AD1.doc

AD1

Okres historii Izraela zamyka się w ramach 2 niewoli – egipskiej i babilońskiej. Wspólna cecha tych 6 ksiąg (Jozuego – Joz, Sędziów – Sdz, Samuela – 1Sm i 2Sm, Królewskie – 1Krl i 2Krl i 2krl) – rys wyraża się w redakcji, religijnie ułożenie teologiczne wydarzeń. Najważniejsze wydarzenie – przymierze Boga z Izraelitami. Prawdziwa wiara w Boga jest „odkupieniem” grzechu.

Charakterystyka ksiąg:

- język prosty, przejrzysty, łatwy do zrozumienia

- bohater główny z ludu wybranego

- nowy typ bohatera – Jozue, Samuela

KIM BYŁ DEUTORONOMISTA?

Deuteronomista – nazwa umowna; obejmuje kilka osób, a najprawdopodobniej specjalną „szkołę deuteronomistów”, która opracowała wymienione księgi w duchu księgi Powtórzonego Prawa.

Deuteronomista jest teologiem, interesują go dzieje narodu wybranego pod kątem przymierza zawartego z Bogiem. Jest to przekazywanie woli Bożej, odczytywanie Jego planu. Deuteronomista nie zamyka się na historię, pomaga odnaleźć się w sytuacji i sformułować program na przyszłość. Jest to bardzo surowy i prawdopodobny osad historii własnego narodu. Jeżeli jest źle, gdzie sa przyczyny i jak do tego doszło. Mądrość Deuteronomisty polega na tym, aby uczyc się na błędach przeszłości.

Księgi te znajdują się bezpośrednio po Pięcioksięgu i zaliczane są one zarazem do ksiąg historycznych z uwagi na to, ze tworzą zwartą całość, w której znajdują się opisy wydarzeń z życia ludu wybranego od momentu wyjścia z niewoli babilońskiej po opanowanie Kanaanu.

Opracowanie deuteronomisty nie powstało od razu. Rozciąga się w latach od 662 do 586 przed Chr. a może nawet i później.

586 – NIEWOLA BABILOŃSKA. Epoka po niewoli – rozpoczyna się judaizm.

Cykl kronikarski, który powstał prawdopodobnie jako jednolita całość, jest zarazem w literaturze hebrajskiej jednym dziełem historycznym uwzględniającym dzieje judaizmu na terenie Palestyny, a szczególnie dzieje Jerozolimy w czasach perskich. Dotyczy wiec okresu, który poprzedził podbój Bliskiego Wschodu, w tym Palestyny, przez Aleksandra Macedońskiego.

Ten jednolity pierwotnie cykl podzielono bardzo wcześnie, bo już w Biblii Greckiej, na 3 części. Jedna z nich stanowią obie Księgi Kronik. Połączone natomiast księgi Ezdrasza i Nehemiasza stanowią w Septuagincie jedna księgę zwaną Drugą Księgą Ezdrasza. Pierwsza zaś część w tym cyklu Septuaginty stanowi Pierwsza Księga Ezdrasza, będąca inną, trochę różniącą się i nieco krótszą wersją tego samego dzieła. Tymczasem Biblii hebrajskiej cykl ten podzielono na 2 części, obejmujące Ezdrasza i Nehemiasza jako jeden utwór oraz Księgi Kronik, także jako jedno dzieło.

Na uwagę zasługuje tutaj interesujący fakt, mianowicie w kanonie hebrajskim Księga Ezdrasza, omawiająca dzieje ludu izraelskiego po niewoli babilońskiej, poprzedza Księgę Kronik, opisującą wydarzenia, które miały miejsce przed zburzeniem pierwszej świątyni i deportacją ludności. Tymczasem nietrudno stwierdzić, ze podział taki jest sztuczny i rozrywa jedność dzieła. Księgi Kronik kończą się, bowiem w obecnej wersji kilku zdaniami mówiącymi o zgodzie Cyrusa na powrót z niewoli, podobnymi do tych, które rozpoczynają Księgę Ezdrasza. Taki podział jednolitego początkowo cyklu, w którym druga część poprzedza pierwszą, wynika prawdopodobnie z tego, ze najpierw włączono do spisu ksiąg świętych (kanonu biblijnego), te część cyklu, która zamykała niejako dzieje narodowe. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza zawierają, bowiem wiadomości o tym okresie dziejów Izraela, o którym milczą Księgi Królów. Toteż włączono je do kanonu jako niezbędne przed Księgami Kronik, które przekazywały wiele informacji zawartych w kanonicznych już księgach Samuela i Królów.

Jednolitość całego cyklu wynika także z podobieństwa wątku historycznego oraz podobieństwa stylu i języka. W obu częściach cyklu nietrudno też stwierdzić podobne zainteresowania redaktorów sprawami kultu. Wyraża się to w wielkiej czci dla świątyni i szczególnym podkreśleniem rolo kapłanów. Obie te czci łączy przywiązanie dużej wagi do genealogii, do różnych szczegółów statystycznych i danych liczbowych. Wszystko to wskazuje, że cykl ten mógł powstać najwcześniej w czasach Ezdrasza i Nehemiasza.

Kronikarz przedstawił obie te postacie i miejsce ich utworów w cyklu nie oznacza bynajmniej następstwa chronologicznego. Uwzględniając wszystkie dane przyjąć należy, ze Kronikarz stworzył swoje dzieło około 300r. pne., choć przyznać trzeba, ze niektórzy uważają, ze miało to miejsce później.

AD2

Postać tytułowa – Jozue (pierwotnie Ozeasz) – „Bóg jest zbawieniem”, występuje przy Mojżeszu i jemu towarzyszy i od którego przejmuje ducha. Został po Mojżeszu przewodnikiem ludu, który wprowadził do ziemi obiecanej, podbija ją i daje w posiadanie pokoleniom Izraela. Towarzyszy Mojżeszowi w czasie jego wyprawy na górę Synaj.

Nie można przypisać autorstwa księgi Jozuemu. Księga powstawała przez dłuższy okres jako zestawienie dokumentów rożnego pochodzenia. Jozue nie może być autorem księgi – uzasadnia się to tym, ze księga mówiąc o Jozuem, często wypowiada się o nim w trzeciej osobie, zawiera opis jego śmierci (Joz 24, 29 – 33). Pyzatym zawiera się w niej cytat z Księgi Sprawiedliwego (Joz 10, 13), też zawierającej elegię Dawida na śmierć Saula i Jonatana. Toteż nie mogła powstać przed wprowadzeniem monarchii w Izraelu. Wielokrotnie mówi się o podboju kraju, tak jakby wydarzyło się to w odległych czasach. Wspomina też o zdobyciu Laszem przez plemię Danitów, natomiast Księga Sędziów (Sdz 18, 27- 29) stwierdza, że potomkowie Dana znacznie później, dopiero po opuszczeniu wyznaczonych im pierwotnie siedzib w górach, których nie zdołali utrzymać, zajęli to miasto, zabrawszy ze sobą jednego z potomków Mojżesza jako swego kapłana. Z tej księgi przebija ogólne przekonanie, ze pod wodzą Jozuego szybko zakończono podbój Kanaanu, a wszystkich jego mieszkańców wybito. Tymczasem w księdze tej znajdują się pewne fragmenty sprzeczne z tą opinią.

Historia podboju ziem Kanaanu ma specyficzne ujęcie redakcyjne. Jest to ujecie religijne, teologiczne, zbawcze. Ma na celu pouczenie odbiorców słowa, że bohaterem wydarzeń tej księgi jest Jahwe a nie Jozue. Bóg jest jedynym i prawdziwym zdobywcą, to On cudownie ingerował w wysiłki swego ludu. Dla wykazania, ze Jahwe już dawniej obiecał ziemie Kanaan swemu ludowi i niejako niezmiennie wierny, obietnicę tę wypełnił. Redaktora interesują nie tylko same wydarzenia, co ich sens i miejsce w Bożym planie zbawienia.

IDEA DEUTERONOMISTYCZNA – Joz 23, 14

„Ja sam muszę teraz pójść drogą, która idą wszyscy, a wy zrozumcie to całym sercem i całą duszą swoją, że ze wszystkich wspaniałych obietnic, które dał wam Pan, Bóg wasz, ani jedna nie zawiodła, wszystkie wam się spełniły; żadna z nich nie okazała się próżna.” è obietnice Boże spełniają się i muszą się spełniać.

Jaki jest walor historyczny tej księgi – nie jest to fikcja. Potwierdzają to wykopaliska – potwierdzają wiele wydarzeń historycznych. Jest to historia religijna, gdzie myśl religijna jest ważniejsza niż chronologia historyczna. Księga ma charakter opisu.

Cud zatrzymania Słońca – przenośnia literacka – nie w dosłownym znaczeniu; był to przedwczesny zmierzch, który ustąpił.  

AD3

Sędziowie – Szafetim – nie w naszym znaczeniu; wodzowie, których powołuje Bóg w niektórych momentach i oni dokonują czynu zbrojnego.

Epoka sędziów rozpoczyna się po śmierci Jozuego, a kończy się mową pożegnalną Samuela. W okresie działalności sędziów trwają ciągłe walki z ludnością kananejską – Aramejczykami, Moabitami, Amonitami a głównie z Filistynami.

Urząd sędziego nie był dziedziczny, każdego sędziego Bóg powoływał z osobna i na nowo. Zakres działania sędziów był ograniczony, sprowadzał się do walki z wrogami o uzyskanie niepodległości, a władza ich rozciągała się niejednokrotnie tylko na pokolenie Jakuba, którym przynieśli wyzwolenie. Sędziowie posiadali wielki wpływ moralny i niepodważalny autorytet. Nie byli ludźmi pozbawionymi ułomności, jednak posiadali niezachwianą wiarę w Boga i całkowite posłuszeństwo Jego poleceniom.

Księga wylicza 12 osób, spośród nich 6 zalicza się do sędziów większych a 6 do sędziów mniejszych. Ten podział został wyznaczony na podstawie zakresu działalności wyznaczonej przez natchnionego redaktora.

Problematyka literacka

Księga nie jest utworem jednolitym ani jednego autora. Wychodzi, bowiem za ramy nawet długiego życia ludzkiego. Księga powstawała przez długi okres czasu. Są ze sobą zestawione 2 tradycje sędziów – jedna z północy, druga z południa. Stąd wynika, że czas sędziów to około 200 lat (1200 – 1000). Nie jest to fikcja literacka, są to wydarzenia autentyczne.

Wielkim walorem jest, że autor natchniony nie idealizuje swojego narodu. Pokazane jest przeplatanie ze sobą grzechu i cnoty, wierności i nikczemności.

Źródła księgi są różnorodne: obok bardzo dawnych obecne są przekazy z okresu monarchii; nadto opracowanie deuteronomistyczne jest dobrze wyczuwalne w szeregu schematów i stereotypów.

Problematyka teologiczna

Księga snuje opowiadanie i myśli według schematu czteroczłonowego:

1. grzech – uleganie bałwochwalstwu

2. kara – niewola

3. nawrócenie – refleksje, gdzie jest przyczyna – niewierność Przymierzu

4. ocalenie przez Boga

Naród dopuszcza się aktu wiarołomstwa, konsekwencją jest niewola. Co jest przyczyną upadku? Niewierność Przymierzu z Bogiem. Ratunkiem jest nawrócenie. Bóg powołuje wybranego męża, on żąda dowodu, że Bóg ingeruje, że to Jego wola. Schemat ten powtarza się aż 12 razy.

Księga mówi, ze wiary nie zdobywa się na zawsze. Zawsze istnieje silna pokusa odejścia od Boga. Zawsze należy dokonywać wyborów pomiędzy bóstwami a Bogiem prawdziwym. Księga ukazuje, ze wiary sienie dziedziczy i każde pokolenie musi podejmować na nowo własne decyzje. Siła i skuteczność działania pochodzą od Boga. Bałwochwalstwo dla Izraelitów oznaczało regres i spadanie z poziomu. Sędziowie dźwigają swój lud z upadku, najważniejsze jest przymierze z Bogiem.

AD4

Samuel – „wyproszony u Boga”:

- skupia w sobie 3 funkcje – sędziego, kapłana, proroka

- Bóg powołuje go do swojej służby już od samych narodzin

- po śmierci Helego Izraelici zwracają się do niego z prośbą o powołanie władzy centralnej

- nie zgadza się, bo wie, ze może być zagrożona idea teokracji

- Bóg każe mu namaścić króla – ten namaszcza Saula z pokolenia Beniamina

Saul – Szaul – „uproszony”

- był wysoki i dzielny

- spotkał Samuela w czasie poszukiwania oślic

- został namaszczony na króla najpierw potajemnie, a po otrzymaniu przez Samuela znaków prorockich oficjalnie

- zorganizował armię złożoną ze wszystkich pokoleń

- jego problem – jak pogodzić monarchię z teokracji

- prawo boże chce zastąpić własnym prawem

- poszedł za rozsądkiem politycznym a nie za wolą Jahwe

- nie zachował prawa heremu

Dawid

- przebywał na dworze Saula jako giermka i nadwornego muzyka

- zwyciężył Goliata

- ścigany przez Saula  przechodzi na stronę Filistynów

- po śmierci Saula  Dawid zostaje namaszczony na króla Judy (pokolenie Judy i Beniamina)

- wojna ze zwolennikami Saula i w konsekwencji przeniesienie się do Hebronu

- Dawid nie znosi teokracji

- pierwsze lata panowania Dawida – zwycięskie walki

- popełnił szereg błędów

Nazwa księgi pochodzi od imienia domniemanego jej autora. Przeczy jednak temu wzmianka o śmierci domniemanego autora umieszczona w tekście i szereg wydarzeń, które nie ulegają wątpliwości, że nie mógł ich napisać Samuel. Późnożydowska – talmudyczna – tradycja wymienia prócz Samuela także Gada „Widzącego” i Natana jako współautorów. Struktura literacka zdradza długi okres rozwoju. Choć autor nie stwierdził tego wyraźnie, istnienie szeregu starszych dokumentów, z których korzystał nie ulega wątpliwości. Wskazują na to dublety, rozbieżności w opisach tych samych wydarzeń oraz niekonsekwencje chronologiczne w układzie materiału. Najprawdopodobniej chodzi o wiele opisów i tradycji rożnego pochodzenia, które nieznany autor opracował w dość zwartą całość. Jego wkład teologiczny i literacki (wielka umiejętność narracyjna) nadał księgom jednolity, oryginalny charakter. Za datę dzisiejszej redakcji należy przyjąć okres pomiędzy podziałem monarchii izraelskiej na 2 państwa (931 przed Chr. – skoro autor używa technicznych określeń państwa Izraela i Judy) a upadkiem państwa judzkiego i dynastii Dawidowej (586 przed Chr.)

Księgi Samuela maja charakter historyczny. Wydarzenia opisane mieszczą się w ramach chronologii, które z dużym prawdopodobieństwem można ustalić i powiązać z głównymi bohaterami. Księgi podają dokładne informacje o agresywnej polityce Filistynów i Aramejczyków, co znajduje potwierdzenie w przekazach sumeryjskich, akadyjskich, egipskich, ugaryckich, wynika to z tego, że narody te znały śpiew lamentacji. Realistyczne przedstawienie sytuacji w kraju za panowania Dawida, nie ukrywanie antagonizmów i separatystycznych tendencji miedzy pokoleniami północnymi a południowymi – w tym czytelnik może dopatrzeć się genezy rozdarcia wojskowego i terytorialnego na 2 królestwa. 

Główną myślą religijna księgi jest urzeczywistnienie dawnego wyboru Izraela przez Boga w nowej formie władzy teokratycznej, która dokonuje się przez 3 zasadnicze instytucje – profetyzm (prorokowanie), kapłaństwo skupione przy świątyni w Jerozolimie oraz przez dynastię Dawida.

Profetyzm reprezentuje Samuel, będący jednocześnie kapłanem i „widzącym” oraz Natan, prorok królewskiego dworu Dawida.

Bóg zawarł przymierze z potomstwem Dawida, przez pośrednictwo Natana, powierzając mu panowanie nad swoim narodem. W tym sensie historia Dawida nabiera cech prorockich; rozpoczyna ona długą drogę ku wypełnieniu zbawczego planu Bożego w wielkim potomku Dawida – Jezusie Chrystusie.

W ST jedynym królem jest Bóg. Król w Izraelu był całkowicie uzależniony od Boga, uchodził za jego następcę na ziemi i wykonywał wszystko, co On mu nakazał za pośrednictwem proroka.

Motywy odrzucenia Saula:

- po zwycięskiej bitwie nad Ammonitami złożył całopalną ofiarę, czym przekroczył swoje kompetencje

- był nieposłuszny wymaganiom stawianym mu przez Samuela

- poszedł za rozsądkiem politycznym a nie wolą Jahwe

- ostateczne odrzucenie było wynikiem wojny z Amalekitami, po której nie zachował prawa heremu (klątwy)

- szukał, Wbrew woli Boga, rady u wróżki z Endor

W ujęciu Deuteronomisty osoba odrzuconego Saula jest jakby tłem do wyeksponowania króla Dawida, który wyraźnie kontrastuje z postacią Saula. Realizuje prawdziwy model relacji Bóg – człowiek w dziedzinie religijnej. Redaktor nie wykreślił z życia Dawida faktów, które ujawniają słabe strony charakteru i podkreślił obiektywnie jego szlachetne czyny. Bóg zawarł przymierze z Dawidem i jego potomstwem. Obiecuje, iż jego dynastia utrzyma się na tronie i narodzi się z niej Mesjasz („Jezusie Synu Dawida ulituj się nad nami” – płacz kobiet).

AD5

Autor biblijny czerpał z rożnych źródeł. Sam cytuje następujące:

- Księga Dziejów Salomona

- Księga Kronik Królów Izraela

- Księga Kronik królów Judy

Te dzieła o charakterze sprawozdawczym, kronikarskim powstały na podstawie urzędowych dokumentów kancelarii królewskich, ale były z pewnością powszechnie znane. Obok nich należy wymienić:

- Kronikę Dawida- jej autor, żyjący za czasów Salomona, znał dokładnie przebieg życia Dawida

- opowiadania o prorokach Eliaszu i Elizeuszu, zredagowane przez uczniów prorockich. Początkowo istniały osobno a później złączono je w jedno dzieło

- kronikę świątynną, redagowaną przez kapłanów jerozolimskiej świątyni, z której autor czerpał dzieje Jonasza i Achasza

- opowiadanie o Jonaszu, który spełnia ważna rolę w dziejach Ezechiasza, spisane przez jego uczniów

Praca autora miała, więc charakter kompilacyjny. Jego działalność łączy się na pewno ze środowiskiem Judzkim, a chronologicznie przypada prawdopodobnie na okres po upadki Jerozolimy w 586 przed Chr.

Wykorzystanie tych źródeł przez autora świadczy o znajomości epoki oraz o chęci obiektywnego przedstawienia wydarzeń. Ten obiektywizm potwierdzają różne świadectwa pozabiblijne – teksty i pomniki egipskie, asyryjskie, nowobabilońskie, palestyńskie oraz wykopaliska przeprowadzone w rożnych miejscowościach Palestyny i poza nią.

Księgi określają dość dokładnie daty panowania królów judzkich i izraelskich i porównuje je ze sobą.

Dzieje wszystkich niemalże królów (poza Salomonem, Jeroboamem I i Jehu) ujęte są w stereotypowe ramy, w których autor przedstawia ważniejsze wydarzenia. Formuła wprowadzająca obejmuje datę wstąpienia na tron, podaje zwykle synchronicznie z państwem sąsiednim, wskazówki, co do długości panowania, rezydencji królewskiej oraz stosunek władcy do kultu. U królów państwa judzkiego autor dodaje wiek monarchy w chwili wstąpienia na tron i imię matki. W konkluzji księga podaje dalsze źródła wiadomości o okresie i postaci danego króla, o jego śmierci, pogrzebie i następcy na tronie.

Autorowi ksiąg chodziło o historię o charakterze religijnym. Celem odczytania sensu teologicznego dziejów zaczerpnął on normy ocen z innych ksiąg lub środowisk, które wyraziły swą myśl w tych księgach:

- najpierw występuje tu teologia, Pwt, która podkreśla następujące tezy: jeden Bóg, jedna świątynia, jeden kult. W tym świetle autor ocenia postępowania królów, analizuje przyczyny upadku i zarazem chce, aby jego dzieło było apelem do współczesnych – mają się oni nawrócić do Boga. Księga żąda pogłębienia idei przymierza i to zgodnie z nauczaniem współczesnych proroków – Ozeasza, Amosa, Jeremiasza, Ezechiela.

- później Syr podkreśli niezmienność planu zbawczego, Bóg, bowiem mimo niewierności ludu, utrzymał dynastię Dawida

- interpretacja w psalmach – chodzi tu głównie o Ps 44[43], 68[67], 23, 78[77], 79[78], 89[88], 137[136].

Te różne a niesprzeczne, reinterpretacje potwierdzają, iż autorowi przyświecał zamiar przedstawienia dziejów swego narodu wraz z ich oceną w świetle prawd religijnych. Ukazał on rękę bożą kierująca dziełami, zwłaszcza w obliczu klęski narodowej. Pisał być może celem zapobiegnięcia rozłamowi religijnemu w narodzie.

AD6

Te 2 księgi, które tekst hebrajski nazywa Dibre Hajjamim (wydarzenia dnia), a Wulgata – Paralipomena (rzeczy opuszczone), stanowiły w oryginale jedną księgę. Obecnie uważa się, że obie Księgi Kronik stanowiły tylko część jeszcze większego dzieła, obejmującego również Księgę Ezdrasza i Nehemiasza. Nazwa „Kroniki” została przyjęta w większości nowożytnych języków, pochodzi od św. Hieronima, który nazywał je „Kronika całej historii świętej”.

Historyczna wiarygodność nie może być podawana pod wątpliwość. Materiały, które zebrał autor są w istocie te same, co w innych księgach historycznych Pisma Świętego, tylko przedstawione z punktu widzenia teologa. ...