci Borysa Pa

sternaka ktre miao odby si w Pary

u Sowieckie suby uwaay e zosta

nie ono wykorzystane przez literatw

z krajw kapitalistycznych do „posta

wienia pod dyskusj wolnoci sowa

w SRS oraz rozptania kampanii anty

sowieckiej” wizek Pisarzy SRR

delegowa do Parya odpowiednio do

branych literatw ktrzy mieli odpiera

zarzuty Notatka trafia do rk mjr

Krzysztofa Majchrowskiego z Wydziau

IV Departamentu III MSW ktry infor

mowa przeoonych e wedug posiada

nych informacji pochodzcych od taj

nych wsppracownikw ze rodowiska

twrczego nikt z literatw polskich nie

wybiera si do Parya Informacji miano

szuka w Ministerstwie Kultury i Sztuki

Bugarski trop

Innym przykadem wsppracy byy

stosunki z bugarskim MSW Bugarzy

przekazywali Polakom informacje do

tyczce zachowania si podczas pobytu

w ich kraju aktora Marka Kondrata

i Wandy Sawek z Przedsibiorstwa Re

alizacji Filmowych „espoy Filmo

we” Chodzio gwnie o ich negatywne

wypowiedzi pod adresem SRR Infor

macje te miay posuy do ewentual

nego wykorzystania operacyjnego

Bugarskie MSW zwracao si te

o pomoc w przeciwdziaaniu organiza

cji wystawy malarza Walerego Pawo

wa z Warny ktrego obrazy miay cha

rakter antysocjalistyczny i wymierzone

byy w system komunistyczny „prosz

poinformowa Wydzia III KW MO we

Wrocawiu aby spowodowali eby

Pawow nie zorganizowa tej wystawy”

Dziaania te najprawdopodobniej pod

jto skoro po kilku dniach zastpca dy

rektora Departamentu III MSW pk

Stanisaw Stochaj informowa dyrekto

ra Gabinetu MSW pk Jzefa Chom

towskiego e do wystawy nie doszo

Bugarskie suby interesoway si tak

e uczestnikami Festiwalu Sztuk

Wspczesnych we Wrocawiu i ich

ewentualnymi spotkaniami z polskimi

opozycjonistami w 1977 r

Niezwykle ciekawie brzmiaa infor

macja dotyczca prby zorganizowania

w Bugarii w 1978 r przedstawiciel

stwa firmy fonograficznej EMI przez

Christofera Johna menedera zajmuj

cego si kontaktami z Europ Wschod

ni Podstaw do prowadzenia czynno

ci operacyjnych mia by fakt e John

by onaty z Polk oraz by jurorem na

festiwalu w Sopocie W zwizku z tym

bugarskie SB chciao wiedzie czy

w Polsce znajduj si jakie materiay

operacyjne dotyczce Johna lub jego

ony do ewentualnego wykorzystania

Niemiecka precyzja

Podobnie jak w przypadku sowiec

kich i bugarskich sub ukadaa si

wsppraca ze wschodnioniemieck

Stasi NRDowskie suby specjalne

zajmoway si polskimi twrcami

w rnych sytuacjach kiedy zaintereso

wanie zgosia strona polska kiedy pi

sarz polski utrzymywa kontakty z oby

watelami NRD by wydawany w NRD

przekracza granic i tym samym mg

odgrywa rol kuriera lub szerzy wro

gie pogldy

Szczeglnie interesujce jest pozy

skiwanie informacji w latach 8 przez

Stasi w Polsce z wykorzystaniem kon

taktw kulturalnych Dziaania wobec

twrcw gwnie prewencyjne wpi

sane byy w og dziaa wobec obywa

teli polskich te za byy cile okrelo

ne rozkazami ministra bezpieczestwa

pisaa Ewa Matkowska Stasi rozpra

cowywaa min tumacza literatury pol

skiej Henryka Beresk ktry wedug

suby mia by czonkiem „wrogiego

ugrupowania” Wnikliwie sprawdzano

jego kontakty na terenie Polski spraw

dzanozkim tumacz si spotyka

z kim nawizywa kontakty analizowa

no sprawozdania TW Wskazywano na

Godne podkrelenia jest zawarte porozumienie

o wsppracy pomidzy Ministerstwem Spraw We

wntrznych NRD (MfS) a Polski z 1974 r Dodatkowo

w latach 19821988 doszo do jeszcze cilejszej

wsppracy poszczeglnych pionw w obu subach

czyli Wydziaem Gwnym XX MfS (zajmujcego si ro

dowiskami twrczymi) oraz Departamentem III MSW

Podpisano protok z dokadnymi zasadami i metoda

mi wsppracy W zacznikach znalazy si nazwiska

polskich pisarzy przebywajcych za granic i prowa

dzcych dziaalno opozycyjn na emigracji filmow

cw aktorw muzykw oraz osb przemycajcych

urzdzenia poligraficzne do Polski Kolejne plany

opracowywano na lata 1986199

kontakty Bereski z Jerzym Andrzejew

skim Jackiem Kuroniem Janem J

zefem Lipskim i innymi polskimi inte

lektualistami Beresce odmwiono wy

jazdu do Polski na festiwal teatralny na

granicy zatrzymano samochd ktrym

podrowa w poszukiwaniu ksiek

bezdebitowych (w 1981 r zarekwiro

wano mu egzemplarz Mickiewicza po

francusku i wasne wiersze z tomu pt

„Lautloser Tag”)

Stasi zbieraa take informacje o pi

sarzach polskich utrzymujcych kon

takty z NRD oraz organizacjami

z RFN Listy nazwisk w archiwum

suby obejmuj najwybitniejszych

przedstawicieli polskiej literatury i na

uki Dziaania te miay na celu rozpo

znanie i zapobieganie przenikaniu „dy

wersji ideologicznej” do NRD

Wsppraca polskiego MSW ze suba

mi specjalnymi krajw bloku sowieckie

go trwaa przez cay okres komunizmu

rnym nateniem suby prowadziy

dziaania operacyjne wobec rodowisk

kulturalnych ktrych gwnym celem by

o zapobieenie tzw dywersji ideologicz

nej na kraje dyktatury komunistycznej

Ten wtek dziaalnoci i koordynacji

dziaa sub specjalnych wobec intelek

tualistw w krajach Europy Wschodniej

wymaga dalszych bada

Ciemna strona Ksiyca

Czego czytelnicy nie wiedzieli o literatach

Konrad Rokicki

IPN Warszawa

Lata PRL byy dla literatw pod pewnym wzgl

dem zotym okresem Ksiki wychodziy w nie

wyobraalnych dzi nakadach literaci mieli

swoje orodki pracy twrczej ukazyway si licz

ne periodyki literackie fundowano stypendia dla

pocztkujcych chtnie organizowano konkursy

literackie awd literata cieszy si prestiem

spoecznym a niektrzy pisarze statusem gwiaz

dy Ale to tylko jedna jasna strona Ksiyca

niewidoczna dla wczesnych czytelnikw

Po 1945 r zmieni si obraz polskiej

literatury tak jak zmieni si kraj Od

pady Lww i Wilno dwa orodki pol

skiej kultury Warszawskie rodowisko

literackie w wyniku klski powstania

byo rozproszone centrum ycia lite

rackiego przenioso si na kilka lat do

odzi i Krakowa Wielu twrcw zgi

no w czasie wojny lub pozostao na

emigracji Wadz w Polsce przejli

przy poparciu SRR komunici W ci

gu piciu lat za pomoc terroru i fa

szerstw wyborczych zniszczyli opozy

cj polityczn zmonopolizowali wa

dz oraz zamali krgosup partyzantce

niepodlegociowej Podobny monopol

zdobyli w dziedzinie propagandy i ci

le z ni czonej kultury likwidowa

no prywatne czasopisma i wydawnic

twa wizki twrcze majce dotych

czas charakter zwizkw zawodowych

przeksztacono w organizacje suce

do kontroli i indoktrynacji artystw

Literaci inynierowie dusz ludzkich

Do 1949 r organizacj przedstawi

cielsk w rodowisku pisarzy by dzia

ajcy rwnie przed wojn wizek

awodowy Literatw Polskich Do

zjazdu w Szczecinie wyrzucono z na

zwy czon „zawodowy” odtd obo

wizywa miao zupene upolitycznie

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.

K ULTURA W PRL

nie twrczoci pisarskiej zarwno

w formie jak i w treci O ile wczeniej

toczya si walka o utrzymanie kontak

tw z achodem z kultur europejsk

z pisarzami polskimi na emigracji o ty

le teraz mia obowizywa wzorzec so

wiecki socrealizm w twrczoci (trud

ny do zdefiniowania partia decydowa

a co spenia jego kryteria) „powieci

produkcyjne” podzia na sekcje twr

cze haso rzucone przez Stalina „Lite

raci inynierowie dusz ludzkich”

Najwaniejsze jednak e w yciu lite

rackim mogli uczestniczy tylko ci

ktrzy afirmowali polityk partii

Tych zreszt z wielu powodw nie

brakowao Dodajmy od razu e au

tentycznych przedwojennych komuni

stw lub twrcw o sympatiach lewi

cowych byo niewielu Cz z nich

miaa okazj skonfrontowa swoje ide

alistyczne wyobraenia z sowieck

rzeczywistoci gdy w 1939 r SRR

zaj Kresy Wschodnie Jedni jak Je

rzy Putrament i Wanda Wasilewska

ywo poparli wadz sowieck za in

ni jak np Wadysaw Broniewski kt

ry by w Polsce symbolem pisarza re

wolucjonisty nie podjli wsppracy

Przed takim dylematem stanli pisa

rze ktrzy przeyli niemieck okupa

cj Pocztkowo komunici tworzc

Rzd Tymczasowy wzywali wszyst

kich obywateli do pomocy w odbudo

wie Obowizywao haso „Kto nie

przeciw nam ten z nami” Pisarze na

wet dalecy od komunizmu drukowali

swj wojenny dorobek powsta kato

licki „Tygodnik Powszechny”

Terroretyk Wayk

W miar postpw w opanowywaniu

spoeczestwa zacza obowizywa

zasada e „nie ma trybuny dla reakcji

dla idei politycznych zwalczajcych

ustrj” Istniaa ju w rodowisku lite

rackim silna grupa nowych adeptw ko

munizmu Adam Wayk (nazywany

zoliwie terroretykiem) Tadeusz Bo

rowski Andrzej Braun Wiktor Woro

szylski i inni „pryszczaci” skupieni wo

k dzkiej „Kunicy” Bya to cz

pokolenia ktre przeyo koszmar woj

ny i naiwnie wierzyo e komunizm

niesie wszystkim sprawiedliwo i po

kj Ich zafascynowanie ideologi ua

twio debiut literacki atakowali pisa

rzy starej daty sami chronieni przed

krytyk

Po zjedzie szczeciskim niezwykle

wan rol odegraa Podstawowa Orga

nizacja Partyjna przy Oddziale War

szawskim LP Obok Putramenta prym

w niej wiody towarzyszki majce wi

cej wsplnego z polityk ni z literatu

r Melania Kierczyska Celina Bo

biska Janina Broniewska o ktrych

dzi mao kto pamita W 1953 r do

POP naleao jedynie 3 proc czon

kw Oddziau Warszawskiego LP ale

te nieatwo byo si tam dosta Sta

kandydacki trwa kilka lat przeszo

kandydatw ich postawa ideologiczna

i moralna byy starannie przewietlane

POP stawiaa sobie bowiem za zadanie

„wychowanie” pisarzy take bezpar

tyjnych W obliczu masowego terroru

stalinowskiego (ktry zreszt w mniej

szym stopniu dotyka rodowisko lite

rackie) ogniwa partyjne wystarczajco

speniay funkcje kontrolne niepo

trzebne tu byo UB wystarczay POP

Wydzia Kultury KC PPR i urzd

cenzury

Kulminacj totalitaryzmu w rodo

wisku literatw bya kampania prasowa

po mierci Stalina w 1953 r kiedy na

wet najznamienitsi pisarze publikowali

bawochwalcze artykuy Jednak ju

rok pniej rozpocza si „odwil”

Stranik rewolucji organizacja partyj

na literatw staa si po referacie

Chruszczowa o zbrodniach staliniz

mu matecznikiem „rewizjonizmu” Do

rangi symbolu urs powicony Nowej

Hucie obrazoburczy dla komunistw

„Poemat dla dorosych” Wayka Po

jawiy si pierwsze „powieci rozra

chunkowe”

Odwil i porwanie „Europy”

Oddzia Warszawski LP skupiajcy

najznamienitsze pira sta si aren

walki o liberalizacj twrczoci Walk

o to podj take nowy arzd Gwny

LP z prezesem Antonim Sonimskim

powoany po Padzierniku 1956 r

Nadzieje wizane z Gomuk szybko

prysy Ju rok pniej z jego polecenia

wstrzymano druk pierwszego numeru

miesicznika literackiego „Europa”

Grupa literatw go tworzcych min

Jerzy Andrzejewski Pawe Hertz Mie

czysaw Jastrun Adam Wayk zoya

legitymacje PPR dajc wzr do na

ladowania innym Chocia represje za

stosowane przez wadze byy krtko

trwae chtni do powtrzenia ich kroku

nie znaleli si szybko Organizacja

partyjna bya przez lata pogrona

w marazmie uciekano od dyskusji na

tematy ideologiczne i zwizane ze

wspczesn literatur i publicystyk

Terapia „leczenia snem” miaa urato

wa POP przed niechybnym rozkadem

ale nie zapewnia lojalnoci jej czon

kw na forum publicznym

Tymczasem warszawskie rodowisko

literackie aktywizowane byo przez

Antoniego Sonimskiego zastpionego

na fotelu prezesa LP przez Jarosawa

Iwaszkiewicza Ci dwaj wielcy pisarze

niegdy ze sob zaprzyjanieni stali

si uosobieniem postaw wobec syste

mu Sonimski kontestujcej za

Iwaszkiewicz pojednawczej czy

wrcz ulegej

rodowiskowa obserwacja literatw

W latach 6 SB uznaa za konieczna

rodowiskow obserwacj literatw

Dotychczas w sfer jej zainteresowania

trafiay osoby zwizane z podziemiem

niepodlegociowym Kocioem kato

lickim albo ze wzgldw kryminalnych

lub obyczajowych Ograniczanie naka

dw ksiek oraz likwidacja kolejnych

czasopism a przede wszystkim zawd

sytuacj w kraju brakiem perspektyw

i zamkniciem na wiat zaowocowao

powstawaniem grupek opozycyjnych

o charakterze towarzyskim Jedynym

forum dyskusji byy zebrania LP ale

nie miaa ona wikszego odzewu od

kilku lat nawet wadze zwizku nie

miay kontaktu z kierownictwem par

tyjnym areagowao ono dopiero na

List 34 literatw i naukowcw domaga

jcych si „zmiany polskiej polityki

kulturalnej w duchu praw zagwaranto

wanych przez konstytucj pastwa pol

skiego i zgodnych z dobrem narodu”

i to tylko dlatego e jego tre komen

towao RWE Doszo do konfrontacji

i policzenia szabel warszawska organi

zacja partyjna literatw zmobilizowaa

pisarzy w caym kraju do podpisania

„kontrlistu” potpiajcego de facto List

34 Kilkudziesiciu pisarzy partyjnych

odmwio podpisania W rodowisku

warszawskim niezbyt wiele grozio za

odmow wiele osb kalkulowao zyski

i straty Dwa lata pniej w 1966 r kil

kunastu pisarzy partyjnych zoyo le

gitymacje po wyrzuceniu z partii

prof Leszka Koakowskiego

„Partyjna prawica”i„bezpartyjni bolszewicy”

Dlaczego tyle miejsca zajmuj litera

ciczonkowie partii Podzia na „swo

ich” i „obcych” w partyjnych i bez

pieczniackich analizach nie przebiega

tak prosto Herbert Lipski Wako

wicz Grzdziski Mackiewicz nigdy

nie naleeli do partii i byli jej zadekla

rowanymi przeciwnikami wiadomo

byo czego si po nich spodziewa

bezpartyjnych na ktrych partia za

wsze moga liczy nazywano „bezpar

tyjnymi bolszewikami” niezawodni

czonkowie partii Jerzy Putrament J

zef Lenart Stanisaw Ryszard Dobro

wolski Janina Broniewska straacy

poarw Ale byli i ci ktrych nazywa

no jeszcze w POP „partyjn frond” lub

„partyjn prawic” ktrzy porzucili

PPR i stali si przeciwnikami partii

Wiktor Woroszylski Andrzej Manda

lian Andrzej Braun Tadeusz Konwic

ki Cignli za sob niechciany baga

stalinizmu co wypominano im take

w propagandzie partyjnej Mogli sobie

jednak pozwoli na otwarty bunt mie

li wyrobione nazwiska i dorobek lite

racki Modzi literaci dopiero startuj

cy te musieli dokona wyboru jak

Dotykamy tu istoty stosunkw pisarz partia w Pol

sce Ludowej Sowem kluczowym jest mecenat Pa

stwo kontrolowane przez komunistw miao monopol

na wydawanie wszelkich publikacji Pisarz eby zaist

nie musia dostosowa si do celw partii a na pew

no nie stawa im w poprzek Na to mg sobie pozwo

li kiedy ju sobie wyrobi nazwisko dziki wczeniej

szej ulegoci ktra stawaa si czsto jego traum

Decydowali si nieliczni a jeszcze rzadziej wystpowa

y postawy konsekwentnej negacji systemu

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.

III

K ULTURA W PRL

danin zo w czasie antyinteligenc

kiej kampanii po protecie ich starszych

kolegw w obronie „Dziadw” gdy

z nazwiska atakowano Pawa Jasienic

czy Stefana Kisielewskiego

Gierek usypia

Jak wida okrelenie rzdw Gomu

ki mianem „maej stabilizacji” nie do

koca odpowiada prawdzie w rodowi

sku literackim za jego rzdw krysta

lizoway si postawy opozycyjne

w czym bardzo pomagay dziaania

wadz Stabilizacja czy stagnacja

w tym rodowisku najbardziej dotyczy

pierwszej poowy lat 7 Ekipa Gierka

upia literatw najprostszymi sposoba

mi publikacj zdjtych wczeniej

przez cenzur ksiek wznowieniami

autorw ktrzy za Gomuki byli na in

deksie przydziaami mieszka wyjaz

dami za granic samochodami Mona

powiedzie e zasypano rowy podziau

dobrami konsumpcyjnymi LP liczy

w 1968 r ok tysic czonkw a w 198 r

dwa tysice Wikszo staraa si po

prostu by w LP nie angaowa si

w rozgrywki polityczne a jedynie ko

rzysta z moliwoci jakie dawao

czonkostwo W liberalnejwporwna

niu z Gomuk polityce wydawniczej

Gierka emocje ucichy dopki trwa

mit dobrego gospodarza

Listy otwarte i drugi obieg

Od 1975 r pisarze ponownie zaktywi

zowali si przeciw wadzy Form prote

stu byy najczciej listy otwarte w obro

nie praw mniejszoci polskiej w SRR

przeciw zmianom w konstytucji wprowa

dzajcym zapis o kierowniczej roli partii

i przyjani z SRR Akcje te spowodo

way e pisarze zaczli by na niespoty

kan skal rozpracowywani przez SB

O ile w latach stalinowskich nie byo po

trzeby interesowania si nimi a w latach

6 obserwowano rodowiskowo o tyle

w poowie lat 7 wszystkim aktywnym

zakadano sprawy „personalne”

Po 1976 r i pacyfikacji wystpie ro

botniczych w Radomiu Ursusie i Poc

ku wraz z utworzeniem si opozycji

politycznej powsta rwnie drugi

obieg wydawniczy mienio to w rady

kalny sposb sytuacj pisarzy tworzc

alternatyw dla dziaalnoci cenzury

Wczeniej poza cenzur mona byo

publikowa tylko za granic np w In

stytucie Literackim Jerzego Giedroycia

arzd Szczepaskiego

Po mierci Iwaszkiewicza prezesem G

LP zosta Jan Jzef Szczepaski ktry na

wiza blisk wspprac z „Solidarnoci”

W stanie wojennym najbardziej aktywni po

litycznie pisarze zostali internowani arzd

Szczepaskiego (Andrzej Braun Tadeusz

Drewnowski Leszek Prorok Jerzy Sito An

drzej Jarecki) zosta oskarony o denie do

utworzenia opozycyjnej siy politycznej Po

niewa czonkowie G LP nie zgodzili si

na dokooptowanie do skadu pisarzy ktrzy

mieli gwarantowa „stabilno polityczn”

zwizku (Andrzej Wasilewski Kazimierz

Koniewski) czego zabrania statut LP

wadze obeszy ten problem w klasyczny

sposb zawiesiy zwizek na dwa lata by

nastpnie stwierdzi e arzd dziaa na

szkod czonkw i nie jest reprezentatywny

W 1983 r rozwizano LP by zaraz go po

woa pod t sam nazw ale z zupenie in

nym kierownictwem Ta cz pisarzy ktra

nie wesza do koncesjonowanego LP prze

czekaa komunizm i w 1989 r zaoya Sto

warzyszenie Pisarzy Polskich Symbolicz

nym byo e pierwszy zarzd SPP odzwier

ciedla G LP Szczepaskiego za

legitymacj z honorowym numerem jeden

otrzyma Czesaw Miosz Podzia rodowi

ska trwa do dzi

Cho literaci znajduj si teraz czsto

w gorszej kondycji materialnej ni

w PRL a presti spoeczny zwizany jest

raczej z pienidzmi a nie z dorobkiem

czowieka to dowodzenie e wwczas

twrcy byli w znacznie lepszej sytuacji

ni obecnie budzi zastrzeenie Warto

pamita o naciskach politycznych bra

ku wolnoci sowa ograniczaniu kontak

tw i konfliktowaniu ludzi

Filmowcy pod obserwacj

Arkadiusz Mayszka IPN Pozna

Lubuskie Lato Filmowe to najstarszy w Polsce

festiwal filmowy Od 1969 r w agowie odbywa

y si spotkania ludzi filmu i przegld rodzimej

kinematografii wiele seminariw i spotka dys

kusyjnych w swobodnej niekontrolowanej at

mosferze Festiwal nie by zbyt mile widziany

przez komunistyczne wadze ktre darzyy ogra

niczonym zaufaniem ludzi kultury

Jednym ze sposobw na zmniejszenie

znaczenia agowa byo stworzenie

w 1974 r drugiego festiwalu filmw

krajowych pocztkowo w Gdasku (do

1986 r) a pniej w Gdyni festiwal

bardziej oficjalny reprezentacyjny

i wystawny Impreza agowska prze

trwaa kultywujc swj odrbny robo

czy i dyskusyjny charakter

Ten hermetyczny wiat reyserw

aktorw scenarzystw czy krytykw

filmowych stanowi nieustannie przed

miot zainteresowania komunistycznego

aparatu represji Wadcy PRL pragnli

kontrolowa przebieg festiwali za po

rednictwem SB W maju czerwcu

kadego roku Wydzia III Komendy

Wojewdzkiej MO w ielonej Grze

„wszczyna spraw obiektow” na ko

lejne edycje festiwalu Wydzia III by

komrk organizacyjn KW MO o bar

dzo rozlegym polu dziaania kontrolo

wa min rodowiska naukowe twr

cze dziennikarskie zwizki i stowarzy

szenia wydawnictwa placwki kultury

i sztuki owiaty i wychowania sportu

i turystyki a take uczelnie instytuty

naukowe oraz podejmowa dziaania

przeciwko opozycji

Kryptonim „Klaps”

Pod koniec lat 7 sprawy dotyczce

festiwalu otrzymyway wdziczne

kryptonimy „Kamera” „Poltel” czy

„Klaps” Wrd gwnych powodw

podejmowania dziaa operacyjnych

wymieniano w dokumentach koniecz

no zabezpieczenia imprezy przed

„propagowaniem pogldw antysocjali

stycznych” oraz rozpoznanie osb kt

re prbowayby wykorzysta festiwal

do wystpie antypastwowych

W czerwcu 198 r wrd zada SB po

jawio si rozpoznanie osb ktre

chciayby wykorzysta pobyt w ago

wie do kolportowania „literatury bezde

bitowej wydawanej przez grupy antyso

cjalistyczne dziaajce w kraju”

Do zabezpieczenia operacyjnego kil

kudniowego festiwalu w agowie resort

mobilizowa znaczne siy funkcjona

riuszy Wydziau III przedstawicieli

Wydziau „B” (zajmujcych si przede

wszystkim obserwacj) Wydziau „T”

(specjalistw od podsuchu min tele

fonicznego) oraz komisariatw MO

w wiebodzinie Sulechowie czy

Wolsztynie Oprcz funkcjonariuszy

wykorzystywana bya rwnie sie

agenturalna tajni wsppracownicy

(np TW ps „Witold” „Maria” „Kole

ga” „Roman”) tzw kontakty operacyj

ne (np „JW” „PH” „Micha” „Jurek”

„Byskawica”) oraz kontakty subowe

(np „JD” „KT”)

ielonogrska SB miaa corocznie

gorcy pocztek lata trzeba byo

wstpnie wykona wiele pracy papier

kowej Do wszystkich komend waci

wych ze wzgldu na miejsca zamiesz

kania ludzi przybywajcych na lubusk

prowincj wysyano zapytania o ich

„prawomylno” Najwicej kopotw

sprawiali gocie z Warszawy ktrzy

pozostawali w krgu zainteresowa SB

Komendy Stoecznej lub Wydziau IV

Departamentu III MSW

Operacyjne zabezpieczenie Falka i Kawalerowicza

Wrd osb „znanych z kontrowersyj

nych postaw politycznych” ktrych po

byt naleao „operacyjnie zabezpie

czy” byli znani ludzie kina oraz dzien

nikarze zajmujcy si filmem W 1978

r specjalnym nadzorem objto reyse

rw Feliksa Falka i Jerzego Kawalero

wicza operatora Krzysztofa Winiewi

cza scenarzyst i krytyka Bolesawa

Michaka a take kierownika produkcji

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.

K ULTURA W PRL

Barbar Peclesick W 1979 r oprcz

B Michaka szczeglne zainteresowa

nie SB skupiao si na reyserach Janu

szu Kijowskim Krzysztofie Kielow

skim i Agnieszce Holland oraz dzienni

karzu Ryszardzie Koniczku

Na 11 festiwal agw 1979 zosta

zaproszony literat scenarzysta i rey

ser Tadeusz Konwicki ktrego tak cha

rakteryzowa naczelnik Wydziau III1

warszawskiej komendy „Jest autorem

paszkwilanckich i antysocjalistycznych

utworw publikowanych w nielegalnym

kwartalniku apis Prezentuje posta

w ktra aktywizuje dziaalno niele

galnych ugrupowa antysocjalistyczny

ch Wwym opublikowa w apisie

miedzy innymi powieci Kompleks

polski Maa apokalipsa” Pisarz

nie pojawi si jednak w agowie i zie

lonogrska SB miaa o jeden kopot

mniej

Niepokojcy Kopotowski

Ludzie filmu traktowali wyjazd do

agowa jako spotkanie towarzyskie

z kolegami z brany czy moliwo

spdzenia kilku dni na onie natury

z dala od zgieku wielkich miast Nie

znaczy to e nie byo czasami jakich

niepokojcych momentw W 198 r

czujno ppor Wyrwickiego z KW

MO w ielonej Grze wzbudzi refe

rat krytyka filmowego Krzysztofa

Kopotowskiego „Aktorzy lat siedem

dziesitych” daniem funkcjonariu

sza odbiega on od tematu semina

rium poniewa dotyczy tylko jedne

go aktora Jerzego Stuhra ktrego gra

i charakteryzacja oddaway zdaniem

prelegenta cechy przecitnego urzd

nika aparatu partyjnego czy admini

stracyjnego Ten sam funkcjonariusz

odnotowa burzliwy przebieg spotka

nia zaproszonych goci festiwalu z de

legacj filmowcw z NRD Tematem

spotkania miay by aktualne tenden

cje w kinie NRD oraz poruszane przez

t kinematografi problemy daniem

jednego z kontaktw operacyjnych

„JD” spotkanie to przebiegao

„w do burzliwej atmosferze nace

chowanej tym e dyskusja prowadzo

na bya w duej mierze o tematyce

zgoa politycznej w ostrej formie”

brak jednak dokadniejszych informa

cji jaki problem rozpali polityczn

dyskusj midzy filmowcami polskimi

a niemieckimi

Najczciej jednak festiwal w ago

wie przebiega w spokojnej atmosferze

funkcjonariusze SB mogli pisa

w swych sprawozdaniach „nie ujaw

niono wrogich wystpie”

„Babka Kiepska” kontra SB

Rafa Sierchua

IPN Pozna

Wybitna aktorka Krystyna Feldman w PRL staa

si obiektem zainteresowania SB po podpisaniu

apelu Studenckiego Komitet Solidarnoci o auto

nomi wyszej uczelni

Krystyna Feldman znana z wybit

nych kreacji teatralnych i telewizyj

nych urodzia si w 1916 r we Lwo

wie Bya crk aktora specjalizujcego

si w rolach szekspirowskich uchodz

cego za gwiazd pocztku XX w Fer

dynanda Feldmana i aktorki teatralnej

oraz piewaczki operowej Katarzyny

Feldman Po ukoczeniu studium dra

matycznego debiutowaa na scenie Te

atru Miejskiego we Lwowie podczas

II wojny wiatowej bya czniczk Ar

mii Krajowej

Na scen teatru lwowskiego powrci

a po zajciu miasta przez Sowietw

w 1944 r W filmie zadebiutowaa rol

dewotki w „Celulozie” (re Jerzy Ka

walerowicz 1953 r) masow popular

no zyskaa w wieku 83 lat kiedy za

graa babci Rozali w popularnym se

rialu „wiat wedug Kiepskich” Od

1976 r karier teatraln zwizaa z Po

znaniem Przedtem wystpowaa min

w teatrach w Katowicach Opolu ie

lonej Grze Szczecinie i Nowej Hucie

O autonomi wyszej uczelni

29 padziernika 1979 r Studencki

Komitet Solidarnoci w Poznaniu ogo

si „Apel do naukowcw i studentw”

o wyraenie sprzeciwu wobec dziaa

SB ingerujcej w ycie rodowiska aka

demickiego Sprawa dotyczya unie

moliwiania przez SB samoksztace

niowych spotka organizowanych przez

SKS odbywajcych si od lutego 1978 r

W padzierniku 1979 r SB skutecznie

sparaliowaa trzy takie spotkania pod

Podpisanie apelu studentw UAM w sprawie nienaruszalnoci ich uczelni przez Krystyn Feldman byo

wyranym sygnaem dla SB e naley zainteresowa si jej osob

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: