Dac świadectwo prawdzie(1).pdf

Wstecz

Z Ew ą Siemaszko rozmawia Jerzy Pawlas

Da ć ś wiadectwo prawdzie

(fragment)

Nagroda im. Józefa Mackiewicza wyró Ŝ nia autorów d ąŜą cych do prawdy,

nawet wbrew okoliczno ś ciom. Jak pa ń stwo dochodzili od okrutnej prawdy

o woły ń skim ludobójstwie?

– To była długa i wyczerpująca droga. W połowie lat 80. prof. Jerzy

Tomaszewski na łamach poznańskiego czasopisma "Nurt" oskarŜył Armię

Krajową o mordowanie bezbronnych ukraińskich kobiet, dzieci i starców.

Wówczas oburzeni Ŝołnierze 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK przystąpili

do zbierania relacji o ludobójstwie ukraińskich nacjonalistów na Wołyniu i w

Małopolsce Wschodniej. Zgromadzili około 360 relacji. Opracowali je – mój

ojciec Władysław Siemaszko i jego kolega, świętej pamięci Józef Turowski –

obaj Ŝołnierze 27. Dywizji Piechoty Wołyńskiej. KsiąŜka ukazała się w 1990

roku. Od tego czasu napłynęła do nas lawina relacji o okrutnych losach

Polaków na Wołyniu. Z czasem utworzyła się rozległa sieć informatorów

wśród Kresowiaków. NiezaleŜnie od tego sięgnęliśmy do źródeł archiwalnych

– głównie dokumentów polskiego państwa podziemnego, do nielicznych

ocalałych ksiąg parafialnych, do materiałów sądowych z lat powojennych,

kiedy to byli mieszkańcy Wołynia ustalali zgony swoich najbliŜszych. W

sumie dwa i pół tysiąca źródeł. Dziesięć lat pracy mojego ojca i mojej, gdy

zorientował się, Ŝe sam nie podoła.

Da ć ś wiadectwo prawdzie to zadanie historyków, dokumentalistów,

dlaczego nie dopełnili swych obowi ą zków? Ludobójstwo ukrai ń skich

nacjonalistów tak długo pozostawało nieopisane.

– Trudno krótko odpowiedzieć na takie pytanie. Prasa przed 1989 rokiem i to,

co mamy dzisiaj, to dwa róŜne światy. Zniknął urząd cenzury, centralne

rozdzielnictwo papieru, mamy wolność gospodarczą i polityczną. Media

rozwinęły się w sposób niesłychany. Jednocześnie moŜna zaobserwować

nowe, nieznane wcześniej mechanizmy, które psują sielankowy obraz

szalejącej wolności słowa: uwikłanie mediów w gry biznesowe, upartyjnienie

telewizji publicznej, rozliczne powiązania nowych mediów ze światem

polityki. Powstał zupełnie nowy układ medialny. Nieporównanie lepszy niŜ ten

z czasów PRL. To nie znaczy jednak, Ŝe jest to układ idealny. W jakiejś mierze

jest refleksem tego, co dzieje się w Ŝyciu politycznym, gdzie przytłaczającą

przewagę mają siły liberalno-lewicowe. W mediach jest podobnie, a

mechanizmy blokujące wolność słowa stały się bardziej subtelne, trudniejsze

do opisania i przez to mniej zauwaŜalne.

Gdy ludzie zapomn ą , kamienie płaka ć b ę d ą , ale na Wołyniu nie pozostał

ś lad po Polakach i polsko ś ci. Wznie ś li wi ę c pa ń stwo dwutomowy pomnik.

Niemniej dopiero połowa z 3500 jednostek administracyjnych na Wołyniu

zyskała martyrologiczn ą dokumentacj ę . Czy znale ź li pa ń stwo sojuszników

b ą d ź pomoc w kontynuowaniu bada ń ?

– O pomocy nie moŜna mówić, co najwyŜej o pewnej sympatii

poszczególnych osób za środowisk politycznych, naukowych czy

publicystycznych dla naszego przedsięwzięcia. Jednak praca na Wołyniu jest

niemal ukończona. Co prawda napływają nowe materiały, odkrywa się

dokumenty, ale nie moŜna spodziewać się, by znalazły się informacje o losach

Polaków z 1787 jednostek administracyjnych, prawdopodobnie nie da się juŜ

wyjaśnić wszystkich białych plam. Upłynęło zbyt wiele czasu. Nikt nie

prowadził dokumentacji zbrodni. Wydaje się, Ŝe i tak duŜo udało się ustalić,

biorąc pod uwagę czas i okoliczności.

Niedziela 11 lipca 1943 roku to data symboliczna i tragiczna, cho ć bli Ŝ ej

nieznana polskiemu społecze ń stwu, które w wyniku nadzwyczajnej i

selektywnej aktywno ś ci IPN lepiej zapami ę tało 11 lipca 1941 roku

[Jedwabne – dop. red.]. A przecie Ŝ w tym dniu doszło do

bezprecedensowego bestialstwa: mordowano Polaków w ko ś ciołach –

podczas Mszy ś w. Bojówki OUN-UPA wymordowały wówczas co najmniej

2,5 tysi ą ca mieszka ń ców powiatów włodzimierskiego, horochowskiego i

kowelskiego. Upami ę tnienie ofiar, opisanie zbrodni, ukaranie zbrodniarzy

– czy to mo Ŝ liwe po latach bezsilnej pami ę ci?

– Opisanie zbrodni dokonało się. Trudniej z upamiętnieniem ofiar. Byłoby

satysfakcjonujące, gdyby na wszystkich miejscach zbrodni przynajmniej

postawiono krzyŜe. Niestety, na Ukrainie nie ma sił – ani politycznych, ani

moralnych – które byłyby zainteresowane przynajmniej tak symbolicznym

zadośćuczynieniem. Jedyne, co moŜemy robić, to w naszym kraju umieszczać

tablice pamięci, bądź wznosić pomniki, co teŜ nie obywa się bez trudności.

Inicjatywę umieszczenia tablicy na warszawskiej siedzibie Wspólnoty

Polskiej, ufundowanej przez Towarzystwo miłośników Wołynia i Polesia,

spotkało się z krytyką i niechęcią władz. Mam nadzieje, Ŝe upór Wołyniaków

doprowadzi do finału.

11 lipca 1943 roku w Porycku nacjonaliści ukraińscy napadli na kościół

wypełniony wiernymi. Mordy trwały takŜe nazajutrz. Zginęło co najmniej

dwieście osób. 60 lat później na cmentarzu odrestaurowanym staraniem Rady

Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, prezydenci Polski i Ukrainy oddali hołd

ofiarom. Natomiast jeŜeli idzie o zbrodniarzy, to zapewne ujdą

sprawiedliwości, większość z nich zapewne juŜ nie Ŝyje, Ŝyjących sądy

prawdopodobnie nie zdąŜą osadzić. Niemniej zbrodnia musi być potępiona,

zarówno przez władze polskie, jak i ukraińskie. Trzeba jednak mieć

świadomość, Ŝe społeczeństwo ukraińskie dalekie jest od uznania OUN-UPA

za organizacje zbrodnicze.

Czy ksi ąŜ ka mo Ŝ e podtrzymywa ć – jak to si ę mówi – stereotyp złego

Ukrai ń ca, o co pos ą dzaj ą j ą zwolennicy pojednania bez poznania prawdy

historycznej?

– KsiąŜka dotyczy tylko części społeczeństwa ukraińskiego, zamieszkałego na

kresach II Rzeczypospolitej, które stanowiły jedna trzecią obecnego terytorium

Ukrainy. Konkretnie tej części społeczeństwa, która była związana z OUN-

UPA bądź dopuszczała się eksterminacji Polaków, choć pozostawała poza

strukturami nacjonalistycznymi. Nie moŜna bowiem zapominać, Ŝe oprócz

bojówek OUN-UPA, mordowały Polaków rzesze chłopstwa ukraińskiego.

Oczywiście, nie wszyscy uczestniczyli w zbrodniach. Niemniej tylko nieliczni

Ukraińcy starali się pomagać Polakom. Bez wątpienia przyczyniała się do tego

działalność OUN-UPA, które terroryzowały społeczeństwo ukraińskie.

Wiktor Poliszczuk uwa Ŝ a organizacje nacjonalistów ukrai ń skich OUN-

UPA za zbrodnicze. Jednak w Polsce nie brakuje historyków i

publicystów, tworz ą cych bohatersk ą legend ę tej organizacji. Czy takie

fałszowanie historii mo Ŝ e słu Ŝ y ć pojednaniu?

– Tylko prawda moŜe słuŜyć pojednaniu. Przedtem musi jednak zaistnieć

gotowość psychiczna do jej przyjmowania i akceptacji. Po stronie ukraińskiej

nie ma jeszcze takiej gotowości. Głosy potępiające zbrodnie są nieliczne. Giną

wśród wrzawy fałszującej historię, zmierzającej do utrzymania mitu OUN-

UPA jako organizacji patriotycznych, walczących o niepodległość.

Niewątpliwie stawiały one sobie za cel niepodległość państwa ukraińskiego,

ale metody osiągania tego celu są nie do przyjęcia w cywilizowanym świecie,

który uznaje pewien porządek moralny. Rzekome bohaterstwo tych organizacji

przepada z kretesem w zestawieniu z ich zbrodniczymi wyczynami.

(…)

Polsko, pokajaj si ę .

Woły ń pami ę ta spalone wsie.

Skutkiem polskiej okupacji Wołynia było zamordowanie przez Polaków 100 000 Ukrai ń ców.

Woły ń ska okr ę gowa organizacja Socjal-narodowej Partii Ukrainy (SNPU),

Łuck, ul. Romaniuka 1

"Woły ń ska Sicz" Zaporoskiego Wojska

Te plakaty, licznie rozwieszone w widocznych miejscach, towarzyszyły lipcowym

uroczystościom pojednania się prez. Kwaśniewskiego z prez. Kuczmą.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: